Διομαδικές σχέσεις και διαπολιτισμική εκπαίδευση: προκαταλήψεις και στερεότυπα

Ακρόαση άρθρου......

Οι κοινωνικές μεταβολές των τελευταίων ετών, έχουν προσδώσει στις κοινωνίες πολυπολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η εκπαίδευση συνιστά το θεμέλιο λίθο της κοινωνικής ενσωμάτωσης, καθώς συμβάλλει στην οικοδόμηση υγειών σχέσεων, απαραίτητο συστατικό για την αποφυγή συγκρούσεων και διχασμού. Η συνύπαρξη μαθητών που διαφέρουν πολιτισμικά φέρει στο προσκήνιο το ρόλο των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων που  αναπτύσσονται από πολύ νεαρή ηλικία (Καγκά, 2001).

 Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια λόγω της μεγάλης εισροής μεταναστών έχει αναπτύξει ένα πιο πλήρες σύστημα διαπολιτισμικής εκπαίδευσης, σύμφωνα με τις προδιαγραφές των διεθνών οργανισμών (Καρανικόλα & Πίτσου, 2015).

Το Συμβούλιο της Ευρώπης λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες και τα εμπόδια ενσωμάτωσης προώθησε τη διαπολιτισμική εκπαίδευση, προάγοντας την αποδοχή και το σεβασμό στην ετερότητα, χωρίς όμως να απαιτεί την αφομοίωσή της. Βασικές συνιστώσες της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης καθίστανται η επικοινωνία και η συνεργασία (Νικολάου, 2011). Μολαταύτα, τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις ενυπάρχουν στην εκπαίδευση, παρεμποδίζοντας την ανάπτυξη υγιών σχέσεων μεταξύ των μαθητών.   

Διομαδική συμπεριφορά

Οι σχέσεις και η αλληλεπίδραση που αναπτύσσονται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων κοινωνικών ομάδων καλείται ως διομαδική συμπεριφορά. Οι άνθρωποι που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, ταυτόχρονα ανήκουν και σε άλλες εξωγενείς ομάδες. Συνεπώς, οι σχέσεις, τα συναισθήματα και οι διαδικασίες της ενδο-ομάδας επηρεάζονται από εξωτερικές διεργασίες (Hogg & Vaughan, 2010).

Δείτε τις προτάσεις βιβλίων για το ρατσισμό, την προκατάληψη και τα στερεότυπα από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο της Πύλης μας.

Ο ρόλος των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων στην ανάπτυξη διομαδικών σχέσεων

Οι προκαταλήψεις αποτελούν μια μορφή διομαδικής συμπεριφοράς (Hogg & Vaughan, 2010). Οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα αφορούν εν γένει όλες τις κοινωνικές ομάδες και είναι προάγγελος των διακρίσεων και του ρατσισμού. Εντούτοις, ορισμένες κοινωνικές ομάδες είναι περισσότερο ευάλωτες, λόγω της μειωμένης ισχύος τους στο κοινωνικό σύνολο. Στο στόχαστρο βρίσκονται εκείνες οι ομάδες που βασίζονται στο φύλο, την εθνικότητα, τη φυλή, την ηλικία, το σεξουαλικό προσανατολισμό και τη σωματική και διανοητική υγεία.

Ο ρόλος των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων στην ανάπτυξη διομαδικών σχέσεων έχει ερμηνευθεί από ορισμένες θεωρητικές προσεγγίσεις, όπως η ψυχοδυναμική, η κοινωνικοπολιτισμική, η γνωστική, η θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας και της ρεαλιστικής σύγκρουσης (Χαντζή, 2006 όπως περιγράφει ο Μανιάτης (2014).

Οι Hewstone & Miller (2003) αναφέρουν ότι σχεδόν όλες οι ομάδες διαχωρίζονται σε επιμέρους υπο-ομάδες, αντιπροσωπεύοντας τις μεγαλύτερες ομάδες στις οποίες ανήκουν, όπως καταγράφουν οι Hogg & Vaughan (2010). Το πρόβλημα των συγκρούσεων μέσα σε μια ομάδα εμφανίζεται και επιδεινώνεται όταν σε αυτή συνυπάρχουν άτομα από διαφορετικές κοινωνικοπολιτισμικές ομάδες (Hewstone et al, 2005 στο βιβλίο των Hogg & Vaughan, 2010).

