Είμαι νορμάλ ή έχω ξεφύγει λιγάκι;

«Έτσι είμαι εγώ!» Πόσες φορές έχετε ακούσει αυτή τη φράση; Πόσες φορές την είπατε ή θελήσατε να την πείτε; Πόσες φορές ακούσατε ή είπατε αυτές τις τρεις λέξεις σαν δικαιολογία για τις πράξεις σας, τις σκέψεις σας και τα συναισθήματά σας;

Για καταστάσεις στις οποίες δεν μπορούσατε να φερθείτε διαφορετικά; Και πόσες φορές χρησιμοποιήσατε αυτή τη φράση για να εξηγήσετε τη συμπεριφορά κάποιου άλλου; «Έτσι είναι αυτός/ αυτή!»

Έτσι είμαι εγώ

Οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί. Το ξέρουμε αυτό. Και ξέρουμε επίσης ότι οι άνθρωποι, ακριβώς επειδή είναι διαφορετικοί, ενεργούν, σκέφτονται και αισθάνονται διαφορετικά. Παρόλο, όμως, που οι διαφορές των ανθρώπων είναι από τα αυτονόητα του κόσμου – τι ξέρουμε πραγματικά για τον εαυτό μας;

Ακόμα κι αν ο καθένας έχει ήδη καταλήξει στο «Έτσι είμαι εγώ!» ή «Δεν είμαι έτσι εγώ!» – πρέπει να είναι κανείς πολύ αφελής ή πολύ υπερόπτης, αν νομίζει ότι ξέρει ακριβώς ποιος είναι.

Τι με χαρακτηρίζει;
Γιατί είμαι έτσι όπως είμαι;
Γιατί ενεργώ, αισθάνομαι και σκέφτομαι έτσι και όχι αλλιώς;
Είμαι νορμάλ ή έχω «ξεφύγει» λιγάκι;
Είμαι κάτι ιδιαίτερο ή κάτι τελείως συνηθισμένο;
Είναι οι γονείς μου υπεύθυνοι γι’ αυτό που είμαι ή γεννήθηκα έτσι;
Γιατί νιώθω να με τραβάνε κάποιοι άνθρωποι, ενώ με κάποιους άλλους δεν έχω καμία χημεία;

Αυτές και άλλες παρόμοιες ερωτήσεις κάνει σχεδόν ο καθένας στον εαυτό του.

Οι τέσσερις ψυχολογικές διαστάσεις

Ερχόμαστε στον κόσμο με συγκεκριμένη προδιάθεση, η οποία στη συνέχεια διαμορφώνεται, ενισχύεται ή και παραμορφώνεται από τις επιρροές του περιβάλλοντος, ανάλογα με τις εμπειρίες που έχουμε ως παιδιά ή ενήλικες. Ένα ουσιώδες χαρακτηριστικό της προσωπικότητας είναι, για παράδειγμα, η ευφυΐα. Μέχρι και σε ποσοστό 80% ορίζεται γενετικά. Οι γονείς έχουν ένα περιθώριο της τάξης του 20% να αυξήσουν την ευφυΐα του παιδιού τους. Και ο χαρακτήρας μας, όμως, είναι μέρος των αποσκευών μας, είτε είμαστε κάπως νωθροί ή ζωηροί, ανθεκτικοί ή μυγιάγγιχτοι, είτε φοβητσιάρηδες ή τολμηροί, για να αναφέρουμε, απλώς, ορισμένες εκδοχές.

