26 Ιουνίου: Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους

Ακρόαση άρθρου......

Η 26η Ιουνίου καθιερώθηκε ως "Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους" στις 7 Δεκεμβρίου 1987 από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, με σκοπό την ευαισθητοποίηση της παγκόσμιας κοινής γνώμης για τις επιπτώσεις της χρήσης ναρκωτικών ουσιών και της παράνομης διακίνησής τους στην ανθρώπινη ζωή και για την αντιμετώπιση αυτής της μάστιγας.

Το παγκόσμιο πρόβλημα των ναρκωτικών παραμένει μία επείγουσα πρόκληση που απειλεί την παγκόσμια κοινότητα, ιδιαίτερα τους νέους και αφορά, κυρίως, στην κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα.

Η εξάρτηση από τα ναρκωτικά, ή αλλιώς διαταραχή χρήσης ουσιών, αποτελεί ένα κρίσιμο, περίπλοκο και πολυδιάστατο ζήτημα που επηρεάζει το άτομο, τις οικογένειες και τις κοινωνίες ανά τον κόσμο σε πολλά επίπεδα.

Είναι μία χρόνια και υποτροπιάζουσα πάθηση που χαρακτηρίζεται από την καταναγκαστική και ανεξέλεγκτη αναζήτηση ναρκωτικών και τη χρήση αυτών, παρά τις αρνητικές, συχνά καταστροφικές, συνέπειες που επιφέρει στην σωματική υγεία, την ψυχική ευημερία και την κοινωνική λειτουργία.

Η διεθνής αυτή ημέρα αποσκοπεί στην ευαισθητοποίηση, την εκπαίδευση και την προώθηση της κατανόησης και της διαχείρισης αυτού του διάχυτου, πολύπλευρου ζητήματος.

Τι ακριβώς ονομάζουμε "ναρκωτικό";

Ως ναρκωτικά χαρακτηρίζουμε μια μεγάλη ποικιλία ουσιών που επιδρούν στα φυσιολογικά μας συστήματα, μιμούμενες φυσικά μόρια του οργανισμού. Η επίδραση που έχει μια ναρκωτική ουσία στο σώμα ή στη ψυχολογία του ατόμου εξαρτάται από το ποια και πόσα συστήματα ενεργοποιεί ή καταστέλλει, πόσο χρόνο παραμένει στον οργανισμό και σε ποιες ουσίες μεταβολίζεται.

Για παράδειγμα, οι περισσότερες από τις τοξικές και καρκινογόνες επιδράσεις της αιθανόλης (αλκοόλ) οφείλονται, όχι τόσο στην ίδια την ουσία, όσο στο μεταβολικό παραπροϊόν της που είναι η ακεταλδεΰδη.

Ο εθισμός στα ναρκωτικά μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες ουσίες, συμπεριλαμβανομένων και των νόμιμων, όπως είναι το αλκοόλ και η νικοτίνη, ή των συνταγογραφούμενων φαρμάκων, όταν γίνεται κατάχρηση αυτών. Στα παράνομα ναρκωτικά συγκαταλέγονται ουσίες όπως είναι η κοκαΐνη, η ηρωίνη, η μεθαμφεταμίνη και τα παραισθησιογόνα, καθώς λαμβάνονται παράνομα και η χρήση τους εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους λόγω της ισχυρής φύσης τους και της μεγαλύτερης εθιστικότητάς τους.

Ψυχολογική εξάρτηση

Πέρα από την σωματική ή φυσική εξάρτηση που αισθάνονται τα άτομα με εθισμό, θεωρείται ότι όλα τα ναρκωτικά προκαλούν, επίσης, ψυχολογική εξάρτηση, η οποία χαρακτηρίζεται από μια ανάγκη για επαναπρόσληψη της ουσίας, αύξηση της δόσης της και το αίσθημα αγωνίας και εκνευρισμού κατά τη στέρησή τους. Η ψυχολογική εξάρτηση προκύπτει από την επίδραση των ναρκωτικών ουσιών στο κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου. Αυτό σημαίνει, ότι ακόμα και αν κάποιος δεν εθιστεί άμεσα σε μία ουσία, εθίζεται στα υψηλά ποσοστά ντοπαμίνης που λαμβάνει όταν την εισάγει στον οργανισμό του. Έτσι, ο εγκέφαλός του αποκτά ανοχή στην ντοπαμίνη, με αποτέλεσμα οι κοινές του ασχολίες να μην του επιφέρουν πλέον την αίσθηση ικανοποίησης που θα έπρεπε ή που του επέφεραν μέχρι τώρα. Τελικά το άτομο οδηγείται σε μια μορφή κατάθλιψης, την οποία προσπαθεί να καταπολεμήσει με περισσότερες ουσίες, παγιδεύοντας τον εαυτό του σε έναν φαύλο κύκλο.

Η χρήση κοκαΐνης, για παράδειγμα, επιφέρει ένα έντονο συναίσθημα ευφορίας, το οποίο γρήγορα αντικαθίσταται από το αίσθημα ανάγκης γι'αυτήν. Ο κύκλος ηδονής-ανάγκης είναι αυτό που οδηγεί συχνά στην ανάπτυξη εξάρτησης στη συγκεκριμένη ουσία και σε άλλες με ισχυρή επίδραση στο ηδονικό σύστημα. Έχει αποδειχθεί πως η χρόνια χρήση της απορρυθμίζει το σύστημα ανταμοιβής και οδηγεί, κατ'επέκταση, στην απώλεια ελέγχου ή την άρνηση, όπως παρατηρείται σε πολλούς χρήστες.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις της χρήσης ουσιών;

Παρόλο που σε όλες τις ουσίες έγκειται ο κίνδυνος του εθισμού, είτε λιγότερο είτε περισσότερο, καθώς και οι επιπτώσεις που επιφέρουν σε κάθε πτυχή της υγείας του ατόμου, στις ναρκωτικές ουσίες, αυτές είναι μακράν χειρότερες. Όσον αφορά τις σωματικές επιπτώσεις, ο εθισμός μπορεί να οδηγήσει σε διάφορα σωματικά προβλήματα, από οργανική βλάβη ή ανεπάρκεια, καρδιοαγγειακές παθήσεις, αναπνευστικές λοιμώξεις και μολυσματικές ασθένεις, όπως HIV και ηπατίτιδα, μέχρι και σε λήψη υπερβολικής δόσης, με αποτέλεσμα τη νοσηλεία ή και τον θάνατο.

Η κατάχρηση ουσιών μπορεί να έχει τεράστια επιρροή στην ψυχική υγεία, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές, γνωστικές βλάβες, ακόμα και ψύχωση, ή και να επιδεινώσει ήδη υπάρχουσες ψυχικές διαταραχές ή παθήσεις.

Η συνύπαρξη ψυχικών διαταραχών και χρήσης ναρκωτικών μπορεί να αποβεί μοιραία για τους χρήστες, καθώς η χρήση πυροδοτεί την ήδη παρούσα συμπτωματολογία τους και, αναλόγως, βέβαια, την εκάστοτε πάθηση, η συννοσηρότητα είναι πιθανό να οδηγήσει σε μη διαχειρίσιμες κρίσεις πανικού, επιθετικότητα και βιαίες τάσεις, αυτοκτονικό ιδεασμό, αυτοτραυματισμό ή ακόμα και σε απόπειρα αυτοκτονίας και αντίστοιχες επικίνδυνες ή κακοποιητικές προς τους άλλους συμπεριφορές.