Διαπολιτισμική εκπαίδευση

Η παρουσία μαθητών από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα στην εκπαίδευση αναφέρεται ως διαπολιτισμική εκπαίδευση. Αν και για τους περισσότερους πολίτες θεωρείται αφομοιωτική πολιτική, στην πραγματικότητα πρόκειται για μια εκπαιδευτική προσέγγιση που οικοδομείται με βάση το σεβασμό, την ισότητα, την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική δικαιοσύνη (Νικολάου, 2011).

Σύμφωνα με τον Gudykunst (1996) όπως αναφέρει ο Μανιάτης (2014) η διαπολιτισμική επικοινωνία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των διαπολιτισμικών τάξεων. Με τον όρο διαπολιτισμική επικοινωνία προσδιορίζεται η συναναστροφή των ατόμων που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα και συνεπώς φέρουν διαφορετικές αντιλήψεις, στάσεις και κουλτούρα.

6 ΒΙΩΜΑΤΙΚΑ ΣΕΜΙΝΑΡΙΑ ΥΠΑΡΞΙΑΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ | Εισηγητής: Πέτρος Θεοδώρου, ψυχοθεραπευτής Gestalt, συγγραφέας | Διοργάνωση: PSYCHOLOGY.GR | Συμμετοχή: 35 ευρώ για το σύνολο των σεμιναρίων.

Τα επικοινωνιακά προβλήματα καθιστούν την αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών περίπλοκη. Τα συστήματα αλληλεπίδρασης μεταβάλλονται ανάλογα με την κουλτούρα και τον πολιτισμό (Martin & Nakayama, 2010).

Η διαπολιτισμική εκπαίδευση ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται στο προσκήνιο. Πάραυτα, ακόμη και σήμερα διαιωνίζονται στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με τη συμπερίληψη της διαπολιτισμικής ετερότητας στην εκπαίδευση. Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις είναι φυσικό επακόλουθο να παρεμποδίζουν την ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ των μαθητών και ως απόρροια να παρακωλύεται η ομαδική συνοχή.

Σημαντικό ρόλο επομένως, διαδραματίζει η επικοινωνία των μαθητών που προέρχονται από διαφορετικά πολιτισμικά περιβάλλοντα. Η παρουσία προκαταλήψεων και στερεοτύπων στο χώρο του σχολείου γαλουχεί τα παιδιά με μισαλλοδοξία και φόβο. Στόχος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης αποτελεί η ομαλή συνύπαρξη των μαθητών που ανήκουν σε πολιτισμικά διαφέρουσες ομάδες και η ανάπτυξη διομαδικών σχέσεων, οι οποίες θα βασίζονται στην επικοινωνία και το σεβασμό.

Πηγές:

Καγκά, Ε. (2001), «Διαπολιτισμική επικοινωνία και Διαθεματικότητα: Όψεις και προοπτικές στην Ευέλικτη Ζώνη», Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, Τεύχος 6, σελ. 91-96 Διαθέσιμο στο: Proteas.csd.auth.gr

Καρανικόλα, Ζ., Πίτσου, Χ., (2015). «Αποτύπωση των δράσεων του Υπουργείου Παιδείας αναφορικά με την προστασία της πολιτισμικής ετερότητας στον χώρο της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Μια ποιοτική μελέτη θεματικής ανάλυσης των ετήσιων εκθέσεων του Υπουργείου Παιδείας προς την Εθνική Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα», Hellenic Journal of Research in  Education, Τόμος 4, Τεύχος 4, σελ.128-151 doi:Doi.org

Μανιάτης, Π., (2014). «Επικοινωνία και αλληλεπίδραση στην πολυπολιτισμική τάξη. Ανιχνεύοντας τα στερεότυπα και το ρόλο τους στην εκπαιδευτική διαδικασία», Επίμ. Κατσαρού, Ε., & Λιακοπούλου, Μ.), Θέματα διδασκαλίας και αγωγής στο πολυπολιτισμικό σχολείο Διαθέσιμο στο: http://www.diapolis.auth.gr/epimorfotiko_uliko/images/pdf/keimena/yliko/enotita_c/maniatis.pdf

Νικολάου, Γ., (2011). «Διαπολιτισμικότητα- Διαπολιτισμική Εκπαίδευση» Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Σχολή Επιστήμων Αγωγής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Εργαστήριο Μελετών Απόδημου Ελληνισμού & Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης Διαθέσιμο στο: repository.edulll.gr/edulll/retrieve/1417/260.pdf

Hogg, M., Vaughan, G., (2010). «Κοινωνική Ψυχολογία». Μεταφρ. Βασιλικός, Αρβανίτης.Αθήνα: GUTENBERG 

Martin, J. N., & Nakayama, T. K. (2010). «Intercultural communication in contexts, fifth edιition» Malden, MA: Blackwell