Η σημασία του Ύπνου στην σωματική και ψυχική υγεία

Ακρόαση άρθρου......

Η ποιότητα του ύπνου έχει αναγνωριστεί πλέον ως μία από τις σημαντικότερες παραμέτρους για τη διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας. Ο κιρκάδιος ρυθμός περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο κάθε πλάσμα στη γη λειτουργεί κατά τη διάρκεια ενός 24ώρου.

Για παράδειγμα, οι μέλισσες βγαίνουν από την κυψέλη προς αναζήτηση γύρης στις 8.00 το πρωί και επανέρχονται αργά το μεσημέρι, έως τις 15.00. Οι νυχτερίδες βγαίνουν από τις φωλιές τους περίπου στις 22.00 το βράδυ και επιστρέφουν σε αυτές πριν ξημερώσει, γύρω στις 5.00 το πρωί. 

Υπερέκκριση κορτιζόλης

Ο άνθρωπος εξακολουθεί να λειτουργεί σύμφωνα με το πρωτόγονο DNA του. Είναι βιολογικά προγραμματισμένος να ξυπνάει με το πρώτο φως της ημέρας, περίπου στις 6:00 το πρωί, και να πηγαίνει για ύπνο λίγο μετά τη δύση του ηλίου, ανάλογα με την εποχή του χρόνου∙ σε κάθε περίπτωση, πάντως, το αργότερο μέχρι τις 22.00 το βράδυ.

Θυμήσου την τελευταία φορά που ξενύχτησες μέχρι το πρωί. Όσο κι αν κοιμήθηκες στη συνέχεια, ξύπνησες κουρασμένος. Ενώ, λοιπόν, το ανθρώπινο σώμα είναι προγραμματισμένο από αρχαιοτάτων χρόνων να μειώνει τους ρυθμούς του με τη δύση του ηλίου, ο σύγχρονος άνθρωπος εξακολουθεί να παραμένει ξύπνιος και δραστήριος για πολλές επιπλέον ώρες, να λειτουργεί δηλαδή αντίθετα από τους φυσικούς βιορυθμούς του.

Για να καταφέρει να μείνει ξύπνιος, επιστρατεύεται από τον οργανισμό η βασική ορμόνη του στρες, η κορτιζόλη. Εκκρίνεται συνεχώς από τα επινεφρίδια, μέχρι τη στιγμή που θα αποφασίσει, είτε συνειδητά ο ίδιος είτε το εξαντλημένο πλέον σώμα του, να πέσει για ύπνο.

Αποκτήστε το βιβλίο Αναζητώντας το ΜΑΓΙΚΟ ΒΑΡΟΣ των ονείρων σου από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του PSYCHOLOGY.GR

Η κορτιζόλη, όμως, ως μία από τις βασικές ορμόνες της επιβίωσης, λειτουργεί σύμφωνα με τους δικούς της κανόνες, που στο σώμα εμφανίζονται με τη μορφή των εξής συμπτωμάτων:

• Αυξημένη ανάγκη για τροφή και κυρίως για υδατάνθρακες, ώστε το σώμα να λάβει άμεσα ενέργεια προκειμένου να αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο.
• Μείωση του βασικού μεταβολισμού για την εξοικονόμηση ενέργειας.
• Αύξηση της αποθήκευσης λίπους στην κοιλιακή χώρα, για να εξασφαλιστούν αποθέματα ενέργειας.
• Αύξηση της πίεσης του αίματος και ταυτόχρονα των παλμών της καρδιάς.
• Μείωση της αντοχής του ατόμου στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα και της ανοχής του απέναντι στους άλλους, κυρίως όσον αφορά τη διαχείριση καθημερινών δραστηριοτήτων, όπου απλές καταστάσεις τις αντιμετωπίζει με νευρικότητα και συχνά με ακατάλληλους χειρισμούς.

Αν όλα τα παραπάνω συμβαίνουν όλο και πιο σπάνια, αν το άτομο καταφέρει να ξεπεράσει τον «υποκειμενικό κίνδυνο» που οδηγεί στην υπερέκκριση κορτιζόλης, τότε το σώμα είναι ικανό να επανέλθει γρήγορα στη φυσιολογική του κατάσταση και λειτουργία.

Επίδραση διαταραχών ύπνου

Κάποιοι ψυχολόγοι εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η ψυχοθεραπεία, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την αυτοβελτίωση, μπορεί να λειτουργήσει μέχρι την ηλικία των 45 χρόνων. Σε ό,τι αφορά όμως τη «στροφή» προς την αντίθετη κατεύθυνση, δεν υπάρχει όριο ηλικίας.

Οι διαταραχές στον ύπνο είναι σίγουρο ότι μπορούν να συμβάλουν αρνητικά στην εξέλιξη της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής υγείας κάθε ανθρώπου.

