Το χιούμορ, οι τύποι του και η θετική του επίδραση

Ακρόαση άρθρου......

Το χιούμορ αποτελεί αντικείμενο μελέτης της ανθρώπινης συμπεριφοράς που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον κλάδο της θετικής ψυχολογίας, η οποία επιδιώκει μια αποδέσμευση από την ψυχοπαθολογία και τις αρνητικές συμπεριφορές, καθώς επιχειρεί να αναδείξει τα θετικά στοιχεία που συνθέτουν την προσωπικότητα των ατόμων και να ενισχύουν τις «δυνάμεις» (strengths) τους, σε μια συνολική προσπαθεια προαγωγής της ευημερίας και της ανθεκτικότητας των ατόμων.

Το χιούμορ θεωρείται ένας μηχανισμός αντιμετώπισης (coping mechanism) στρεσσογόνων γεγονότων που τα άτομα χρησιμοποιούν στη προσπάθειά τους να ξεπεράσουν το άγχος και τα αρνητικά συναισθήματα.

Τα είδη του χιούμορ

Η έρευνα που σχετίζεται με το χιούμορ αναφέρει ότι υπάρχουν τέσσερις διαστάσεις στη χρήση του χιούμορ. Αρχικά, μίλησε για το συνδετικό χιούμορ (affiliative) που αφορά τις καταστάσεις εκείνες όπου το άτομο χρησιμοποιεί αστεία σε μια προσπάθεια να δημιουργήσει μια καλή φιλική ατμόσφαιρα και να μειωθεί η ένταση. Είναι το είδος χιούμορ που βελτιώνει τις φιλικές σχέσεις.

Επιπρόσθετα, υπάρχει το χιούμορ αυτοβελτίωσης (self-enhancing). Πρόκειται για το χιούμορ που χρησιμοποείται για να αντιμετωπιστούν  δύσκολες καταστάσεις και σχετίζεται με μια γενικότερη προσωπική κοσμοθεωρία του ατόμου σαν τρόπο αντιμετώπισης στεσσογόνων καταστάσεων. Έχει συσχετιστεί με τη μείωση άγχους, την προαγωγή της ψυχικής υγείας καθώς και την ικανοποίηση του ατόμου από τη ζωή και την ευτυχία.

Από την άλλη μεριά, εντοπίζουμε το επιθετικό χιούμορ (aggresive) το οποίο έχει σκοπό να μειώσει την αξία των άλλων. Περιλαμβάνει τη γελοιοποίηση, τον κακοήθη σαρκασμό και τη ειρωνεία και σχετίζεται με την πρόθεση να πληγωθούν να αισθήματα του άλλου.

Τέλος, η έρευνα καταλήγει και στην ύπαρξη ενός τέταρτου τύπου χρήσης του χιούμορ. Πρόκειται για το αυτομειωτικό χιούμορ (self-defeating) με το οποίο τα άτομα μέσω του χιούμορ γελοιοποιούν τον ίδιο τους τον εαυτό σε μια προσπάθεια να κερδίσουν αποδοχή από το περιβάλλον τους και να γίνουν αποδεκτά.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι έρευνες δείχνουν ότι οι δύο πρώτοι τύποι χρήσης του χιούμορ επιδρούν θετικά στη ψυχική υγεία των ατόμων, ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και προάγουν την ευημερία, σε αντίθεση με τους δύο τελευταίους που επιδρούν αρνητικά στη ψυχική υγεία και ενισχύουν το άγχος.

Αποκτήστε το βιβλίο Σκέψου σαν μοναχός από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Χιούμορ αυτοβελτίωσης

Από όλα τα είδη χιούμορ εκείνο που με βάση τις έρευνες φαίνεται να έχει τη πιο θετική επίδραση στη ψυχική υγεία είναι το χιούμορ αυτοβελτίωσης, καθώς αφορά μια γενικότερη υιοθέτηση μας χιουμοριστικής πλευράς των καταστάσεων και ειδικότερα των αρνητικών που επιφέρουν στρες και άγχος στη καθημερινότητά μας.