Φυσικά, και η προδιάθεση του κάθε χαρακτήρα επηρεάζεται και από την ανατροφή και το περιβάλλον. Υπάρχουν χαρακτηριστικά γνωρίσματα που παρουσιάζουν πολύ υψηλό γενετικό ποσοστό και άλλα που οφείλονται μάλλον στην ανατροφή. Στα τελευταία ανήκει, για παράδειγμα, το χαρακτηριστικό της «ειλικρίνειας». Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα με τα οποία ασχολείται η Θεωρία των Τύπων είναι σε μεγάλο βαθμό γενετικά καθορισμένα. Η Θεωρία των Τύπων βασίζεται σε τέσσερις ψυχολογικές διαστάσεις, οι οποίες ορίζουν την προσωπικότητά μας, τον πυρήνα της ιδιοσυγκρασίας μας. Με τις ψυχολογικές διαστάσεις εννοούμε δύο θεωρητικά άκρα και ενδιάμεσά τους πολλές διαβαθμίσεις.

Προτού γνωρίσουμε λεπτομερώς τις τέσσερις διαστάσεις, ας πάρουμε μια γενική ιδέα:

Εξωστρεφής - Εσωστρεφής
Συγκεκριμένος - Αφηρημένος
Αποφάσεις με το μυαλό - Αποφάσεις με το συναίσθημα
Οργανωμένος - Χαλαρός

Οι περισσότεροι άνθρωποι τείνουν σε κάθε διάσταση είτε προς τη μια είτε προς την άλλη εκδοχή, ενώ η ένταση της κάθε εκδοχής διαφέρει από άτομο σε άτομο. Κάποιοι βρίσκονται στο κέντρο της μιας ή της άλλης διάστασης. Πολλοί, ωστόσο, εμφανίζουν σαφή χαρακτηριστικά.

Είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι κανένας άνθρωπος δεν συμπεριφέρεται μόνο ως εξωστρεφής ή μόνο ως εσωστρεφής, ότι δεν αντιλαμβάνεται μόνο συγκεκριμένα ή αφηρημένα, ούτε και αποφασίζει αποκλειστικά με το μυαλό ή με το συναίσθημα. Χρησιμοποιούμε πάντα και τις δύο εκδοχές, ωστόσο οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν την τάση να δίνουν ασυνείδητα προτεραιότητα στη μια ή στην άλλη. Για τον λόγο αυτόν, στη Θεωρία των Τύπων αναφέρονται και τάσεις ή προτιμήσεις.

Η θεωρία των τύπων

Μπορούμε να το παρομοιάσουμε με την αριστεροχειρία και τη δεξιοχειρία: Οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν είτε το δεξί είτε το αριστερό χέρι, χρησιμοποιούν βέβαια και το άλλο, το οποίο είναι απλώς λιγότερο εξασκημένο. Η Θεωρία των Τύπων ξεκινάει με δεδομένο ότι αυτές οι τάσεις είναι έμφυτες και ότι εμφανίζονται πολύ νωρίς στην ανάπτυξη ενός ανθρώπου.

Ασφαλώς, και το περιβάλλον επηρεάζει την ένταση με την οποία αναπτύσσει κανείς την έμφυτη τάση του. Η συμπεριφορά των γονιών μπορεί να λειτουργήσει αντίθετα από την αρχική προδιάθεση του παιδιού ή να την υποστηρίξει. Δεν μπορούμε, πάντως, να αλλάξουμε ποτέ τελείως κατεύθυνση. Στην προκειμένη περίπτωση υπάρχουν όρια στις επιρροές της ανατροφής.

Οι τέσσερις διαστάσεις, η τάση δηλαδή ενός ανθρώπου προς μια ορισμένη διάσταση, καθορίζουν ουσιαστικά τι μας αρέσει και τι όχι.

Δίνουν πάρα πολλές πληροφορίες για το πρότυπο της συμπεριφοράς, της σκέψης και των συναισθημάτων ενός ανθρώπου. Καθώς κάθε άνθρωπος σε κάθε διάσταση τείνει προς μία εκδοχή, υπάρχουν δεκαέξι (τέσσερις επί τέσσερις) διαφορετικές συνδυαστικές δυνατότητες, καθεμιά εκ των οποίων αντιστοιχεί σε έναν συγκεκριμένο τύπο προσωπικότητας, έχουμε, δηλαδή, δεκαέξι τύπους προσωπικότητας.
Υπάρχουν λίγοι άνθρωποι που είναι πολύ εξωστρεφείς ή πολύ εσωστρεφείς και πολλές διαβαθμίσεις ανάμεσά τους.