Τέλος, η χρήση ουσιών μπορεί να επηρεάσει τη ζωή του ατόμου σε ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, καθώς ο εθισμός μπορεί να επιβαρύνει τις σχέσεις με την οικογένεια, τους φίλους, τον/την σύντροφο, τους συναδέλφους και γενικότερα τους σημαντικούς άλλους στη ζωή του. Οδηγεί, συχνά, σε κοινωνική απομόνωση, απώλεια εργασίας, οικονομικές δυσκολίες και προβλήματα με το νόμο και τις αρχές. Το άτομο αδυνατεί να σχηματίσει ή να διατηρήσει ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις, να εργαστεί, και γενικά λειτουργήσει σε πολλές πτυχές της ζωής του, εφόσον δυσκολεύεται ή αδυνατεί να είναι λειτουργικός και παραγωγικός υπό την επήρεια ουσιών.

Ο εθισμός στα ναρκωτικά, όσον αφορά σε οικογενειακό επίπεδο, προκαλεί συναισθηματική δυσφορία, προβλήματα εμπιστοσύνης, δυσκολίες στην επικονωνία και ασκεί, μεταξύ άλλων, οικονομική πίεση στις οικογένειες. Υπάρχουν περιπτώσεις τοξικομανών που έχουν πουλήσει ή υποθηκεύσει περιουσιακά στοιχεία και άλλα οικογενειακά αποκτήματα, προκειμένου να είναι σε θέση να προμηθευτούν τη δόση τους.

Εκτός από τις επιπτώσεις που επιφέρει στην κοινωνική ζωή του ίδιου του χρήστη, η χρήση και ο εθισμός στις ουσίες έχει μεγάλο αντίκτυπο στην κοινωνία εν γένει, καθώς συμβάλλει στην αύξηση των ποσοστών της εγκληματικότητας, κατακλύζει τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, επιβαρύνει τις κοινωνικές υπηρεσίες, μειώνει την παραγωγικότητα του συνόλου σε χώρους εργασίας και γενικά αποτελεί μία από τις βασικότερες αιτίες πρόκλησης, όχι μόνο οικονομικής, αλλά και με την ευρύτερη έννοια, κρίσης μιας χώρας, κοινότητας ή κοινωνίας.

Πώς στιγματίζονται οι χρήστες;

Ο εθισμός στα ναρκωτικά φέρει ένα κοινωνικό στίγμα που μπορεί να αποθαρρύνει τα άτομα από το να αναζητήσουν την βοήθεια που χρειάζονται. Το στίγμα αυτό προκύπτει από παρανοήσεις, φόβο, επικρίσεις και διαστρεβλωμένες αντιλήψεις γύρω από το ζήτημα του εθισμού. Ακόμα και οι πρώην χρήστες που πάλεψαν για την απεξάρτησή τους και τα κατάφεραν, φέρουν το στίγμα του "εθισμένου ατόμου".

Έχουν, συνήθως, πολύ αρνητική αντιμετώπιση από τους γύρω τους λόγω αυτού του μελανού σημείου του παρελθόντος και για αυτό το λόγο, συχνά περιθωριοποιούνται και δυσκολεύονται να επανενταχθούν στο κοινωνικό σύνολο.

Είναι σημαντικό να αλλάξει η αντιμετώπιση απέναντι στα άτομα που παλεύουν -ή πάλεψαν- με τον εθισμό, να περιοριστεί το στίγμα και να διασφαλιστεί ένα ασφαλές πλαίσιο, όπου τα άτομα αυτά θα νιώθουν άνετα να μιλήσουν και να μοιραστούν τις δυσκολίες τους, θα αισθάνονται ότι υποστηρίζονται και ενθαρρύνονται να ζητήσουν την κατάλληλη βοήθεια και θα έχουν την ευκαιρία να εξελιχθούν και να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής τους.

Τί προκαλεί τον εθισμό και πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;

Η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχει ένας συγκεκριμένος λόγος για τον οποίο εθίζονται οι άνθρωποι. Η εξάρτηση οφείλεται στον συνδυασμό διάφορων γενετικών, περιβαλλοντικών και ψυχολογικών παραγόντων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εθισμού, μεταξύ των οποίων:

• η γενετική προδιάθεση,
• το οικογενειακό ιστορικό εξαρτήσεων,
• η πρώιμη έκθεση σε ναρκωτικές ουσίες,
• η ύπαρξη ιστορικού τραύματος ή κατάχρησης,
• η ύπαρξη κάποιας διαταραχής ψυχικής υγείας,
• προβληματικές επιρροές του περιβάλλοντος, όπως η διαθεσιμότητα ναρκωτικών ή η πίεση για χρήση ή δοκιμή από τους συνομήλικους.

Η χρήση ναρκωτικών και ο εθισμός μπορεί να επηρεάσει άτομα από διαφορετικά κοινωνικά, οικονομικά, πολιτιστικά, φυλετικά και εκπαιδευτικά υπόβαθρα. Είναι σημαντικό να προσεγγίζουμε αυτό το θέμα με ευαισθησία και να αποφεύγουμε τις γενικεύσεις και τα στερεότυπα, καθώς η κατάχρηση ουσιών και ο εθισμός μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε, ανεξάρτητα από το υπόβαθρό του.

Παράγοντες κινδύνου

Ωστόσο, ορισμένοι παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο χρήσης ναρκωτικών και εθισμού, καθιστώντας συγκεκριμένους πληθυσμούς ή κοινωνικές ομάδες περισσότερο ευάλωτους ή επιρρεπείς στη χρήση έναντι άλλων:

Κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες

Τα άτομα που αντιμετωπίζουν οικονομικές δυσκολίες ή ανέχεια, περιορισμένες εργασιακές ευκαιρίες ή ανεργία τείνουν να είναι πιο ευάλωτα στη χρήση ναρκωτικών ως μηχανισμού αντιμετώπισης ή τρόπου για να "ξεφύγουν" από τις περιστάσεις. Ακόμα, η έλλειψη πρόσβασης σε εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη και συστήματα κοινωνικής υποστήριξης, λόγω περιορισμένων οικονομικών δυνατοτήτων ή κοινωνικών περιορισμών, συμβάλλει σε υψηλότερα ποσοστά κατάχρησης ουσιών σε μειονεκτούσες κοινότητες.

Πολιτιστικοί παράγοντες

Οι πολιτιστικοί κανόνες και αξίες κάθε τόπου ενδέχεται να επηρεάζουν τα πρότυπα χρήσης εξαρτησιογόνων ουσιών. Αν η χρήση ουσιών (ή αλκοόλ ή άλλης ουσίας) είναι περισσότερο κοινωνικά αποδεκτή σε ορισμένες κουλτούρες, οι άνθρωποι θα οδηγούνται ευκολότερα σε προβλήματα που σχετίζονται με τη συγκεκριμένη ουσία. Πέρα από αυτό, οι εμπειρίες διακρίσεων, ξενοφοβίας και ρατσισμού, πολιτισμικής αποξένωσης, περιθωριοποίησης ή το άγχος επιπολιτισμικότητας μπορούν επίσης να συμβάλλουν στην κατάχρηση ως μέσου αντιμετώπισης.

Φυλετικοί & εθνικοί παράγοντες

Ορισμένες φυλετικές και εθνοτικές ομάδες ή μειονότητες αντιμετωπίζουν ανισότητες όσον αφορά την πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών για την αντιμετώπιση του εθισμού, με αποτέλεσμα να μην βρίσκουν βοήθεια για να διακόψουν τη χρήση. Άλλον παράγοντα αποτελεί η εδραίωση πολιτιστικών πεποιθήσεων, στερεοτύπων και κοινωνικών πιέσεων, αλλά και ιστορικών παραγόντων που πιθανό να διαμορφώνουν πρότυπα χρήσης ναρκωτικών σε συγκεκριμένες φυλετικές και εθνοτικές κοινότητες και προκαταλήψεις απέναντί αυτών.

Εκπαιδευτικό υπόβαθρο

Τα άτομα με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο ή περιορισμένες ευκαιρίες εκπαίδευσης ενδέχεται να είναι πιο επιρρεπή στις καταχρήσεις, λόγω περιορισμένης πρόσβασης σε πόρους, μειωμένων προοπτικών εργασίας και χαμηλότερης κοινωνικοοικονομικής κατάστασης γενικά. Εκτός από την παιδεία γενικά, η ανεπαρκής εκπαίδευση σχετικά με τους κινδύνους και τις συνέπειες της χρήσης ναρκωτικών μπορεί, αναμφισβήτητα, να συμβάλλει σε μεγαλύτερες πιθανότητες εθισμού.

Η κατανόηση αυτών των παραγόντων βοηθά στην ενημέρωση των προσπαθειών πρόληψης, των στρατηγικών θεραπείας και της ανάπτυξης στοχευμένων παρεμβάσεων που ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες διαφορετικών πληθυσμών και ομάδων.

Πρόληψη και απεξάρτηση

Η πρόληψη, ωστόσο, θα μπορούσε να υφίσταται τόσο σε ατομικό, όσο και σε οικογενειακό και κοινοτικό επίπεδο, μέσω της επαρκούς εκπαίδευσης σχετικά με τους κινδύνους που ενέχει η χρήση ναρκωτικών ουσιών και η εξάρτηση από αυτές. Θα πρέπει να εφαρμόζονται διαφορετικές στρατηγικές κάθε φορά, αναλόγως το πλαίσιο, οι οποίες, όμως, θα έχουν ως κοινό σκοπό την αποτροπή των ατόμων από τη χρήση. Οι στρατηγικές πρόληψης θα πρέπει να επικεντρώνονται σε προγράμματα εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης, προώθησης της ψυχικής υγείας, αντιμετώπισης παραγόντων κινδύνου νωρίς στη ζωή, των έγκαιρων παρεμβάσεων από πλευράς της οικογένεια και της κοινότητας, καθώς και στην ενίσχυση των συστημάτων υποστήριξης και σχετικών δομών.

Η αποτελεσματική θεραπεία για τον εθισμό στα ναρκωτικά περιλαμβάνει αποτοξίνωση, την αφαίρεση, δηλαδή, της ναρκωτικής ουσίας από τον οργανισμό του ατόμου, συμβουλευτική και θεραπεία (ατομική, ομαδική ή οικογενειακή), θεραπεία συμπεριφοράς, συνήθως Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεραπεία και φαρμακευτική αγωγή.

Τα συνεχή δίκτυα υποστήριξης, όπως οι ομάδες, υπηρεσίες και δομές απεξάρτησης, τα νηφάλια περιβάλλοντα διαβίωσης και η υποστήριξη από τους σημαντικούς άλλους είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ανάκαμψης και της ψυχικής ισορροπίας μακροπρόθεσμα. Οι μέθοδοι πρόληψης πιθανής υποτροπής, καθώς και οι αρμόδιες υπηρεσίες για την μετέπειτα φροντίδα διαδραματίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο.

Οι χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών ακολουθούν ένα μοναχικό ταξίδι, βυθισμένοι στο σκοτάδι.

Η προβληματική χρήση ψυχοδραστικών ουσιών είναι ζήτημα δημόσιας υγείας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται με ποινική καταστολή.

Όπου οι κυβερνήσεις επιμένουν σε τιμωρητικές πρακτικές, οι συνέπειες είναι ολέθριες για τα άτομα που κάνουν χρήση, τις οικογένειές τους και την κοινωνία, με αύξηση των θανάτων και της παραβατικότητας, του εγκλήματος του λαθρεμπορίου και της κοινωνικής αδικίας. Οφείλουμε να είμαστε δίπλα σε όσους το χρειάζονται.