Αυτό το είδος σχετίζεται με την ικανότητα του ατόμου να μπορεί μέσα από το χιούμορ ή τη χιουμοριστική του διάθεση να ανταπεξέλθει  στις αντιξοότητες που καλείται να αντιμετωπίσει, να μειώσει το άγχος κατά τη διάρκεια αυτών, και σε βάθος χρόνου να βελτιώσει την αυτοεκτίμησή του και κατ' επέκταση την ψυχική του ανθεκτικότητα. 

Χιούμορ και υγεία

Παράλληλα με τα παραπάνω, αξίζει να σημειωθεί ότι η θετική χρήση του χιούμορ τείνει να μειώνει το άγχος ακόμη και σε περιπτώσεις που τα άτομα αντιμετωπίζουν σοβαρά θέματα υγείας. Πιο συγκεκριμενα, η ερευνητική ανασκόπηση σε αυτό το θέμα έχει δείξει ότι θεραπευτικά σχήματα που είχαν εντάξει το χιούμορ, φάνηκε ότι μείωναν τον χρόνιο πόνο σε ασθενείς όλων των ηλικών (παιδιά, ενήλικες και ηλικιωμένους). Επιπλέον, τέτοια θεραπευτικά σχήματα είναι δυνατόν να πράγουν την ψυχική ανθεκτικότητα ηλικιωμένων ατόμων πουν ζουν σε νοσηλευτικά ιδρύματα. 

Η θετική επίδραση του χιουμορ σε θεραπευτικές παρεμβάσεις έχει εντοπιστεί και σε ασθενείς με σχιζοφρένεια (σε συνδυασμό με την ανάλογη φαρμακευτική αγωγή) καθώς και σε εφήβους με ψυχιατρικές διαταραχές.

Επιπροσθέτως, η χρήση του χιούμορ έχει ερευνηθεί και στο χώρο της ψυχοθεραπείας, στο πλαίσιο ανάδειξης θετικών συναισθημάτων, συμπεριφορών και αντιλήψεων, τόσο με μακροπρόθεσμα όσο και με βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα. Ειδικότερα, αναφέρεται, λοιπόν, ότι γνωστικο-συμπεροφορικές παρεμβάσεις που ενισχύουν τα θετικά συναισθήματα (όπου συγκαταλέγεται και το γελιο-χιουμορ) έχουν ως αποτέλεσμα την ελάττωση  μη επιθυμητών, αρνητικών συναισθημάτων.

Είναι αξιοσημείωτο ότι το χιούμορ στη θεραπευτική πρακτική, εκτός από τα θετικά αποτελέσματα που αναφέρθηκαν, τείνει να συμβάλλει στην δημιουργία μιας καλής σχέσης μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου και στην ανάπτυξη εμπιστοσύνης μεταξύ αυτών των μελών. 

Επαγγελματίες υγείας και η ανάγκη εκπαίδευσης στο χιούμορ

Η θετική, λοιπόν, επίδραση του εργαλείου του χιούμορ τόσο σε καθημερινή βάση για την αντιμετώπιση καταστάσεων που εγείρουν το στρες των ατόμων, όσο και στο ψυχιατρικό πλαίσιο που αφορά καθαρά ψυχιατρικές διαταραχές, καθώς και στη περίπτωση ασθενών χρόνιων νοσημάτων, αναδεικνύει τόσο τη σημαντικότητα της χρήσης του χιούμορ, όσο και την ανάγκη οι επαγγελματίες υγείας να εκπαιδεύονται σε τεχνικές χρήσης του χιούμορ σε συνδυασμό με τις παραδοσιακές τεχνικές κατά τη διάρκεια σχεδιασμού θεραπευτικών παρεμβάσεων.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να ευαισθητοποιούνται οι επαγγελματίες υγείας (ιατροί, νοσηλευτές, ψυχίατροι, ψυχολόγοι, ψυχοθεραπευτές, σύμβουλοι ψυχικής υγείας, φυσικοθεραπευτές, εργοθεραπευτές) στη χρήση του χιούμορ και του γέλιου σαν συμπληρωματικό εργαλείο, συνοδευτικό του θεραπευτικού σχεδιασμού για την εγκαθίδρυση μιας σχέσης εμπιστοστύνης και οικειότητας με τον «ασθενή», αλλά και για το όφελος του δεύτερου προκειμένου να επιτευχθεί η βελτίωση της ποιότητας ζωής και η μείωση της έντασης των όποιων συμπτωμάτων, στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης φροντίδας.