Ορισμένοι βρίσκονται κάπου στη μέση. Αυτοί τώρα τελευταία ονομάζονται «κεντροστρεφείς». Το χαρακτηριστικό της εξωστρέφειας και της εσωστρέφειας είναι κατά περίπου 90% γενετικά καθορισμένο.

Οι εξωστρεφείς χρειάζονται υψηλό ποσοστό εξωτερικών ερεθισμάτων για να νιώσουν κινητοποιημένοι. Αντλούν ενέργεια από τον κόσμο και από την επαφή τους με τους άλλους ανθρώπους. Δεν τους αρέσει να είναι μόνοι. Η εξωτερική ησυχία μπορεί στην περίπτωσή τους να οδηγήσει σε ανία και υποτονικότητα. Τους αρέσει να ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες και συχνά είναι γεμάτοι ενεργητικότητα.

Οι εσωστρεφείς, αντιθέτως, αντλούν μεγάλο μέρος των ερεθισμάτων τους από την εσωτερική τους ζωή. Τους αρέσει να σκέφτονται, να διαβάζουν, να βλέπουν ταινίες και να ασχολούνται με εσωτερικές διεργασίες. Χρειάζονται πολύ λιγότερα εξωτερικά ερεθίσματα απ’ ό,τι οι εξωστρεφείς και νιώθουν γρήγορα υπερδιέγερση. Αρέσει μεν και σε αυτούς να βρίσκονται ανάμεσα σε ανθρώπους, στο ενδιάμεσο χρειάζονται, ωστόσο, ησυχία και εσωτερική απόσυρση, για να φορτίσουν τις μπαταρίες τους.

Όπως συμβαίνει και με τα άλλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, είναι σημαντικό να θυμόμαστε τα εξής:

Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι έμφυτα. Δεν τα έχουμε επιλέξει!
Το ένα δεν είναι καλύτερο ή χειρότερο από το άλλο! Έχουν και τα δύο τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους.

Σίγουρα θα προσπαθήσατε, όσο διαβάζατε, να βρείτε αν είστε εξωστρεφείς ή εσωστρεφείς. Το σημαντικό είναι ότι στην προκειμένη περίπτωση δεν πρόκειται για δύο χαρακτηριστικά προσωπικότητας που αποκλείουν το ένα το άλλο. Μπορείτε να φανταστείτε τη διάσταση εξωστρέφειας/εσωστρέφειας σαν ένα θερμόμετρο με μια κλίμακα που εκτείνεται από τους -50 βαθμούς Κελσίου ως τους 50 βαθμούς Κελσίου.

Αυτό σημαίνει ότι ορισμένοι άνθρωποι είναι πολύ ξεκάθαρα εξωστρεφείς ή πολύ ξεκάθαρα εσωστρεφείς (σύμφωνα με το παράδειγμα της θερμοκρασίας βρίσκονται περίπου στους +/-45 βαθμούς), ενδιάμεσα, ωστόσο, είναι δυνατές πολλές διαβαθμίσεις.

Κάποιοι άνθρωποι βρίσκονται στη μέση και συμπεριφέρονται εξίσου συχνά σαν εξωστρεφείς και σαν εσωστρεφείς.

Ανεξάρτητα από την πλευρά στην οποία τείνουμε περισσότερο, διαθέτουμε πάντα και την αντίθετή της, πράγμα που σημαίνει ότι κάθε εσωστρεφής έχει στιγμές εξωστρέφειας και το αντίστροφο…

*Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Έτσι είμαι φτιαγμένος της Stefanie Stahl. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα σε όλα τα βιβλιοπωλεία και στο www.dioptra.gr. Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.