Η επαγγελματική εξέλιξη του Χανς Άσπεργκερ ως ιατρού μέσα στο ναζιστικό καθεστώς (Μέρος 2ο)

Ακρόαση άρθρου......

Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού : Στο 1ο μέρος του αφιερώματος, αναφερθήκαμε στα πρώτα χρόνια της ζωής του Χανς Άσπεργκερ. Σε αυτό το άρθρο, θα μιλήσουμε για την επαγγελματική εξέλιξη του Χανς Άσπεργκερ ως ιατρού μέσα στο ναζιστικό καθεστώς

Ένα από τα κύρια επιχειρήματα για την υποτιθέμενη απόσταση του Άσπεργκερ από τον εθνικοσοσιαλισμό είναι το γεγονός ότι ποτέ δεν εντάχθηκε στο Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα.

Δεδομένου του υψηλού ποσοστού των γιατρών που ήταν μέλη του κόμματος (με εξαίρεση φυσικά των Εβραίων γιατρών που δεν είχαν αυτό το δικαίωμα), αυτό το στοιχείο είναι σημαντικό. Ταυτόχρονα, όμως, δεν σημαίνει, ότι ο ίδιος κράτησε και μια θεμελιώδη απόσταση από το κόμμα ή τις ιδέες του. Άλλωστε είναι γνωστό πως ήταν μέλος μιας σειράς οργανώσεων που αποτελούσαν την «πρώτη γραμμή» του κόμματος. 

Τον Απρίλιο του 1938 εντάχθηκε στο Γερμανικό Εργατικό Μέτωπο (Deutschen Arbeitsfront) και στην Εθνικοσοσιαλιστική Λαϊκή Πρόνοια (Nationalsozialistischen Volkswohlfahrt). Και οι δύο οργανώσεις είχαν μαζική απήχηση. Αυτό πρακτικά σήμαινε πως αν κάποιος ήθελε να κάνει καριέρα στην ιατρική ήταν αδύνατο να τις αποφύγει.

Τον Ιούνιο του 1938, ο Άσπεργκερ έκανε επίσης αίτηση για ένταξη στην Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανική Ιατρική Ένωση (Nationalsozialistischen Deutschen Ärztebund). Αυτή η Ένωση δεν αποτελούσε απλά έναν επαγγελματικό φορέα, έναν σύλλογο γιατρών, αλλά ήταν στην ουσία η ιδεολογική αιχμή του δόρατος του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος εντός του ιατρικού επαγγέλματος. Η ιδιότητα μέλους προοριζόταν μόνο για μέλη του κόμματος, γι' αυτό και η αίτηση του Άσπεργκερ απορρίφθηκε. Όμως μέσω της αίτησής του πήρε την ιδιότητα του υποψηφίου.

Μια συγκροτημένη και κατ’ εμέ πιο μετριοπαθής υπόθεση βλέπει τον Άσπεργκερ να παίρνει πιθανότατα αυτές τις αποφάσεις για να προστατεύσει και να προωθήσει την καριέρα του. Αποκηρύσσοντας δηλαδή την ιδιότητα του μέλους του Ναζιστικού Κόμματος, επιχείρησε μάλλον να επιλέξει μια μέση λύση μεταξύ της διατήρησης της απόστασής του από το καθεστώς και της πλήρους αφομοίωσης στο βαθμό που ήταν αυτό δυνατό δεδομένων των συνθηκών.

Από την άλλη όμως, μέχρι το τέλος του έτους του 1938, παρατηρούμε πως άρχισε να υπογράφει τις διαγνωστικές του αναφορές με τον γνωστό τότε χαιρετισμό Χάιλ Χίτλερ (Heil Hitler), σε μια προφανή προσπάθεια να αποδείξει την πίστη του στο νέο καθεστώς. 

Ο αποκλεισμός των Εβραίων γιατρών που οδήγησε σε άμεση και αυξημένη ανάγκη για ειδικούς που μπορούσαν να ξεχωρίζουν τα ανάξια και μη καθαρά φυλετικά παιδιά, έφερε με τη σειρά του νέες ευκαιρίες καριέρας για τον Άσπεργκερ, ο οποίος εκτός από την εργασία του στο πανεπιστήμιο, απέκτησε και άλλες θέσεις.

Για παράδειγμα τον Μάιο του 1938 διορίστηκε εμπειρογνώμονας στο Δικαστήριο Ανηλίκων της Βιέννης. Ήταν επίσης εκτιμητής για την Εθνικοσοσιαλιστική Λαϊκή Πρόνοια.