Κάτι τέτοιο φυσικά συνεπάγεται τη σημασία της γνώσης όχι μόνο των θετικών επιρροών του χιούμορ αλλά κυρίως των τύπων χιούμορ, που προαναφέρθηκαν στην αρχή, καθώς και εντοπισμού των περιστάσεων και κατ' επέκταση του σκοπού που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν κάθε είδος μέσα στη θεραπευτική πρακτική. Ειδικότερα, είναι σημαντικό ο ίδιος ο επαγγελματίας υγείας να αναγνωρίζει και να εντοπίζει στον εαυτό του τους τύπους του χιούμορ που χρησιμοποιεί στη καθημερινότητα του, ή στην θεραπευτική πρακτική του.

Επίγνωση χρήσης χιούμορ

Η επίγνωση της χρήσης του χιουμορ ως άμυνα είτε ως τρόπου αντιμετώπισης δύσκολων περιστάσεων ή η τάση συστηματικής γελοποίησης του εαυτού με στόχο την αποδοχή των αλλων, είτε το χιούμορ με στόχο την επίθεση σε άλλο άτομο, είναι βασικά για την αποδοτικότητα της θεραπευτικής πρακτικής και την παροχή στήριξης των θεραπευόμενων.

Βιβλιογραφία

1. Dionigi, Alberto & Canestrari, Carla. (2018). The use of humor by therapists and clients in cognitive therapy. The European Journal of Humour Research. 6(3).50. 
2. Ford, T., Lappi, S., O’Connor, E. & Banos, N. (2017). Manipulating humor styles: Engaging in self-enhancing humor reduces state anxiety. International Journal of Humor Research, 30(2), 1-23.
3. Fritz, H., Russek, L. & Dillon, M. (2017). Humor use moderates the relation of stressful life events with psychological distress. Personality and Social Psychology Bulletin, 43(6), 845-859.
4. Leist, A. & Muller, D. (2013). Humor types show different patterns of self-regulation, self-esteem, and well-being. Journal of Happiness Studies, 14(2), 551-569.
5. Martin, R., Puhlik-Doris, P., Larsen, G., Gray, J., & Weir, K. (2003). Individual difference in uses of humor and their relation to psychological well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire. Journal of Research in Personality, 37(1), 48-75.
6. Saper, B. (1990). The therapeutic use of humor for psychiatric disturbances of adolescents and adults. Psychiatric Quarterly, 61, (261-272). 
7. Yue, X., Anna, M., & Hiranandami, N. (2017). How humor styles affect self compassion and life satisfaction: A study in Hong Kong. Acta Psychopathologica, 3(4), [41].
8. Yusnaeni, Υ.,  Kadek, Α. & Rachmawaty, R. (2019). Effect of Humor Therapy on Chronic Pain: A Literature Review. Journal of Nursing Practice. 2, 97-101.
9. Witztum, E., Briskin, S. & Lerner, V. (1999). The Use of Humor with Chronic   Schizophrenic Patients. Journal of Contemporary Psychotherapy, 29, 223–234.
10. Σταθάτου Α., Γαλάτου Χ. & Κοτρώτσιου Ε. (2012). Η  χρήση του χιούμορ στην φροντίδα των ψυχικά ασθενών.Το Βήμα του Ασκληπιού,  11(1), 62-75/