Amber Alert: Τα πλεονεκτήματα και οι περιορισμοί του προγράμματος για την έγκαιρη αντιμετώπιση των απαγωγών παιδιών

Ακρόαση άρθρου......

Τα τελευταία χρόνια ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με το ειδικό ηχητικό σήμα που προβάλλεται στα τηλεοπτικά κανάλια, το οποίο συνοδεύεται από την φωτογραφία ενός παιδιού που έχει εξαφανιστεί στο πολύ πρόσφατο παρελθόν και επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα με απώτερο σκοπό την ενεργοποίηση επίσημων και ανεπίσημων φορέων για τον εντοπισμό ενός εξαφανισμένου παιδιού (Amber Alert). 

Το πρόγραμμα Amber Alert βασίζεται στη λογική ότι οι δημόσιες ανακοινώσεις παιδιών που έχουν εξαφανιστεί ή των πιθανών απαγωγέων τους, θα παρέχει πληροφορίες από πολίτες που θα βοηθήσουν τις αρχές να εξοικονομήσουν χρόνο αυξάνοντας τις πιθανότητες να αντιδράσουν με τέτοιο τρόπο ώστε να σώσουν τη ζωή του παιδιού που κινδυνεύει (Griffin and Miller, 2008).  

Ενώ, λοιπόν, πολλοί άνθρωποι θα βρεθούν να γνωρίζουν ποιος είναι ο στόχος του Amber Alert, ελάχιστοι είναι αυτοί που γνωρίζουν την ιστορία του προγράμματος και πολλοί λιγότεροι αυτοί που μπορούν να κάνουν μια κριτική αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς του.

Το Amber Alert θεσμοθετείται ως σύστημα προειδοποίησης για πρώτη φορά το 1996 στην πολιτεία του Τέξας των Η.Π.Α., όπου έλαβε το συγκεκριμένο όνομα μετά την απαγωγή και δολοφονία της εννιάχρονης Amber Hagerman, η οποία εξαφανίστηκε ενώ έκανε ποδήλατο. 

Στο συγκεκριμένο έγκλημα υπήρχε η μαρτυρία ενός γείτονα που είδε τι συνέβη, επειδή όμως δεν υπήρχε εκείνο τον καιρό ένα σύστημα άμεσης διάχυσης πληροφοριών στα όρια της συγκεκριμένης πολιτείας αλλά και των ευρύτερων περιοχών, οι αστυνομικές αρχές δεν κατόρθωσαν να εντοπίσουν το παιδί, παρά μόνο μετά το πέρας τεσσάρων ημερών και ενώ ήταν ήδη νεκρό (Zgoba, 2004).  Οι πιέσεις των γονέων για καλύτερη προστασία των παιδιών, η κοινωνική κατακραυγή και τα ΜΜΕ που δημιούργησαν μια εικόνα πανικού και έντονου τρόμου στο κοινό, οδήγησαν στη δημιουργία και εφαρμογή του Amber Alert. 

Στην Ελλάδα, το Amber Alert θεσμοθετείται και εφαρμόζεται από το 2003 (Χαμόγελο του Παιδιού, 2010).  Τα κριτήρια εφαρμογής δεν είναι κοινά σε όλες τις χώρες υλοποίησης του προγράμματος, όμως δεν διαφέρουν σημαντικά ως προς τις βασικές τους αρχές. 

Για παράδειγμα, στις Η.Π.Α. οι βασικές προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση του Amber Alert είναι οι ακόλουθες:

• Επιβεβαίωση από τις αρχές ότι το παιδί έχει απαχθεί,
• Σαφείς ενδείξεις ότι το παιδί βρίσκεται σε κίνδυνο από τις νομικές υπηρεσίες της χώρας,
• Σημαντικός όγκος πληροφοριών για το θύμα, το θύτη και το μέσο με το οποίο πραγματοποιήθηκε η απαγωγή (Zgoba, 2004).

Αντίστοιχα, τα κριτήρια στην Ελλάδα για να τεθεί το Amber Alert σε δράση είναι:

• Σαφείς ενδείξεις ότι το παιδί βρίσκεται σε κίνδυνο
• Η μικρή ηλικία του παιδιού
• Υποψίες που δηλώνουν πιθανή αρπαγή ή απαγωγή του παιδιού
• Σαφείς ενδείξεις ότι το παιδί έχει απαχθεί από ξένο πρόσωπο
• Το παιδί παρουσιάζει κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας (Χαμόγελο του Παιδιού, 2010).

Το ερώτημα που γεννιέται στην επιστημονική κοινότητα είναι το κατά πόσο το πρόγραμμα Amber Alert είναι τόσο αποτελεσματικό, ώστε να ανταποκρίνεται στους στόχους για τους οποίους δημιουργήθηκε.

Γεγονός είναι ότι δεν υπάρχει μεγάλος όγκος ερευνών αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας του προγράμματος, τόσο σε διεθνή όσο και σε εθνικό επίπεδο.  Ωστόσο, κάποιες τάσεις διαγράφονται έντονα από τις ήδη υπάρχουσες.   Είναι απαραίτητο σε αυτό το σημείο να αναλυθούν τα θετικά σημεία από την εφαρμογή του προγράμματος αλλά και οι πιθανές του αδυναμίες.

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι το Amber Alert έχει συμβάλλει στη σωτηρία παιδιών από τους απαγωγείς τους, κάτι που πιστοποιείται και από τις αμερικανικές υπηρεσίες αλλά και από αντίστοιχες ελληνικές οργανώσεις (Χαμόγελο του Παιδιού, 2010; US Department of Justice, 2007). 

Γίνεται εμφανές ότι ένα από τα πρωταρχικά πλεονεκτήματα του Amber Alert είναι ότι αυξάνει τις πιθανότητες να σωθεί ένα παιδί, παρέχοντας μια αίσθηση ασφάλειας στους γονείς. 

Μια επιπλέον θετική συνεισφορά είναι ότι υπογραμμίζει την ανάγκη συμμετοχής του κοινωνικού συνόλου στη διατήρηση της κοινωνικής τάξης, μέσω της παροχής πληροφοριών στις αστυνομικές αρχές.  Τέλος, η θεσμοθέτηση του συγκεκριμένου προγράμματος ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ πολλών και διαφορετικών φορέων  με σκοπό τη συγκέντρωση και ανταλλαγή όσο των δυνατό περισσότερων πληροφοριών (Zgoba, 2004).

Ωστόσο, η λειτουργία του προγράμματος Amber Alert παρουσιάζει αρκετά μελανά σημεία.  Αρχικά, μια από τις πρώτες ερευνητικές διαπιστώσεις αναφορικά στην αποτελεσματικότητά του είναι ότι το συγκεκριμένο πρόγραμμα είναι κυρίως αποτελεσματικό στις περιπτώσεις που τα παιδιά έχουν απαχθεί από συγγενικά πρόσωπα, όπου κατά κανόνα ο κίνδυνος είναι πολύ μικρότερος. 

Αντίθετα, δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά για τις περιπτώσεις απαγωγών από ξένα πρόσωπα (στερεοτυπικές απαγωγές), που στην ουσία είναι η κύρια αιτία της υλοποίησης και εφαρμογής του προγράμματος αυτού (Griffin, et. al., 2007). 

Ένα άλλο μειονέκτημα του προγράμματος αυτού είναι ότι στηρίζεται στη συμμετοχή του κόσμου που θα παρέχει χρήσιμες πληροφορίες στις αρχές ώστε να κινηθεί αποτελεσματικά και γρήγορα ο μηχανισμός ανεύρεσης του παιδιού, κάτι που δεν εξασφαλίζεται σε όλες τις περιπτώσεις. 

Επιπλέον, η βασική αρχή της λειτουργίας του Amber Alert είναι ότι αφορά την άμεση κινητοποίηση ενός μηχανισμού αναζήτησης από τη στιγμή εξαφάνισης κάποιου παιδιού, παραβλέποντας όμως συχνά το γεγονός ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων περνούν πάρα πολλές ώρες μέχρι να διαπιστωθεί η εξαφάνιση από τους γονείς ή ακόμα πριν πάρουν την απόφαση οι γονείς να απευθυνθούν στην αστυνομία, με αποτέλεσμα το όποιο χρονικό πλεονέκτημα που μπορεί να υπάρχει, να χάνεται εξαιτίας αυτής της καθυστέρησης. 

Ένα τρίτο μειονέκτημα του προγράμματος αφορά το αν θα εκδοθεί Amber Alert για κάποια περίπτωση, δεδομένου ότι συχνά οι αρχές καλούνται να αποφασίσουν για το αν πρόκειται για παρεξήγηση ή για διαμάχη σε επίπεδο γονικής μέριμνας. 

Επιπρόσθετα, Amber Alert δεν εκδίδονται στις περιπτώσεις όπου τα παιδιά/έφηβοι εσκεμμένα εγκαταλείπουν την οικογενειακή τους στέγη, που στατιστικά το ποσοστό τους είναι μεγαλύτερο από τις περιπτώσεις απαγωγών παιδιών. 

Τέλος, ο τρόπος που τα ΜΜΕ χειρίζονται το Amber Alert οδηγεί σε μια διογκωμένη αντίληψη του κινδύνου για συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (π.χ. παιδιά) διαστρεβλώνοντας την πραγματικότητα, τη δαιμονοποίηση αντίστοιχα άλλων ατόμων ή ομάδων (π.χ. σατανιστές, κατά συρροή δολοφόνοι, κ.α.), ενώ τα ερευνητικά δεδομένα δίνουν την ακριβώς αντίθετη εικόνα (π.χ. μεγάλη μείωση της παιδικής σεξουαλικής θυματοποίησης, οι σεξουαλικοί παραβάτες έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά επανάληψης της εγκληματικής τους πράξης, κ.α.)(Griffin and Miller, 2008; Zgoba, 2004).

Από την εκτίμηση των ερευνητικών δεδομένων διαπιστώνεται ότι το πρόγραμμα Amber Alert φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στις περιπτώσεις απαγωγών παιδιών με χαμηλό ρίσκο, κάτι που δεν επαληθεύεται και για τις στερεοτυπικές απαγωγές παιδιών/εφήβων. 

Η ανάγκη βελτιωτικών μέτρων είναι κάτι παραπάνω από εμφανής λαμβάνοντας υπόψη και το πόσο πρόσφατη είναι η εφαρμογή του σε διεθνές και εθνικό επίπεδο. Η ιδέα που εμμέσως προβάλλεται για την υλοποίηση του Amber Alert ότι η άμεση αντίδραση των αρχών σχετίζεται με τη σωτηρία του παιδιού, ενώ η πιο αργή αντίδραση οδηγεί σε θάνατο, απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Οι δύο αυτές μεταβλητές παρουσιάζουν συσχέτιση αλλά δεν συνδέονται με αιτιώδη σχέση, δεδομένου ότι τα κίνητρα και η προσωπικότητα του δράστη είναι οι παράγοντες που θα καθορίσουν την τελική έκβαση του εγκλήματος και όχι ο χρόνος.  

Εκτός αυτού, στις περιπτώσεις όπου υπάρχει έντονη ψυχοπαθολογία και ο δράστης διαπράττει την απαγωγή με σκοπό να σκοτώσει το θύμα του, αυτό γίνεται σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα που δεν υπάρχει σχεδόν κανένα περιθώριο αντίδρασης από τις αρχές. 

Με άλλα λόγια, απαιτείται τροποποίηση αναφορικά στους στόχους που καλείται να πραγματοποιήσει το Amber Alert, γιατί η παραπάνω επιχειρηματολογία αναιρεί το θεωρητικό οικοδόμημα πάνω στο οποίο στηρίζεται το πρόγραμμα αυτό (δηλαδή ότι η γρήγορη επέμβαση συνεπάγεται σωτηρία).  Επίσης, δεδομένου ότι το πρόγραμμα αυτό στηρίζεται στη συμμετοχή του απλού κόσμου κρίνεται σημαντικό να δοθεί περισσότερη προσοχή στην κινητοποίηση του κοινωνικού συνόλου προς αυτή την κατεύθυνση. 

Εξίσου σημαντική είναι η συνεισφορά των επιστημόνων που θα στηρίξουν αυτή την προσπάθεια και οι οποίοι παράλληλα θα πρέπει να προβάλλουν μια ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας κατακρημνίζοντας την εικόνα φόβου και πανικού που διαμορφώνουν τα ΜΜΕ.  Το Amber Alert μπορεί να αποδειχθεί ένα ιδιαίτερα χρήσιμο όπλο για την έγκαιρη αντιμετώπιση των παιδικών απαγωγών αρκεί να διαμορφωθούν ρεαλιστικοί επιτεύξιμοι στόχοι, διεύρυνση της ομάδας -στόχου και καλύτερη αξιοποίηση της βοήθειας που μπορεί να προσφερθεί από τους εμπλεκόμενους φορείς.

Βιβλιογραφία

• Griffin, T., and Miller, M.K. (2008). Child Abduction, AMBER Alert and Crime Control Theatre. Criminal Justice Review, 33, 159- 176.
• Griffin, T., Miller, M.K., Hoppe, J., Rebideaux, A., and Hammack, R. (2007). A Preliminary Examination of AMBER Alert?s Effects. Criminal Justice Policy Review, 18, 378- 394.
• Zgoba, K. (2004). The AMBER Alert: The Appropriate Solution to Preventing Child Abduction?. The Journal of Psychiatry and Law, 32, 71- 88.
• US Department of Justice, (2007). Attorney General Alberto Gonzalez Honours Law Enforcement Officers for efforts to Help Missing and Exploited Children, retrieved from www. Usdoj.gov
• Χαμόγελο του Παιδιού, (2010). AMBER Alert