Η Αποστασιοποίηση των ανθρώπων

Ακρόαση άρθρου......

Στον Β παγκόσμιο πόλεμο, σε ένα από τα γνωστά στρατόπεδα συγκέντρωσης, ένας τρόφιμος παρατηρούσε κάθε μέρα τη συμπεριφορά των ανθρώπων που τους έφερναν για πρώτη φορά εκεί. Οι νέοι τρόφιμοι σύντομα μάθαιναν ότι θα τους οδηγούσαν οι στρατιώτες για το μπάνιο τους στα ντους. Είχαν ακούσει από τους παλιότερους, ότι υπήρχαν και ντους που δεν έβγαζαν νερό, αλλά θανατηφόρο αέριο.

Κάθε μέρα, καθώς οι τρόφιμοι συγκεντρώνονταν σε ευθεία ουρά στην πορεία προς τα ντους, δεν μπορούσαν να γνωρίζουν σε τι είδους ντους κατευθύνονταν, φυσιολογικό ή θανατηφόρο. Δεν γνώριζαν αν θα ζήσουν κι εκείνη την ημέρα.

Το μυαλό τους υπέθετε το χειρότερο, ότι τους περιμένει το τέλος τους. Το συναίσθημα του φόβου ενεργοποιούσε την φυσιολογική αντίδραση του άγχους ως άμυνα. Μία άμυνα που διαθέτει το μυαλό, προκειμένου να ενεργοποιήσει το σώμα να τρέξει ή να παλέψει. Καθώς όμως υπήρχαν αυτόματα όπλα που τους στόχευαν ολόγυρα, οι άνθρωποι αυτοί θεωρούσαν μάταιο να τρέξουν προς κάποια κατεύθυνση, να προσπαθήσουν να διαφύγουν. Το πολύ μεγάλο άγχος τους, περιμένοντας στην ουρά, εκτονωνόταν μέσα από τον ιδρώτα, το τρέμουλο, τους γρήγορους παλμούς της καρδιάς και άλλα ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Η διαδικασία αυτή επαναλαμβανόταν καθημερινά, η πορεία προς τα ντους, που δεν ήξερες τι θα βγάλουν μόλις στεκόσουν κοντά τους. Το οξύ και παρατεταμένο άγχος ήταν απίστευτο, και κρατούσε όλη τη διάρκεια της ημέρας, καθώς δεν ήξερες αν αύριο θα ζεις ακόμη. Σιγά σιγά το παρατεταμένο άγχος οδηγούσε στην θλίψη. Επιπλέον θλίψη ερχόταν καθώς, οι λιγοστές δραστηριότητες που μπορούσες να κάνεις με τους άλλους τροφίμους, έδειχναν μάταιες. Εδώ δεν ήξερες αν θα ζεις αύριο καλά καλά, τι να προγραμματίσεις να κάνεις να περάσεις ευχάριστα.

Μετά από κάποιο διάστημα, το μυαλό «έβαζε» μπροστά έναν ασυνείδητο μηχανισμό που διαθέτει, προκειμένου να αντιμετωπίσει πρόχειρα την κατάσταση του συνεχούς φόβου και άγχους, ο οποίος λέγεται Μόνωση συναισθημάτων. 

Η μόνωση του συναισθήματος ως άμυνα έχει μεγάλη αξία.

Οι χειρουργοί δεν θα ήταν σε θέση να εργάζονται αποδοτικά εάν διαρκώς τους απασχολούσε η αγωνία των ασθενών τους, η προσωπική τους αποστροφή στην αρχή, όταν χειρουργούν τις πρώτες φορές έναν ασθενή. Ούτε στρατηγοί θα ήταν σε θέση να σχεδιάσουν μία μάχη αν τους απασχολούσε διαρκώς η φρίκη του πολέμου. Έτσι το μυαλό μας έχει την απίστευτη ικανότητα να «στέλνει» τα συναισθήματα, όπως εδώ του φόβου, στο ασυνείδητο. Έτσι, χάριν αυτού του μηχανισμού, μπορούμε να εκτελούμε μία διαδικασία ιδιαίτερα φορτισμένη σε συναίσθημα, όπως το να χειρουργεί ένας χειρούργος, χωρίς να φοβάται. Πρόκειται για έναν μηχανισμό ιδιαίτερα χρήσιμο, «έμφυτο» σε όλους τους ανθρώπους.

Τι συμβαίνει όμως όταν χρησιμοποιούμε «περισσότερο απ όσο πρέπει» τον μηχανισμό αυτό;  Αν πχ τον «μεταφέρουμε» και στην καθημερινή μας ζωή; 
Ας «μεταφέρουμε» την ιστορία μας στο σήμερα, την εποχή της οικονομικής κρίσης.