Τον Οκτώβριο του 1940, ο Άσπεργκερ έλαβε θέση μερικής απασχόλησης στο Τμήμα Δημόσιας Υγείας της Βιέννης ως ειδικός ιατρός για μη φυσιολογικά παιδιά (“abnorme Kinder” είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στα γερμανικά και προσπάθησα να τον αποδώσω το δυνατόν πιο ανώδυνα. Η αντίληψη και η χρήση του όρου στη γερμανική γλώσσα της περιόδου ταιριάζει περισσότερο στα ελληνικά με τη φράση «ανώμαλα παιδιά».) Τον Οκτώβριο του 1943 διορίστηκε σε μια ιατρική εταιρεία και τον Ιανουάριο του 1944 μετατέθηκε στην Κροατία ως γιατρός στρατιωτικής βάσης.

Η στάση του Άσπεργκερ απέναντι στην ναζιστική ιατρική ηθική

Όπως ήδη διαφαίνεται ο Χανς Άσπεργκερ δεν αντιτίθεται ούτε στο ναζιστικό καθεστώς, ούτε σε ιατρικά ηθικά θέματα όπως αυτό της αναγκαστικής στείρωσης. Για την ακρίβεια το 1939 ο ίδιος θέτει το ζήτημα ως εξής:

«Όπως συχνά ο γιατρός πρέπει να κάνει επώδυνες τομές όταν θεραπεύει το άτομο, έτσι και εμείς πρέπει να κάνουμε τομές στο εθνικό σώμα έχοντας μεγάλη ευθύνη.

Πρέπει να διασφαλίσουμε ότι ό,τι είναι άρρωστο και μπορεί να μεταδώσει την ασθένειά του στις μελλοντικές γενιές, δεν θα μπορέσει να μεταβιβάσει το άρρωστο γενετικό υλικό του για να βλάψει τα άτομα και τους ανθρώπους.»

Μια τέτοια δήλωση δε μπορεί παρά να γίνει κατανοητή ως έγκριση της αναγκαστικής στείρωσης σε οποιαδήποτε εποχή και πλαίσιο κι αν τοποθετηθεί. Ωστόσο, ο Άσπεργκερ κάνει κι άλλες δηλώσεις, οι οποίες μοιάζουν πιο ασαφής, παρότι ακόμη ευθυγραμμισμένες με τους Ναζί, σε μια απόπειρα να καταπραΰνει την καθολική χριστιανική του συνείδηση. 

Πιο συγκεκριμένα, σε ένα απόσπασμα από την γνωστή διάλεξή του το 1938 με θέμα «Το Ψυχικά μη Φυσιολογικό Παιδί» (Das psychisch abnorme Kind) βλέπουμε τον Άσπεργκερ να επιχειρεί να προστατεύσει τους ασθενείς του λέγοντας: 

«[…]Αν έχω περιγράψει έναν τύπο στα παραπάνω, η ουσιαστική ανωμαλία του οποίου βασίζεται σε διαταραχή της αρμονίας μεταξύ λογικής και ενστίκτου με την έννοια της ενστικτώδους διαταραχής, τότε στην ψυχοπαθολογία της παιδικής ηλικίας υπάρχει συχνά ένας τύπος που σχεδόν σε όλα τα χαρακτηριστικά είναι το αντίθετο από τα παραπάνω που αντιπροσωπεύονται:

Αυτά τα παιδιά είναι διανοητικά υπανάπτυκτα (σε σημείο παραφροσύνης), όπου η νοημοσύνη νοείται εδώ ως αφηρημένη νοημοσύνη, ενώ η πρακτική κατανόηση, εν ολίγοις, ό,τι συνδέεται με το ένστικτο, άρα και την πρακτική χρησιμότητα, αλλά και τις αξίες του νου, είναι καλύτερα αναπτυγμένα. Αυτές οι τελευταίες περιπτώσεις είναι σημαντικές - ή θα γίνουν για εμάς όταν τεθεί σε ισχύ και εδώ ο «νόμος για την πρόληψη των απογόνων με κληρονομικά νοσήματα».

Εάν ο γιατρός ως αξιολογητής βρεθεί αντιμέτωπος με μια απόφαση σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν θα του επιτραπεί να λάβει αυτήν την απόφαση με βάση μόνο το αποτέλεσμα της απάντησης σε ένα ερωτηματολόγιο ή τον αριθμό του δείκτη νοημοσύνης, αλλά κυρίως με βάση τις γνώσεις του για την προσωπικότητα του παιδιού, μια γνώση που λαμβάνει υπόψη όλες τις ικανότητες του παιδιού και όχι μόνο την αφηρημένη νοημοσύνη.»

