ΔΕΠ-Υ: Αιτιοπαθογένεια της Διαταραχής και Συμπτώματα

Ακρόαση άρθρου......

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) είναι μία από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής ηλικίας, η οποία συνεχίζεται ακόμα και στην ενήλικη ζωή. Εμφανίζεται στο 5-7% του μαθητικού πληθυσμού με σχέση συνήθως 3:1 υπέρ των αγοριών στα κοινοτικά δείγματα και 10:1 υπέρ των αγοριών στα κλινικά δείγματα.

Αρκετοί επιστήμονες, ωστόσο,  πιστεύουν πως η συχνότητα εμφάνισης είναι περίπου ίδια και στα δύο φύλα, με τη διαφορά ότι τα κορίτσια δεν είναι τόσο υπερκινητικά και παρορμητικά, εκδηλώνουν λιγότερα προβλήματα συμπεριφοράς, επιθετικότητα και ανυπακοή, ενώ παρατηρούνται και χαμηλότερα ποσοστά εναντιωματικής προκλητικής διαταραχής και διαταραχής διαγωγής σε σχέση με τα αγόρια. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ εμφανίζονται στους ειδικούς συνήθως, μεταξύ 3 και 7 χρόνων. Η αναγνώριση του προβλήματος συμπίπτει, στις περισσότερες περιπτώσεις, με την ένταξη στο σχολείο, εξαιτίας των αυξημένων απαιτήσεων για συγκέντρωση της προσοχής, οργάνωση και συμμόρφωση στους κανόνες.

Όπως συμβαίνει και με αρκετά νοσήματα, η ακριβής αιτιολογία της ΔΕΠ-Υ δεν είναι απόλυτα σαφής, αν και οι περισσότεροι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μια νευρολογική διαταραχή, δηλαδή ότι οφείλεται σε εγκεφαλική δυσλειτουργία. Πρόκειται για μύθο το γεγονός ότι η ελλιπής γονική φροντίδα, η έλλειψη κινήτρου , τα αρνητικά πρότυπα ανατροφής  ή η χαμηλή νοημοσύνη προκαλούν ΔΕΠ-Υ. Ωστόσο δε σημαίνει ότι το περιβάλλον δεν επιδρά στην ένταση και την έκταση των συμπτωμάτων. Για παράδειγμα, η ασταθής δομή και δυσλειτουργία στην οικογένεια ή η έλλειψη γονικού ελέγχου, μπορούν να επιδεινώσουν τα συμπτώματα.

Οι απαρχές της ΔΕΠ-Υ φαίνεται να ανάγονται σε γενετικές ανωμαλίες. Οι γενετικές βλάβες εντοπίζονται σε περιοχές του χρωμοσώματος 16 αλλά και σε χρωμοσωμικούς τύπους στα χρωμοσώματα 5,6,7,8,9,15,16 και 17. Τα αίτια των γενετικών ανωμαλιών δεν είναι ακόμα σαφή, ωστόσο ενοχοποιούνται το κάπνισμα, η χρήση αλκοόλ, το υπερβολικό στρες και η παρατεταμένη έκθεση σε ακτινοβολία κατά τη διάρκεια της κύησης, καθώς και η πρόωρη γέννηση. Στο δομο-λειτουργικό επίπεδο παρατηρούνται ανατομικές ανωμαλίες αλλά και μειωμένη δραστηριότητα στο προμετωπιαίο φλοιό και με το μεταιχμιακό σύστημα, ενώ στο νευροχημικό επίπεδο φαίνεται ότι τα άτομα με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν προβλήματα με τους νευροδιαβιβαστές ντοπαμίνη και νορεπινεφρίνη.

Ωστόσο πολλές θεωρητικές απόψεις υποστηρίζουν ότι η ΔΕΠ-Υ είναι ένα αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων και δεν πρόκειται τόσο για νευρολογική διαταραχή. Απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι τα κατάλληλα ερεθίσματα (π.χ δομημένο περιβάλλον, οργανωμένες δραστηριότητες, όπου περιορίζονται τα διασπαστικά ερεθίσματα κτλ) είναι δυνατό να τροποποιήσουν ήπιες και περιορισμένης έκτασης εγκεφαλικές βλάβες που προκαλούν τη ΔΕΠ-Υ, περιορίζοντας έτσι τα συμπτώματα απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας και προλαμβάνοντας σοβαρότερες δυσκολίες μάθησης και συμπεριφοράς αργότερα.

Μη ξεχνάμε πως η ΔΕΠ-Υ είναι ως ένα βαθμό κληρονομική. Ο μέσος όρος κληρονομικότητας είναι 76%, με συχνότητα 96% στα μονοζυγωτικά δίδυμα και 30-40% στα άλλα αδέλφια. Σε ποσοστό 40% οι γονείς παιδιών με ΔΕΠ-Υ έχουν εκδηλώσει οι ίδιοι συμπτώματα της διαταραχής ως παιδιά.

Σύμφωνα με το DSM-IV, τα πρωτογενή, δηλαδή τα κυρίαρχα συμπτώματα της διαταραχής είναι η απροσεξία, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα. 

Τα συμπτώματα της απροσεξίας ή αλλιώς της διάσπασης προσοχής κατανέμονται ως εξής:

• Το παιδί μοιάζει να ονειροπολεί.
• Δεν μπορεί να ακολουθήσει σταθερά τους κανόνες κατά την εκτέλεση μιας εργασίας.
• Δυσκολεύεται να εστιάσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες,
• Δυσκολεύεται να ακολουθήσει τα βήματα ή τους κανόνες που απαιτούνται για την ολοκλήρωση μιας δραστηριότητας. 
• Πολλές φορές δεν ακολουθεί μέχρι τέλους τις οδηγίες που του δίνονται.
• Συχνά δεν ολοκληρώνει τις εργασίες του.
• Δυσκολεύεται να οργανώσει τις δραστηριότητές του.
• Φαίνεται σαν να μην ακούει όταν του μιλούν.
• Συχνά χάνει τα πράγματά του.
• Αρκετές φορές ξεχνά καθημερινές δραστηριότητες.

Τα χαρακτηριστικά του παιδιού με υπερκινητικότητα κατανέμονται ως εξής:

• Κινεί νευρικά τα χέρια του και τα πόδια του ή στριφογυρίζει στην καρέκλα του.
• Τρέχει γύρω γύρω.
• Συνήθως μιλά υπερβολικά.
• Δυσκολεύεται να παίζει ήσυχα ή να ασχολείται με δραστηριότητες του ελεύθερου χρόνου.
• Συχνά κινείται χωρίς σκοπό.
• Κάνει θόρυβο και ζημιές.
• Παθαίνει συχνά ατυχήματα.

Τα χαρακτηριστικά του παιδιού με παρορμητικότητα κατανέμονται ως εξής:  

• Συχνά απαντά σε μια ερώτηση πριν αυτή απαντηθεί, με αποτέλεσμα να είναι λανθασμένη.
• Εμφανίζει μεγάλη δυσκολία στο να περιμένει τη σειρά του.
• Πολύ συχνά διακόπτει τις συζητήσεις ή τα παιχνίδια των άλλων.
• Δεν υπολογίζει τις συνέπειες των πράξεων του.
• Παρουσιάζει ευερεθιστότητα και οι αντιδράσεις του είναι δυσανάλογες με την αιτία που τις προκάλεσε.

Τέλος, μη ξεχνάμε πως για να διαγνωστεί ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ θα πρέπει τα συμπτώματα να διαρκούν για 6 μήνες τουλάχιστον. Μπορούν να διαγνωστούν τρεις τύποι ΔΕΠ-Υ:

α) ο τύπος ελλειμματικής προσοχής,
β) ο τύπος υπερκινητικότητας/παρορμητικότητας,
γ) ο συνδυασμένος τύπος.