Παιδική κακοποίηση: Δεν αρκεί μόνο η συγκίνηση

Ακρόαση άρθρου......

Η παιδική κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο που δυστυχώς υπάρχει και γεγονότα που βγαίνουν κάθε τόσο στη δημοσιότητα μας το υπενθυμίζουν με τον πιο δύσκολο τρόπο. Κάθε φορά που με κάποια αφορμή το σκεφτόμαστε, αναρωτιόμαστε όλοι αν υπάρχει τρόπος να υποψιαστούμε την παιδική κακοποίηση και τι μπορούμε να κάνουμε για να προστατέψουμε το παιδί. 

Η «πραγματική» εικόνα της κακοποίησης στην Ελλάδα, παρά τις προσπάθειες αποτύπωσής της, είναι πλασματική. Και αυτό λόγω του σκοτεινού αριθμού που γνωρίζουμε πως υπάρχει, δηλαδή των περιπτώσεων εκείνων που δεν καταγγέλλονται. Όμως, μια εικόνα της υπάρχουσας κατάστασης μας δίνει η πρώτη επιδημιολογική έρευνα για την κακοποίηση στην Ελλάδα, η έρευνα BECAN, με βάση την οποία πάνω από σχεδόν 8 στα 10 παιδιά αναφέρουν ότι έχουν υποστεί τουλάχιστον μια εμπειρία σωματικής βίας, πάνω από 8 στα δέκα παιδιά εμπειρία ψυχολογικής βίας, και σχεδόν 2 στα 10 αναφέρουν ότι έχουν υποστεί μια εμπειρία σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια της ζωής τους.

Οι μορφές της κακοποίησης παραμένουν οι ίδιες, σεξουαλική, σωματική, συναισθηματική και παραμέληση, που όμως, πλέον κάποιες από αυτές μπορεί να πραγματοποιούνται και με τη χρήση των τεχνολογικών μέσων.

Τα "σημάδια"

Ο πρώτος που θα μπορούσε να αναγνωρίσει μια τέτοιου είδους συμπεριφορά είναι ο εκπαιδευτικός, καθώς αυτός είναι το δεύτερο άτομο που περνά αρκετές ώρες με το παιδί στην καθημερινότητα του.

Να μην ξεχνάμε πως η παρουσία κάποιων συμπεριφορών δεν συνεπάγεται κακοποίηση, άρα πρέπει οι εκπαιδευτικοί να είναι προσεκτικοί. Ενδεικτικά, όμως, αναφέρουμε ορισμένους δείκτες, γιατί οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι ενημερωμένοι. Δείκτες συμπεριφοράς στην περίπτωση της παραμέλησης, θεωρούνται η εμπλοκή σε παραβατικές συμπεριφορές, στεναχωρημένα παιδιά ή με επίπεδο συναίσθημα, κουρασμένα παιδιά με δυσκολία συγκέντρωσης στο σχολείο λόγω έλλειψης ύπνου.Στην περίπτωση της ψυχολογικής κακοποίησης, το άγχος, η κατάθλιψη, σημάδια κοινωνικής απομόνωσης, βία που εκφράζεται με λόγια ή πράξεις. Στην περίπτωση της σεξουαλικής κακοποίησης, παρατηρείται συχνά προχωρημένη σεξουαλική γνώση βάσει της ηλικίας, έκφραση φόβου απέναντι σε κάποιο πρόσωπο, υπερβολικός αυνανισμός, πρόωρο σεξουαλικό παιχνίδι, υπερβολική περιέργεια για το σεξ, απρόσμενη πτώση της σχολικής επίδοσης, έκφραση σεξουαλικής δραστηριότητας μέσα από παιχνίδια ή καταθλιπτικό συναίσθημα.

Αν οι εκπαιδευτικοί πληροφορηθούν έγκλημα ενδοοικογενειακής βίας είναι υποχρεωμένοι να δράσουν. Το άρθρο 23 του νόμου 3500/2006, ορίζει ότι εφόσον οι εκπαιδευτικοί κατά τη διάρκεια του εκπαιδευτικού τους έργου πληροφορηθούν ή διαπιστώσουν ότι ένα έγκλημα ενδοοικογενειακής βίας λαμβάνει χώρα σε βάρος μαθητή υποχρεούνται να το αναφέρουν χωρίς καθυστέρηση στο διευθυντή της μονάδας και αυτός με τη σειρά του στον αρμόδιο εισαγγελέα. Επιπλέον, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προτείνουν στους γονείς τη συνεργασία με υπηρεσίες υποστήριξης.

Η συμπεριφορά του παιδιού που είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας

Η συμπεριφορά του παιδιού μπορεί να περιλαμβάνει ανάμεσα σε άλλες εκφοβισμό άλλων παιδιών ή εκφοβισμό από άλλα παιδιά, φτωχές διαπροσωπικές σχέσεις με συνομήλικους, ή αναφορικά με την σχολική του επίδοση μπορεί να υπάρχει μεγάλος αριθμός απουσιών ή δυσκολία στην ολοκλήρωση μιας εργασίας. Πώς νιώθει το ίδιο το παιδί πέρα από το πώς συμπεριφέρεται στους άλλους, αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα. Το παιδί βρίσκεται σε σύγχυση διότι ο γονιός είναι αυτός που σε «κανονικές» συνθήκες εκφράζει αγάπη, ενώ αντίθετα στην περίπτωση της κακοποίησης, ο γονιός επιφέρει κακομεταχείριση. Τα παιδιά αυτά, συχνά μεγαλώνουν με ένα πυρηνικό αίσθημα αναξιότητας, ντροπής και χαμηλής αυτοεκτίμησης. Οι σχέσεις τους σημειώνονται από εξαιρετική ευαισθησία στα συναισθήματα των άλλων και αναζητούν έντονα την αποδοχή και την αγάπη.

Η περίπτωση αυτής της μορφής θυματοποίησης, δηλαδή μέσα στην οικογένεια, αποτελεί ένα εξαιρετικά πολύπλοκο θέμα. Η ιδιαιτερότητα της μορφής αυτής έγκειται στο ότι το άτομο, το οποίο έχει αναλάβει τη φροντίδα του παιδιού, είναι και αυτό που το κακοποιεί, κάτι το οποίο είναι ιδιαίτερα συγκρουσιακό για το παιδί. Αφενός λοιπόν για το ίδιο το παιδί είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αποκαλύψει το γεγονός, αφετέρου ακόμη και να το αποκαλύψει μπορεί ο δράστης να μην επιτρέψει την καταγγελία.

Προφίλ κακοποιητικού γονέα

Κάποια στοιχεία του γονέα που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο κακοποίησης του παιδιού είναι η δυσκολία του ίδιου να συνδεθεί συναισθηματικά με το νεογέννητο παιδί, η έλλειψη γνώσης για την ανατροφή του παιδιού και τις ανάγκες του, η αντίδραση με ακατάλληλες ή βίαιες τιμωρίες σε συμπεριφορές του, η χρήση της σωματικής τιμωρίας ως μέσο πειθαρχίας παιδιών, η ύπαρξη σωματικών ή ψυχικών προβλημάτων που παρεμποδίζει την ικανότητά του ως γονέα, η έλλειψη αυτοελέγχου όταν εκνευρίζεται, ή η κοινωνική απομόνωση. Είναι ιδιαίτερα σημαντική η ποιότητα των δεσμών που οι γονείς εσωτερίκευσαν ως παιδιά, και αποτελεί βασικό ερμηνευτικό παράγοντα του φαινομένου της διαγενεαλογικής μεταβίβασης της βίας. Ο Bowlby, αντιμετωπίζει την επιθετικότητα ως μια αντίδραση σε τραύματα που δημιουργούνται κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του ατόμου λόγω ανεπαρκούς φροντίδας ή παραμέλησης. Ο δεσμός της μητέρας με το νεογέννητο βρέφος είναι μόνο σε ένα μικρό βαθμό αυτόματος ή βιολογικά καθορισμένος. Στην πραγματικότητα επηρεάζεται έντονα από τις προηγούμενες εμπειρίες της ζωής της, με αφετηρία τη δική της σχέση με τη μητέρα της, τον πατέρα και άλλα σημαντικά πρόσωπα.

Μεγαλύτερη σημασία από το πόσο «σοβαρή» είναι η περίπτωση της κακοποίησης παραμέλησης, έχει το πώς αυτή βιώθηκε από το παιδί. Το ζήτημα της απώλειας της εμπιστοσύνης στον πρωταρχικό σου Άλλο, στο γονιό σου, είναι πυρηνικό. Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις, το παιδί μπορεί να δέχεται ως αλήθεια του, αυτό που του έχουν πει πως είναι η αλήθεια, και με αυτή την έννοια η εμπιστοσύνη προς τον γονιό είναι δεδομένη, δεν αμφισβητείται. Τα παιδιά δύσκολα «προδίδουν» τους γονείς τους, τους υπερασπίζονται ακόμη και αν εκείνοι τα χτυπούν ή τους ασκούν ψυχολογική βία.