Όταν ένα άτομο παραβιάζει συστηματικά τον κιρκάδιο ρυθμό του, όταν καθυστερεί να επιτρέψει στο σώμα του να περάσει στην κατάσταση του ύπνου, τότε τα παραπάνω συμπτώματα γίνονται μόνιμα. Ο εγκέφαλος, με τον πρωτόγονο τρόπο λειτουργίας του, αντιλαμβάνεται ότι ο κίνδυνος είναι πια μόνιμος, άρα το σώμα χρειάζεται να βρίσκεται σε διαρκή επαγρύπνηση.

Όσο παρατείνεται αυτή η έλλειψη επαρκούς ύπνου, ο άνθρωπος ξυπνάει κουρασμένος, αλλάζει σταδιακά η συμπεριφορά του και γίνεται περισσότερο οξύθυμος και νευρικός απέναντι στους άλλους.

Στην αντίθετη περίπτωση, αν δεν ξεσπάει τη νευρικότητά του στους γύρω του, στρέφεται με αυτοκαταστροφικό τρόπο προς τον εαυτό του υιοθετώντας επικίνδυνες παρορμητικές συμπεριφορές.

Συνέπειες υπερέκκρισης κορτιζόλης

Έτσι, λοιπόν, οι συνέπειες της υπερέκκρισης κορτιζόλης από περιστασιακές γίνονται μόνιμα προβλήματα υγείας και αντιστοιχούν στα προαναφερθέντα συμπτώματα ως εξής:

• Αυξημένη ανάγκη για υδατάνθρακες, διότι το σώμα σταδιακά απενεργοποιεί τους υποδοχείς της ινσουλίνης, τη φυσική ορμόνη που μεταβολίζει τους υδατάνθρακες σε ενέργεια. Με την πάροδο του χρόνου, το μεγαλύτερο μέρος της τροφής που καταναλώνει το άτομο μετατρέπεται κυρίως σε λίπος, ακόμα κι αν αυτή αποτελείται αποκλειστικά από τρόφιμα με υψηλή θρεπτική αξία και χαμηλά σε θερμιδική περιεκτικότητα.
• Ο θυρεοειδής αδένας, στην υπερπροσπάθειά του να εξοικονομήσει ενέργεια, σταδιακά αρχίζει να απορρυθμίζεται, αυξάνοντας μακροπρόθεσμα τις πιθανότητες για την ολική του απενεργοποίηση.
• Δημιουργείται μεγάλη εναπόθεση ενδοκοιλιακού λίπους, το γνωστό σωσίβιο, και αυξάνονται οι πρωινές τιμές γλυκόζης, δίνοντας την ευκαιρία στον διαβήτη τύπου 2 να κάνει τα πρώτα του σταθερά βήματα.
• Εγκαθίσταται σταδιακά και μόνιμα η υπέρταση, οι πονοκέφαλοι γίνονται συχνότεροι, μειώνοντας παράλληλα, σε σημαντικό βαθμό, τις καθημερινές αντοχές και δεξιότητες.
• Το έργο της καρδιάς επιβαρύνεται και σταδιακά οδεύει προς μερική ανεπάρκεια της λειτουργίας της.
• Το νευρικό σύστημα κλονίζεται και νοητικές λειτουργίες που αφορούν την αντίληψη, την προσοχή και τη μνήμη εξασθενούν.

Τελικά, το άτομο βιώνει με δυσφορία τη διαχείριση των συναισθημάτων του και γίνεται ευέξαπτο και εριστικό στη συμπεριφορά του.

Σιγά σιγά ο ύπνος, από εμπειρία φροντίδας, ξεκούρασης και απόλαυσης, γίνεται μια δυσάρεστη φάση μέσα στην καθημερινότητα, που καταλήγει να στερεί από το άτομο την ικανοποίηση μιας τόσο βασικής ανάγκης του. Κι έτσι, ενώ κάποιος αισθάνεται κουρασμένος, στριφογυρίζει στο κρεβάτι, τρίζει τα δόντια και σηκώνεται πολλές φορές μέσα στη νύχτα είτε για να πάει τουαλέτα είτε γιατί πεινάει. Τελικά, καταφέρνει να πέσει σε βαθύ ύπνο πολύ αργά και με ελάχιστες ώρες διαθέσιμες για ξεκούραση.

Το ξυπνητήρι δεν θα αργήσει να χτυπήσει, οπότε αναγκαστικά σηκώνεται από το κρεβάτι προκειμένου να ξεκινήσει τις δραστηριότητες της επόμενης μέρας. Ξεκινάει όμως την καινούργια μέρα με βασικές εκκρεμότητες.

Ευάγγελος Ζουμπανέας, Διαιτολόγος Διατροφολόγος - Συγγραφέας

Ο διαιτολόγος Ευάγγελος Ζουμπανέας, είναι συγγραφέας των Best Sellers «Thin Possitive» και «Διατροφική Νοημοσύνη» και το κείμενο είναι απόσπασμα από τη πρόσφατη κυκλοφορία του νέου βιβλίου του «Αναζητώντας το Μαγικό Βάρος των Ονείρων σου – Ένας πρωτότυπος οδηγός για να ξεκλειδώσεις μυαλό και σώμα» από τις εκδόσεις Μεταίχμιο