Γιατί αυτές οι δηλώσεις δεν έβλαψαν την καριέρα του Άσπεργκερ;
Μήπως γιατί τελικά δεν ήταν μια αυθεντική προσπάθεια να προστατεύσει τους ασθενείς του, αλλά ένας ακόμα τρόπος να υποστηρίξει το καθεστώς;

Ο Χέρβιγκ Τσεχ επισημαίνει ότι αυτή η προσέγγιση που προβάλει στην ομιλία του ο Άσπεργκερ δεν ήταν ασυνήθιστη τότε. Οι Ναζί έδιναν συχνά προτεραιότητα στην πρακτική ευφυΐα σε αντίθεση με την αφηρημένη ευφυΐα, που γι’ αυτούς συνδεόταν με την αναλυτική σκέψη και κατ’ επέκταση με εβραϊκές έννοιες και στάσεις. Η επίσημη νομική γραμμή μέχρι το 1940 όριζε την ανοησία ως πρακτική ικανότητα, ενώ τα επιτεύγματα αποτελούσαν καθοριστικά κριτήρια για τα μέτρα φυλετικής υγιεινής.

Παρότι, όπως είδαμε, ο Άσπεργκερ έδειξε δημόσια την προθυμία του να συνεργαστεί με το ναζιστικό καθεστώς, υπάρχουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι απέφυγε να αναφέρει παιδιά για αναγκαστική στείρωση. Άλλωστε ο νόμος περί στείρωσης εφαρμόστηκε μόνο σε πολύ περιορισμένο βαθμό στην Αυστρία, γεγονός που δεν προκάλεσε συγκρούσεις με τις ναζιστικές αρχές.

Η Γκεστάπο στον Χανς Άσπεργκερ

Σε ένα βιβλίο του Άνταμ Φάινσταϊν για τους πρωτοπόρους της έρευνας για τον αυτισμό, μπορεί κανείς να διαβάσει ότι η Γκεστάπο ήρθε στην κλινική που εργαζόταν ο Άσπεργκερ δύο φορές με σκοπό να τον συλλάβει κατά πάσα πιθανότητα λόγω της προαναφερθείσας διάλεξής του το 1938 ή επειδή είχε αρνηθεί να παραδώσει ασθενείς στις αρχές. Η μόνη γνωστή πηγή που έχουμε για αυτόν τον ισχυρισμό είναι ο ίδιος ο Άσπεργκερ, ο οποίος ανέφερε το περιστατικό για πρώτη φορά σε μια εναρκτήρια διάλεξή του το 1962 – 17 χρόνια μετά τη λήξη του πολέμου - και σε μια συνέντευξη του 1974. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του: 

«Είναι λοιπόν εντελώς απάνθρωπο - αυτό έχει αποδειχθεί με τρομερές συνέπειες - όταν κάποιος καταντά τον όρο ζωή, ανάξιο ζωής και βγάζει συμπεράσματα από αυτόν. Και επειδή δεν ήμουν ποτέ διατεθειμένος να βγάλω αυτά τα συμπεράσματα, να αναφέρω δηλαδή τους ψυχικά ασθενείς στο υγειονομικό, όπως μας είχαν υποδείξει, ήταν μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση για μένα. Πρέπει να δώσω στον δάσκαλό μου Χάμπουργκερ πολλά εύσημα που με έσωσε δύο φορές από την Γκεστάπο με μεγάλη προσωπική δέσμευση, παρόλο που ήταν ένθερμος εθνικοσοσιαλιστής. Ήξερε τι στάση έχω. Με προστάτεψε με όλη του την προσωπικότητα, του δίνω τα εύσημα γι' αυτό.» 

Άλλα στοιχεία για πιθανή σύλληψή του από την Γκεστάπο δεν υπάρχουν, γεγονός που καθιστά την ακεραιότητα και την αλήθεια της μαρτυρίας του υπό αμφισβήτηση.

Επίσης, παρότι ο Χάμπουργκερ βρέθηκε σε πολλή δεινή θέση μετά τον πόλεμο λόγω του ναζιστικού παρελθόντος του, δεν υπάρχουν στοιχεία υπεράσπισης που να αναφέρονται σε γραπτή ή έστω προφορική τεκμηρίωση των επισκέψεων της Γκεστάπο στην κλινική και της διάσωσης του Άσπεργκερ. Αυτή η έλλειψη μοιάζει ακόμη πιο περίεργη, δεδομένης της δυσχερής θέσης στην οποία βρέθηκε ο Χάμπουργκερ. Θα υπέθετε κανείς πως θα χρησιμοποιούσε τα πάντα για να ελαφρύνει την κατάστασή του.

Πώς λοιπόν ο Άσπεργκερ έκανε τον ισχυρισμό του;

Όπως όλοι οι δημόσιοι υπάλληλοι τότε, έτσι κι ο Άσπεργκερ ελεγχόταν συχνά για τις πολιτικές του πεποιθήσεις από το 1938 και μετά. Αυτή η έρευνα είναι κατά πάσα πιθανότητα το πραγματικό γεγονός πάνω στο οποίο στήριξε τον ισχυρισμό του ο Άσπεργκερ, 24 χρόνια αργότερα, ότι δηλαδή αντιμετώπισε δίωξη από την Γκεστάπο. Η αλήθεια είναι όμως πως ο  Άσπεργκερ κρίθηκε πολιτικά αποδεκτός από το καθεστώς. Ενδεικτικά βλέπουμε μια πολιτική αξιολόγηση του Άσπεργκερ από την Ναζιστική Επαρχιακή Διοίκηση της Βιέννης (Vienna Gauleitung) το 1940 να αναφέρει: «Σε ζητήματα φυλετικής και στειρωτικής νομοθεσίας οι ιδέες του είναι συμβατές με αυτές του εθνοσοσιαλισμού. Ως προς τον χαρακτήρα και την πολιτική, θεωρείται άψογος.»

Το 1941 ο Άσπεργκερ έγινε ανώτερος γιατρός, ενώ το 1943 υπέβαλε την διατριβή του, το γνωστό έργο του για τους αυτιστικούς ψυχοπαθείς, η οποία έπρεπε να υποβληθεί σε πολιτική αναθεώρηση από την Εθνικοσοσιαλιστική Ένωση Γερμανών Διδασκόντων.

Η διατριβή δεν προκάλεσε αντιρρήσεις. Όμως, επειδή δεν ήταν ακόμη ειδικός στην παιδιατρική, χρειάστηκε από τον Ναζί Διοικητή Ιατρό (Gauärzteführer) του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος της Βιέννης να επιβεβαιώσει ότι είχε τα απαραίτητα προσόντα. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν έναν ακόμη δείκτη ότι ο Άσπεργκερ εμπιστευόταν τα υψηλότερα κλιμάκια των ναζιστικών ιατρικών ιδρυμάτων της Βιέννης.

Δείτε όλα τα άρθρα της ενότητας Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού.

• Μέρος 1ο Χανς Άσπεργκερ. Τα πρώτα χρόνια της ζωής του
• Μέρος 2ο Η επαγγελματική εξέλιξη του Χανς Άσπεργκερ ως ιατρού μέσα στο ναζιστικό καθεστώς
• Μέρος 3ο Οι αυτιστικοί ψυχοπαθείς του Χανς Άσπεργκερ, το Αμ Σπίγκελγκρουντ και οι πράξεις θανάτου 
• Μέρος 4ο Ο Χανς Άσπεργκερ στη μεταναζιστική εποχή κι ο όρος Σύνδρομο Άσπεργκερ στη σημερινή ιατρική και κοινωνική πραγματικότητα

 Βιβλιογραφία

Το σύνολο της βιβλιογραφίας παρατίθεται στο τέλος του 4ου μέρους της ενότητας Ο Χανς Άσπεργκερ, οι Ναζί και η σύγχρονη ιστορία του αυτισμού.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Αγγελίνα Μητσάκη - Ψυχολόγος

Αγγελίνα Μητσάκη: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Η πορεία μου ως ψυχολόγος καθοδηγείται από μια βαθιά δέσμευση στην κατανόηση και βελτίωση της ανθρώπινης εμπειρίας μέσα από πολιτισμικά ευαίσθητες προσεγγίσεις. Είμαι κάτοχος πτυχίου Ψυχολογίας του E-Campus Università (Novedrate, Ιταλία) και αυτή τη στιγμή ακολουθώ μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλινική και Δυναμική Ψυχολογία. Η εκπαίδευσή μου περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο τετραετές πρόγραμμα στη συστημική θεραπεία και συμβουλευτική

+306942829951

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού