Ψυχολογία και Κβαντική Φυσική: Σε ποια σημεία συναντιούνται τα δύο αυτά πεδία;

Ακρόαση άρθρου......

Η Φυσική και η Ψυχολογία είναι δύο εκ πρώτης όψεως επιστήμες με διαφορετικό αντικείμενο μελέτης. Η ανάγκη για περισσότερη εξειδίκευση στις σύγχρονες επιστήμες δεν επιτρέπει τη συνάντηση πεδίων, ιδιαίτερα αν το ένα ανήκει στις θετικές και το άλλο στις ανθρωπιστικές.

Επιπλέον, δεν υπάρχει κάποια κοινή γλώσσα η οποία να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των επιστημόνων από τους δύο αυτούς χώρους. Ωστόσο, στη βάση κάθε επιστήμης θα βρει κανείς φιλοσοφικά θεμέλια τα οποία είναι κοινά για όλες, κάτι που γεννά προβληματισμούς όσον αφορά το κατά πόσο έχει νόημα να δοθεί λίγο φως στα κοινά αυτά σημεία, και στο πώς η μία μπορεί να εμπνεύσει και να συμπληρώσει την άλλη. Στο κείμενο που ακολουθεί θα δούμε πώς η επιστήμη της Φυσικής έχει εμπνεύσει την επιστήμη της Ψυχολογίας, καθώς και με ποιο τρόπο την έχει εμπλουτίσει θεωρητικά.

Πώς η εντροπία επηρέασε τον Carl Rogers

Μία από τις έννοιες οι οποίες φαίνεται πως είναι κοινή και στα δύο πεδία είναι η εντροπία, (και η αντίθετή της συντροπία). Στο χώρο της φυσικής και συγκεκριμένα στη θερμοδυναμική, η εντροπία αναφέρεται στο μέγεθος εκείνο που αναπαριστά το βαθμό της αταξίας ή της τυχαιότητας μέσα στο σύστημα, και την αδυναμία του να παράγει ωφέλιμο έργο. Δείχνει επομένως η έννοια αυτή, την τάση των συστημάτων προς ολοένα και περισσότερη αποδιοργάνωση, και είναι η μοναδική έως τώρα ένδειξη της ροής του χρόνου ως βέλος προς μία κατεύθυνση, από το παρελθόν στο παρόν, και από το παρόν στο μέλλον.

Η έννοια αυτή προβλέπει τον επερχόμενο θάνατο ολόκληρου του σύμπαντος όταν το ενεργειακό του απόθεμα τελειώσει, όπου θα έχει εξαλειφτεί κάθε λεπτομέρεια  οργάνωσης. Ωστόσο, τα έμβια όντα δεν υπακούν πλήρως σε αυτόν το νόμο της εντροπίας, καθώς η ζωή όπως γνωρίζουμε, εξελίχθηκε σταδιακά δημιουργώντας ολοένα και πιο σύνθετες μορφές οργανισμών. Φτάνοντας στον άνθρωπο, μπορεί κανείς να παρατηρήσει και την πνευματική του εξέλιξη προς ολοένα και ανώτερα επίπεδα, μέσω της διαρκούς αναζήτησης γνώσης.

Η τάση αυτοπραγμάτωσης του Carl Rogers

Αυτή τη διαπίστωση παρατήρησε ο Carl Rogers, ο ιδρυτής της προσωποκεντρικής προσέγγισης στην ψυχοθεραπεία. Από την έννοια της εντροπίας, και κυρίως της αντίθετης της, η οποία ονομάζεται συντροπία, εμπνεύστηκε μεταφέροντάς τη στη θεωρία του για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Πιο συγκεκριμένα, ο Rogers, παρατήρησε ότι όλοι οι οργανισμοί στο σύμπαν, από τους αστέρες και τις χιονονιφάδες, έως τους κρυστάλλους και τον άνθρωπο, έχουν μία τάση που τους ωθεί όχι μόνο προς τη συντήρηση αλλά και προς την επαύξηση της δομής τους. Αυτή η διαμορφωτική τάση των οργανισμών, έλαβε εξέχουσα θέση στη θεωρία του και ονομάστηκε τάση πραγμάτωσης.

Η εφαρμογή της στο χώρο της ψυχοθεραπείας βασίζεται στην πεποίθηση του Rogers ότι ο άνθρωπος εγγενώς έχει ένα δυναμικό το οποίο είναι σε θέση να εξελίξει όταν βρεθεί σε ένα ευνοϊκό προς την ανάπτυξή του περιβάλλον. Ως εκ τούτου, η τάση του ανθρώπου προς καταστρεπτικές συμπεριφορές είναι αποτέλεσμα δυσμενών συνθηκών, που έχουν παρεμποδίσει την τάση πραγμάτωσής του. Για να γίνει πιο κατανοητή η λειτουργία της τάσης πραγμάτωσης, ο Rogers χρησιμοποιεί το παράδειγμα ενός λουλουδιού, το οποίο θα αναπτυχθεί και θα ανθίσει σε κατάλληλο περιβάλλον. Όταν θα βρεθεί σε περιβάλλον χωρίς νερό και ήλιο, το λουλούδι δεν μπορεί να αναπτυχτεί με ομαλό τρόπο, παρόλα αυτά θα προσπαθήσει και πάλι να βρει εναλλακτικές.

Η έννοια της συμπληρωματικότητας και ο προσωποκεντρικός θεραπευτής μέσα στα κλινικά πλαίσια

Μια δεύτερη έννοια η οποία μεταφέρθηκε από την Φυσική στην Ψυχολογία, είναι η έννοια της συμπληρωματικότητας. Στη Φυσική, πρόκειται για μία αρχή που προβλέπει ότι κάθε συστατικό στο σύμπαν έχει μία διττή φύση, μία σωματιδιακή και μία κυματική. Το με ποια από τις δύο φύσεις του θα εμφανιστεί κάθε φορά το συστατικό, εξαρτάται από το πώς ο παρατηρητής εκτελεί τη μέτρησή του.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα το οποίο ανέδειξε την αρχή αυτή, αποτελεί το πείραμα των δύο σχισμών, και κυρίως της προσπάθειας παρατήρησης της φύσης του ηλεκτρονίου, κατά το οποίο η εμφάνισή του ως σωματίδιο και ως κύμα εναλλασσόταν ανάλογα με τον παρατηρητή. Από την αρχή αυτή εμπνεύστηκε η προσωποκεντρική θεραπεύτρια Lisbeth Sommerbeck, η οποία τη μετέφερε στο πώς μπορεί να σταθεί ένας προσωποκεντρικός θεραπευτής μέσα σε ένα κλινικό πλαίσιο.

Προσωποκεντρική προσέγγιση Vs Ιατρικό μοντέλο

Η προσωποκεντρική προσέγγιση, επηρεασμένη από τη φαινομενολογία, αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως μοναδικό πρόσωπο, το οποίο ο θεραπευτής προσπαθεί να γνωρίσει και να κατανοήσει, εστιάζοντας στο εσωτερικό του πλαίσιο αναφοράς. Αυτό σημαίνει ότι ένας προσωποκεντρικός θεραπευτής δεν θεωρείται σε καμία περίπτωση αυθεντία ή ειδικός, και δεν γνωρίζει ποτέ περισσότερα για τον θεραπευόμενο από όσα γνωρίζει ο ίδιος για τον εαυτό του. Η θεραπευτική σχέση που προτείνει η προσωποκεντρική προσέγγιση είναι πάντοτε ισότιμη.

Αντίθετα, το ιατρικό μοντέλο αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως αντιπροσωπευτικό μιας ομάδας ανθρώπων που μοιράζονται την ίδια ψυχιατρική διάγνωση και δε λαμβάνει υπόψη τη μοναδικότητα της εμπειρίας του, ενώ ο ψυχίατρος θεωρείται ως ο ειδικός που γνωρίζει καλύτερα τον ασθενή από ό, τι ο ίδιος γνωρίζει τον εαυτό του.

Αυτή η αντίθεση συχνά αποτελεί παράγοντα σύγχυσης για ένα προσωποκεντρικό θεραπευτή που καλείται να εργαστεί μέσα σε ένα κλινικό πλαίσιο, μια σύγχυση που μπορεί να επιλυθεί σε μεγάλο βαθμό αν γίνει αντιληπτή μέσα από την αρχή της συμπληρωματικότητας που προτείνει η Sommerbeck. Έτσι, ο προσωποκεντρικός θεραπευτής ως ηλεκτρόνιο, καλείται να εμφανίζεται με τη διττή του φύση. Από τη μία, με αυτή του φαινομενολόγου που λαμβάνει υπόψη του την υποκειμενικότητα της πραγματικότητας, και από την άλλη με αυτή του κλινικού ανάμεσα σε κλινικούς που βασίζονται στην αντικειμενική πραγματικότητα και αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο με βάση το μέσο όρο.

Ο νόμος της αιώνιας επανάληψης και το νοητικό πείραμα του Nietzche

Ακόμη μία θεωρία προερχόμενη από τις φυσικές επιστήμες που επηρέασε τη φιλοσοφική σκέψη και κατ’ επέκταση την Ψυχολογία, είναι αυτή της αιώνιας επανάληψης. Στη φυσική το θεώρημα της επανάληψης ορίζει πως ένα σύστημα πεπερασμένης ενέργειας περιορισμένο σε έναν πεπερασμένο όγκο, μετά από ένα αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, επιστρέφει στην αρχική του κατάσταση, σύμφωνα με τον Γάλλο μαθηματικό Henri Poincare.

Πιο συγκεκριμένα αυτό που ορίζει η θεωρία, είναι ότι αφού τα συστατικά του σύμπαντος είναι πεπερασμένα, μπορούν να σχηματίσουν πεπερασμένο μόνο πλήθος διαφορετικών συνδυασμών, κι έτσι αφού σχηματιστούν όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί, τότε θα επανέλθουν στην αρχική τους κατάσταση.

Από τη θεωρία αυτή εμπνεύστηκε ο γερμανός φιλόσοφος Friedrich Nietzsche, ο οποίος μάλιστα μελετούσε αρκετά τις φυσικές επιστήμες και τις εξελίξεις στο χώρο αυτό, καθώς ήθελε οι ιδέες του να έχουν επιστημονικό υπόβαθρο. Μπορούμε να κατανοήσουμε τη φιλοσοφία του Nietzsche γύρω από την αιώνια επανάληψη, μέσα από τη σκέψη του Αμερικανού ψυχοθεραπευτή Irvin Yalom, και συγκεκριμένα από το ομώνυμο έργο του Όταν έκλαψε ο Νίτσε.

Στο έργο αυτό, ο υπαρξιακός θεραπευτής χρησιμοποιεί το θεώρημα της αιώνιας επιστροφής ως νοητικό πείραμα, καλώντας τον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει ότι η ζωή του είναι αποτέλεσμα των δικών του επιλογών και με αυτό τον τρόπο να απελευθερωθεί, να αναγνωρίσει την ευθύνη του, και να νιώσει πως είναι ο καπετάνιος στο καράβι της ζωής του.

Ο ντετερμινισμός και η συγχρονικότητα του Jung

Κλείνοντας, δε θα μπορούσε να παραλειφθεί η επιρροή του ιδρυτή της αναλυτικής ψυχολογίας Carl Jung, από το χώρο της κβαντικής φυσικής. Ο Jung εμπνεύστηκε από τις θεωρητικές εξελίξεις στη φυσική που άρχισαν να ενοποιούν συστήματα που αρχικά μελετούνταν ως διαφορετικά και ξεχωριστά, όπως για παράδειγμα ο χωροχρόνος, και το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Πιο συγκεκριμένα, ο Ελβετός ψυχολόγος, επηρεάστηκε από τη διαπίστωση ότι ο παρατηρητής επηρεάζει την κατάσταση του πεδίου που παρατηρεί, το οποίο μπορεί να γίνει αντικειμενικά γνωστό μόνο μέσα από τον ίδιο.

Με τη θεωρία του περί συγχρονιστικών φαινομένων, επιχειρηματολογεί κατά του ντετερμινισμού και προτείνει μία ολιστική θεώρηση του κόσμου, σύμφωνα με την οποία τα πάντα στο σύμπαν είναι συνδεδεμένα. Μέσα από τις έννοιες του συλλογικού ασυνείδητου, των αρχέτυπων και των νοημόνων συμπτώσεων, καλεί τον άνθρωπο να ξεφύγει από τη σκέψη του δυτικού κόσμου που απομονώνει φαινόμενα μόνο όταν υπάγονται στο μέσο όρο, και να αγκαλιάσει μια σκέψη που συμπεριλαμβάνει εξίσου και τις λεπτομέρειες που υφαίνουν τον κόσμο.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία 

Yalom, I. D. (1993). When Nietzsche wept. New York, NY: HarperPerennial.

Sommerbeck, L. (2007) Chapter 8: The Complementarity between Client-Centred Therapy and Psychiatry: The Theory and the Practice. In R. Worsley & St. Joseph (eds), Person-Centred Psychopathology. A positive Psychology of Mental Health.

Jung, C. G. (1973). Synchronicity: An acausal connecting principle.

The Formative Tendency. Opening comments by Carl Rogers, Saturday night, April 5, 1975 - AHP Theory Conference.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Αλεξάνδρα Ριζεάκου - Ψυχολόγος

Αλεξάνδρα Ριζεάκου: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Απόφοιτη του τμήματος Ψυχολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μεταπτυχιακή ειδίκευση στην προσωποκεντρική προσέγγιση στην ψυχοθεραπεία στο Πανεπιστήμιο του Στραθκλάιντ.

6959482533

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού