Ο Thomas Brown και η συμβολή του στην ψυχολογία

Ακρόαση άρθρου......

Αν και ο Thomas Brown δεν ήταν ο πατριάρχης της σκωτσέζικης Common Sense School (η τιμή αυτή προοριζόταν για τον Thomas Reid, του Πανεπιστημίου του Σαιν Άντριους και αργότερα της Γλασκώβης), και δεν είχε την πρωτοτυπία του νεότερου της ομάδας αυτής, του σερ William Hamilton, ήταν κατά κύριο λόγο ψυχολόγος και οι Lectures on the Philosophy of Mind του, που δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατό του, είναι ένας συνδυασμός εγχειριδίου και πραγματείας, που περιέχει πάνω από μισό εκατομμύριο λέξεις.

Lectures on the Philosophy of Mind

Ακόμη κι αν αφήσουμε στην άκρη τις τελευταίες διακόσιες σελίδες, που είναι αφιερωμένες στην ηθική και τη μεταφυσική, εξακολουθούμε να έχουμε το ισοδύναμο ενός χιλιοσέλιδου σύγχρονου εγχειρίδιου, αφιερωμένο σε μια πλήρη και διεισδυτική ανάλυση αντικειμένων όπως η αίσθηση, η αντίληψη, η υποβολή, η επιθυμία, η συγκίνηση, η διάθεση, κλπ. Μεγάλο μέρος της παρουσίασης του Brown γίνεται σε συνδυασμό με μια ήπια πολεμική, ιδιαίτερα εναντίον του Reid, τον οποίο δεν εμπιστεύεται, επειδή είχε απορρίψει τον Hume ή επειδή είχε προχωρήσει μακρύτερα στις θεωρίες του απ' ό,τι ο Locke.

Ο Brown ήταν ενήμερος όχι μόνο της βρετανικής αλλά και της γαλλικής φιλοσοφίας και, σε μικρότερο βαθμό, γερμανικών έργων. Έχοντας λογοτεχνική κλίση, διάνθιζε τις καλογραμμένες παραδόσεις του με στίχους, κάποτε στα λατινικά, που πρόσθεταν ακόμη περισσότερη χάρη στο ύφος του. Πράγματι, έχει ειπωθεί ότι προτιμούσε την ποίηση από την φιλοσοφία, αλλά οι στίχοι του δεν εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα, ίσως επειδή προπορευόταν της εποχής του στο να αποφεύγει το συνηθισμένο και να εντρυφεί  σε λιγότερο προσιτά καλολογικά στοιχεία και επειδή οι φιλόσοφοι δεν καλοδέχονται την ύπαρξη πολλών ταλέντων, οι ακαδημαϊκές δραστηριότητές του δεν έχαιραν ιδιαίτερης εκτιμήσεως.

Ένα από τα πλεονεκτήματά του σε σχέση με τους συντρόφους του, αν και αυτοί πολύ δύσκολα θα το παραδέχονταν, ήταν η εκπαίδευσή του στην ιατρική. Γι' αυτόν το λόγο δεν μπορούσε να αναφέρεται τόσο συχνά όσο εκείνοι στον «μεγαλόψυχο Δημιουργό μας», αλλά εισήγαγε τον ρόλο της «Φύσης» στις εξηγήσεις του. Το μεγαλύτερό του ατού είναι ότι χρησιμοποιεί πάρα πολλές επεξηγήσεις δια παραδειγμάτων τα οποία αντλεί απ' όλους τους τομείς της ζωής.

Η βασική επίκληση της Σκωτσέζικης Σχολής ήταν η δραστηριότητα του νου.

Ο αγγλικός εμπειρισμός θεωρούνταν υπερβολικά μηχανικός. Κι έτσι σκέφτηκαν ότι ο συνειρμός δεν είχε αξία όσον αφορά την εξήγηση των νοητικών φαινομένων. Ο όρος «διαίσθηση» έγινε ένα είδος σήμα κατατεθέν της σχολής, ιδιαίτερα στην ηθική, όπου η ηθική υποχρέωση είναι αντιληπτή από το μέσο πρόσωπο, ή όπως το θέτει ο Brown, «Πρόσωπα που δρουν μ' έναν ορισμένο τρόπο, εγείρουν με τρόπο αντίθετο απ' αυτόν [εγείρουν ένα συναίσθημα]... αντίθετου είδους»

Μ' αυτόν τον τρόπο η ηθική στερεώνεται γερά σε ψυχολογικές καταστάσεις- συναισθήματα επιδοκιμασίας και αποδοκιμασίας.

