Άγχος: Χρήσιμος σύμμαχος ή σημαντικός αντίπαλος (Μέρος Ά)

Ακρόαση άρθρου......

Το άγχος είναι ένα αίσθημα που δείχνει σημαντική αύξηση σχεδόν σε όλους τους πολιτισμούς κατά την πάροδο των χρόνων. Αυτό μπορεί να συμβαίνει, καθώς πρόκειται για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο. Η λέξη "άγχος" προέρχεται ετυμολογικά από το αρχαίο ελληνικό ρήμα ἄγχω, που σημαίνει πιέζω, πνίγω. Αναφέρεται σε μια ψυχική κατάσταση που προκαλείται από έναν μεγάλο αριθμό αιτιών και αφορά τόσο στον αρνητικό όσο και στον θετικό αντίκτυπο που μπορεί να έχει σε έναν άνθρωπο.  

Τα αρνητικά συναισθήματα που προκαλεί το άγχος

Συχνά το άγχος περιέχει αρνητικά συναισθήματα είτε ως συμπτώματα, είτε ως προέλευσή του. Δηλαδή, μπορεί να δημιουργηθεί από μια δύσκολη για το άτομο κατάσταση που να περιλαμβάνει πίεση, φόβο, αγωνία ή και ανησυχία. Όπως επίσης, μπορεί και να καταλήξει σε παρόμοια συναισθήματα. 

Παρόλα αυτά, εξελικτικά στον άνθρωπο, το άγχος αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση. Αν υποθέσει κανείς ότι οι πρώτοι άνθρωποι ζούσαν υπό διαφορετικές συνθήκες και ότι, εξελικτικά όλες οι ικανότητες, δεξιότητες, αλλά και τα συναισθηματικά πρότυπα έχουν καταγραφεί στο ανθρώπινο DNA και υπάρχουν ως σήμερα σε άλλες μορφές τότε είναι εύκολο να κατανοηθεί το παρακάτω παράδειγμα. 

Η εξέλιξη του άγχους στον άνθρωπο ανά τους αιώνες

Οι άνθρωποι που ζούσαν σε σπήλαια, είχαν αναπτύξει τρόπους για να μαζεύουν τροφή, να κοιμούνται και να αμύνονται σε τυχόν απειλές. Οι βασικές απειλές τότε, ήταν ίσως κάποια άγρια ζώα που έψαχναν επίσης για τροφή. Όταν, λοιπόν, αυτή η απειλή γινόταν πραγματική, δηλαδή ο άνθρωπος ερχόταν αντιμέτωπος με ένα ζώο και προσπαθούσε για την επιβίωσή του, κάποιοι εσωτερικοί μηχανισμοί βοηθούσαν στην επίλυση του προβλήματος. 

Αρχικά, το βιολογικό κομμάτι του άγχους, υπερδιεγείρει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα που αποτελείται από τους προγαγγλιακούς και γαγγλιακούς νευρώνες και προκαλεί έντονη δραστηριότητα στους νοραδρενεργικούς νευρώνες του εγκεφάλου. Αυτό ωθεί το σώμα σε μια κατάσταση άγχους. Το ανθρώπινο σώμα λοιπόν εισάγεται σε μια σειρά αντιδράσεων έναντι μιας απειλής, που ξεκινούν από το σύστημα "Fight or Flight", όπου έχει προστεθεί μεταγενέστερα και το "Freeze". Η φράση "μάχη, φυγή ή πάγωμα" δηλώνει την ετοιμότητα και τον τρόπο που διαχειρίζεται κάποιος μια άμεση, έμμεση, αληθινή ή φανταστική απειλή. 

Συνεπώς, ο άνθρωπος της προϊστορίας και ο σύγχρονος άνθρωπος έχουν μεν κοινό τρόπο αντίδρασης, αλλά όχι τις ίδιες απειλές. Στο σύγχρονο παρόν, ο άνθρωπος αντιμετωπίζει καταστάσεις που το σώμα, συμπεριλαμβανομένου και του εγκεφάλου, δεν είναι απαραίτητα σε θέση να τις διαχειριστεί. Προστίθενται οι συναισθηματικοί και οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες. 

Το άγχος στον άνθρωπο, μπορεί να προέρχεται ακόμη και από ένα στρεσογόνο αντικείμενο που τοποθετείται από την πρώτη παιδική του ηλικία. Για παράδειγμα, κάποιος που αγχώνεται σε μια φανταστική απειλή, όπως είναι η εκπόνηση μιας εργασίας, πιθανόν να έχει ως παιδί έχει δεχτεί πιέσεις για την επίδοσή του. Οι πιέσεις από το γονεϊκό περιβάλλον οδηγούν σε άγχος για την επίδοση, που μεταγενέστερα μπορεί να ακολουθεί τον ενήλικα πλέον. Αυτή η σύνδεση βιωμάτων ίσως να μη γίνεται αντιληπτή από το άτομο άμεσα. 

Το άγχος και η διαχείρισή του διαφέρουν από άτομο σε άτομο

Το άγχος, είναι μια κατάσταση που μπορεί να είναι καταστροφική για το άτομο, αλλά και ευεργετική. Καταστροφική, όταν τα επίπεδα του άγχους γίνονται μη λειτουργικές συμπεριφορές για το άτομο. Ενώ ευεργετική, όταν οι ισορροπίες που προσφέρει το άτομο στα επίπεδα αυτά οδηγούν σε μια παραγωγική συμπεριφορά. Τα ποσοστά άγχους στον κάθε άνθρωπο μπορεί να είναι διαφορετικά, όπως και η διαχείριση του άγχους. Κάποιος, δηλαδή, που δέχεται ένα στρεσογόνο ερέθισμα (ας υποθέσουμε δυο εργαζόμενους με αρκετές αρμοδιότητες) μπορεί να συμπεριφερθεί με ποικίλους τρόπους. 

Ο ένας εργαζόμενος, ο Α, αποφασίζει να κάνει ένα αρχικό πλάνο των εργασιών του και έπειτα πηγαίνει να χαλαρώσει, χωρίς να ολοκληρώσει κάποια μικρότερα ζητήματα. Ο Β εργαζόμενος, ξεκινά μανιωδώς να εργάζεται στα βασικά ζητήματα, σταματά όμως σε ένα σημείο επειδή δε αντέχει άλλο. Και οι δυο έχουν παράγει μια ποσότητα εργασίας, ίσως να έχουν ένα σεβαστό ποσοστό άγχους, παρόλα αυτά η εργασία φαίνεται πιο ολοκληρωμένη στον Α. Οι διαφορές βρίσκονται αρχικά στη διαχείριση του χρόνου τους και μετέπειτα στη διαχείριση της διάθεσης – συναισθημάτων τους. Ο Β, πιθανόν να είναι πιο αγχωμένος μετά την εργασία, αντίθετα με τον Α που βρήκε εναλλακτικό τρόπο να προσεγγίσει το ζήτημα. Το άγχος στον Α, φαίνεται να είναι δημιουργικό και τα όρια που βάζει στον εαυτό του, προσέφεραν ένα αποτέλεσμα ικανοποιητικά παραγωγικό.  

Υπάρχουν λοιπόν, τόσο βιολογικά όσο και συμπεριφορικά εναύσματα που τοποθετούν το άγχος στην ενήλικη και μη ζωή των ανθρώπων. Οι γνωσιακές σχολές προσθέτουν εξίσου χρήσιμες πληροφορίες για τα αίτια του άγχους. Αναγνωρίστηκαν κάποιες πιθανές αιτίες και η ροή τους όσον αφορά στο άγχος. Πέρα από τις σχολές ψυχολογίας που μιλούν για το άγχος, είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι το άγχος μπορεί να είναι και παραγωγικό. Στο δεύτερο μέρος, θα αναφερθούν τα είδη άγχους. 

Χρυσανθακοπούλου