Το μυαλό μας αντιλαμβάνεται την απειλή της επιβίωσης μας ως κίνδυνο, δεν έχει σημασία αν πρόκειται για όπλα που μας σημαδεύουν ή το ότι φοβόμαστε για την επιβίωσή μας λόγω οικονομικών λόγων. Η οικονομική απειλή εκλαμβάνεται ως ένα «αόρατο» όπλο. Μάλιστα, η οικονομική απειλή δεν αντιμετωπίζεται όπως ο «ορατός» εχθρός, έχει μία ασάφεια, λόγω του ότι δεν μπορούμε να ασκήσουμε έλεγχο άμεσα πάνω σε αυτήν, να απλώσουμε τα χέρια και να την αντιμετωπίσουμε. Είναι μέσα στο μυαλό μας και η απειλή αυτή «φωλιάζει» στην σκέψη μας. Μας κάνει να φανταζόμαστε ότι θα μας συμβεί ό,τι χειρότερο. Και αν γίνει συνειδητή και δεν μας «εκδηλώνεται» με εκνευρισμό, και επιθετικότητα προς τους συνανθρώπους μας, και πάλι, είναι πιο δύσκολο και απαιτεί γνώση, για να ασκήσουμε έλεγχο στην σκέψη μας και να μην αφήσουμε τον φόβο και τις αρνητικές σκέψεις να μας «παραλύσουν» ή να μας θλίψουν. Ο κάθε άνθρωπος, η κάθε οικογένεια, απομονώνεται και βλέπει την κρίση ως ατομικό πρόβλημα, όχι ως ομάδα.

Τι έγινε στην ιστορία μας όμως; Τι έγινε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης που αναφερόμασταν με τον μηχανισμό της Μόνωσης;

Οι τρόφιμοι των στρατοπέδων αυτών, στην πορεία προς τα ντους, ήταν πια απαθείς, πορεύονταν σαν ρομπότ προς αυτά, χωρίς καμία θέληση να αντιδράσουν. Ο φόβος είχε απωθηθεί στο ασυνείδητο, και οι άνθρωποι ήταν πια ανίκανοι και απαθείς, ακόμη και στο να σκεφτούν να αντιδράσουν . Ακόμα και ο φόβος ή η θλίψη είναι συναισθήματα που στόχο έχουν να μας παρακινήσουν να δράσουμε για να πάψουν. Αυτή η απάθεια ήταν πολύ χειρότερη όμως, σήμαινε πια αποδοχή της κατάστασης ως μη ανατρέψιμη.

Σήμερα χρειάζεται προκειμένου να «σώσουμε» τον εαυτό μας, να γίνει κατανοητό ότι πρέπει να σώσουμε την ομάδα στην οποία ανήκουμε, την κοινωνία μας, καθώς το άτομο μόνο του δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ένα τόσο μεγάλο φαινόμενο, εξακολουθώντας να επιδιώκει μόνο το ατομικό του συμφέρον. Χρειάζεται να βοηθήσουμε άλλους, καθώς η πτώση της ψυχολογίας των άλλων, συμπαρασύρει και την διάθεση του ατόμου.

Ο γραπτός λόγος δεν μπορεί να αλλάξει πολλά, όσα η πραγματική ανθρώπινη επαφή. Όχι η ηλεκτρονική μέσω διαδικτύου που μας απομονώνει για λόγους οικονομίας στα διαμερίσματά μας, η πραγματική επικοινωνία. Μπορούμε να πούμε ότι για να αλλάξουμε ως κοινωνία, πρέπει να σταματήσουμε να σκεφτόμαστε μόνο ατομικά, όπως πολλά χρόνια είχαμε μάθει, τονίζοντας το στοιχείο του ότι μάθαμε τον ατομισμό ως συμπεριφορά.

Μπορείς να μην φθονείς τον διπλανό σου, αν έστω δεν μπορείς να χαρείς με την χαρά του; 

Να προσπαθήσεις να μάθεις από τους ικανούς, αντί να προσπαθείς να τους εμποδίσεις, αν έχεις την δύναμη αυτή; -Να επιδιώκεις να κατακτήσεις την γνώση με την αξία σου, και όχι να αποκτήσεις τίτλους για να νιώσεις «κάποιος» απέναντι στους άλλους; Οι τίτλοι δεν κάνουν έναν άνθρωπο σπουδαίο, ούτε απαραίτητα αντιπροσωπεύουν γνώση ανάλογη. –Μπορείς να μην ανταγωνίζεσαι αλλά να συναγωνίζεσαι; Να βλέπεις την καλλιέργεια πίσω από την εμφάνιση και να την εκτιμάς; -Να βλέπεις σπουδαίους ανθρώπους σε «χαμηλές θέσσεις» και να τους λες πόσους μπορούν να επηρεάσουν θετικά από εκεί που βρίσκονται; Αν δεν μπορούμε να τα κάνουμε αυτά, είναι επειδή έτσι μάθαμε και συνηθίσαμε. Κι όμως, κι αυτό, μπορούμε να το αλλάξουμε!

(Τα ιστορικά παραδείγματα είναι βασισμένα σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία δεν είναι απαραίτητο ότι είναι με ακρίβεια ιστορικά απόλυτα σωστά αλλά έχουν σε κάποια σημεία αλλαχθεί με στόχο την καλύτερη κατανόηση ψυχολογικών μηχανισμών του ανθρώπου).

* Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «το Χωνί»  στις 16/2/2014