Επειδή ο συνειρμός ήταν ένας όρος που δεν είχε καλή φήμη ανάμεσα στους φιλοσόφους της «Common Sense», εισήχθηκαν άλλες έννοιες. Ο Reid χρησιμοποίησε πολύ την αντίληψη, ενώ ο Brown έκανε την «υπόδειξη» - ακρογωνιαίο λίθο του συστήματός του. Δεν αρνείται το ότι υπάρχουν περιπτώσεις όπου η απλή ομοιότητα ή η συνάφεια στο χρο ή στο χρόνο είναι αρκετές για να παράγουν μια παρόμοια νοητική εντύπωση, αλλά στις περισσότερες περιπτώσεις πιστεύει ότι κάποιο τμήμα μέσα σ' ένα πολύπλοκο σύνολο υποδεικνύει ένα άλλο σύνολο.

Μ' άλλα λόγια, υπάρχει μια δραστηριότητα εδώ που δεν συμβαίνει σε μια διαδικασία σαν τον συνειρμό. Έτσι ο Brown δείχνει μια προτίμηση για την αρχή της ψυχολογίας Gestalt. Παρόμοια, ο Hamilton εισήγαγε την έννοια της επανενσωμάτωσης, συμφωνα με την  οποία ένα μεμονωμένο στοιχείο μέσα σ' ένα σύμπλεγμα επανεισάγει ένα παλιότερο σύμπλεγμα. Μ' άλλα λόγια, ο νοητικός μηχανισμός λειτουργεί λιγότερο απλά και περισσότερο πολύπλοκα απ' ό,τι θα συμπέρανε ο συνειρμισμός.

Προώθησε και μ' έναν άλλο τρόπο την ανάπτυξη της ψυχολογίας

Ο Brown, που ήταν μόνο σαράντα δύο ετών όταν πέθανε, προώθησε και μ' έναν άλλο τρόπο την ανάπτυξη της ψυχολογίας γιατί ήταν ο πρώτος που περιέγραψε λεπτομερειακά τη μυϊκή αίσθηση, σ' ένα κεφάλαιο που τιτλοφορείται «Για τα συναισθήματα» που συνήθως αποδίδονται στην αίσθηση της αφής». «Το συναίσθημα της αντίστασης», διαβάζουμε, «πρέπει, όπως νομίζω, να μην αποδίδεται στο όργανο της αφής μας, αλλά στο μυϊκό σύστημα μας», και σ' ένα άλλο σημείο, «Τί είναι π.χ, το συναίσθημα της κούρασης, αν όχι ένα μυϊκό συναίσθημα, δηλαδή ένα συναίσθημα του οποίου όργανο είναι αληθινά οι μυς μας, όπως το μάτι ή το αυτί μας είναι το όργανο της όρασης ή της ακοής»,

Οταν σκεφτούμε ότι αυτές οι αποφάνσεις έγιναν πριν από 15 χρόνια , πρέπει να αναγνωρίσουμε την ψυχολογική διαίσθηση του Brown. Οι Σκωτσέζοι στοχαστές, αντίθετα από τους Άγγλους, όπως παρατήρησε ήδη ο Thomas Buckle στο καταπληκτικό του έργο πάνω στον αγγλικό πολιτισμό, ήταν μεταφυσικοί. Ο συλλογισμός τους ήταν απαγωγικός, ενώ εκείνος των Άγγλων επαγωγικός. Ο εμπειρισμός του Hume, παρά τη σκωτσέζικη καταγωγή του, αποδόθηκε από τον Buckle στο αγγλικό του περιβάλλον.

Αν και είναι αλήθεια ότι η Σκωτσέζικη Σχολή δεν άφησε ανεξίτηλη σφραγίδα στην πορεία της ψυχολογίας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι μέχρι τον ερχομό του William James, το Χάρβαρντ κυριαρχούνταν από τις θεωρίες των Reid, Dugald Stewart και Brown, ενώ το Πρίνστον βρισκόταν ολοκληρωτικά κάτω από την εξουσία της Comnon Sense School, μέχρι να εγκαινιάσει εκεί το εργαστήριό του ο Baldwin. Πράγματι, μπορούμε να πούμε ότι ο Baldwin ήταν κλαδί του ίδιου δέντρου. Η φιλοσοφική οπτική του William Mc Dougall, η οποία χρωμάτιζε έντονα τη ψυχολογία του και την ανάλυση του των συγκινήσεων, αντανακλά τη συγγένειά του με τους Σκωτσέζους.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο του A.A.Roback «Ιστορία της Ψυχολογίας» , Εκδόσεις Βάνιας1992