Ένας γονιός που κακοποιεί το παιδί του μπορεί να φτάσει από μόνος του στη συνειδητοποίηση ότι έχει ο ίδιος πρόβλημα και να αναζητήσει βοήθεια από τους ειδικούς;

Ο γονιός που κακοποιεί ή παραμελεί το παιδί του είτε δεν έχει επίγνωση της βλάβης που ασκεί στο παιδί του ή δεν επιθυμεί να αλλάξει συμπεριφορά και προσπαθεί αυτή να μην γίνει φανερή για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο διάστημα. Χρειάζεται εξωτερική παρέμβαση για να φτάσει σε κάποιο θεραπευτικό πλαίσιο. Και ακόμη και αν φτάσει, δεν είναι πολύ πιθανό πως θα συνεργαστεί με τις συστάσεις του θεραπευτή.

Υποψιάζεσαι παιδική κακοποίηση; Τι μπορείς να κάνεις

Πολύ συχνά, αν και η κακοποίηση συμβαίνει πίσω από κλειστές πόρτες, υπάρχει ένας πυρήνας ανθρώπων, στο έμμεσο ή έμμεσο περιβάλλον του παιδιού, που αντιλαμβάνεται με σχετική ακρίβεια, αυτό που συμβαίνει. Μικρές ή μεγάλες ενδείξεις πάντοτε υπάρχουν. Αυτό που συχνά ξεχνάμε είναι πως εμείς, οι γείτονες, οι φίλοι, οι συγγενείς, δεν καλούμαστε να αποφανθούμε για το τι συμβαίνει.

Η υποψία αρκεί για να κινητοποιηθείς. Τι μπορείς να κάνεις; Μία λύση είναι η ανώνυμη ή επώνυμη καταγγελία. Αυτή θα κινητοποιήσει το μηχανισμό προστασίας του παιδιού και στη συνέχεια οι αρμόδιες αρχές είναι αυτές οι οποίες, αφού ενημερωθούν, θα προχωρήσουν στις απαραίτητες διαδικασίες.

Το σημαντικό όμως που πρέπει να κάνουμε όλοι μας σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να αντιδράσουμε, να προστατέψουμε το παιδί, να σώσουμε το παιδί από τη βία που έχει γίνει καθημερινότητά του.

Πού θα απευθυνθείς

Μπορείς να πραγματοποιήσεις προφορικά αναφορά σε γραμμές όπως για παράδειγμα η γραμμή βοηθείας 11525 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί», με την οποία συνεργάζεται το ΕΛΙΖΑ, ή στην Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά 1056 του «Χαμόγελου του Παιδιού». Τέλος, μπορείς να έρθεις σε επικοινωνία με το Συνήγορο του Παιδιού, καθώς και με τις κατά τόπους εισαγγελικές αρχές.

Υποψιάζεσαι ότι το παιδί σου είναι θύμα κακοποίησης;

Μπορεί να το υποψιαστείς ή μπορεί το παιδί να κάνει το ίδιο την αποκάλυψη. Όταν ένα παιδί προχωρά σε αποκάλυψη σε κάποιον ενήλικα που εμπιστεύεται, ο τρόπος με τον οποίο ο ενήλικας αυτός θα το αντιμετωπίσει είναι πολύ σημαντικός. Ουσιαστικά, με αυτή την απόφαση,το παιδί κάνει το πρώτο βήμα για τη θεραπεία του τραύματος που έχει υποστεί, σωματικού και ψυχικού.

Οι γονείς θα πρέπει να παραμείνουν ψύχραιμοι, να ταυτιστούν με την ψυχολογία του παιδιού και να «ακούν» όσα τα παιδιά τους φωνάζουν, πολλές φορές μέσα από τη σιωπή και τη συμπεριφορά τους. Γονείς και φροντιστές θα πρέπει να απευθυνθούν σε ειδικό ή σε κατάλληλη δομή, ώστε να μπορέσουν και οι ίδιοι να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Και όπως τονίζουν οι ειδικοί, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως τα παιδιά μπορούν να ξεπεράσουν το τραυματικό γεγονός, πρωτίστως όταν τα πιστεύει και τα υποστηρίζει ένας στοργικός και τρυφερός ενήλικας.