Η αλλαγή περιβάλλοντος & τα 5 στάδια του πένθους... Προς ναυτιλλομένους πρωτοετείς φοιτητές

Ακρόαση άρθρου......

Ένα από τα πιο λεπτά σχοινιά στα οποία καλείται κάθε άνθρωπος να ισορροπήσει με επιτυχία στο μεγάλο τσίρκο της ζωής του, είναι αυτό της μετάβασης από το σχολικό στο μετα-σχολικό στάδιο. Αυτό για τους περισσότερους περιλαμβάνει τη φοίτηση σε κάποια σχολή (ΑΕΙ-ΤΕΙ-ΙΕΚ) ενώ για μια μερίδα ανθρώπων, εκείνων που δεν αποφάσισαν την ακαδημαϊκή πορεία, την εύρεση εργασίας.

Αναπαυτικό το πουπουλένιο μαξιλάρι της παιδικής αθωότητας και της άγνοιας μα μεγαλώνοντας η επιφάνειά του φαντάζει περισσότερο τραχιά παρά απαλή. Όπως μεγαλώνοντας δε χωράμε πια στα παιδικά ρούχα, έτσι δεν αναπνέουμε πια με άνεση στο στενό οικογενειακό μακό. Το θέμα της οικογένειας και της επιρροής της στα παιδιά δεν τολμάς εύκολα να το αγγίξεις · εγκυμονεί κινδύνους.

Δεν μπορείς όμως να παραλείψεις στις αποσκευές με ετικέτα “Childhood-FRAGILE” ότι όσο μεγαλώνεις και κόβεις τον ομφάλιο λώρο τόσο πιο κοντά έρχεσαι στην προσωπική σου αλήθεια και την έναρξη της μοναδικά δικής σου , αυτόνομης ζωής. Το μέγεθος της αλλαγής είναι μεγαλύτερο για όσους φεύγουν από την πόλη τους κι έτσι γίνεται απότομα κι ωμά η απαγκίστρωση από το βολικό.

Ανάληψη πραγματικών ευθυνών

Στη νέα λοιπόν συνθήκη ζωής που μόλις υπέγραψες, ο πρώτος και βασικός όρος αφορά στη λήψη και την πραγμάτωση ευθυνών. Αυτό συνεπάγεται ότι μόνος σου πλέον , δημιουργείς κι οργανώνεις το πρόγραμμά σου, διαχειρίζεσαι τον ποιοτικό σου χρόνο, αποφασίζεις για τα βασικά σου έξοδα με τη διαφορά ότι δεν υπάρχει κάποιος επόπτης που ακούει στο όνομα γονιός, καθηγητής, δάσκαλος να σου ορίζει τις υποχρεώσεις σου, να σε διορθώνει, να σε επιβραβεύει, να σου αναθέτει την επόμενη δουλειά και να σε ελέγχει.

Σε αυτήν την πίστα , ο παίκτης είσαι εσύ κι η επιλογή είναι μία · Εκκίνηση και γκάζι . Η ελευθερία που παρουσιάζεται, αποτελεί μεν ένα όνειρο κι αίτημα χρόνων μακριά από τις γονεϊκές εντολές, το σχολικό πρόγραμμα και την ασφυκτικά ρομποτική καθημερινότητα, μα υπόκειται σε δικούς της κανονισμούς. Η αλλαγή αφορά περισσότερο στην ταχύτητα με την οποία συμβαίνει η μετάβαση και στο γεγονός ότι οι ευθύνες κι οι υποχρεώσεις δε θυμίζουν το παιδικό μοτίβο. Αυτή τη φορά δεν έχεις απλώς να φέρεις εις πέρας διαβάσματα, διαγωνίσματα, βαθμούς. Αυτή τη φορά προσέχεις και για την ψυχική σου υγεία που συνίσταται στις διαπροσωπικές σχέσεις , τα χόμπι ,τη δια βίου μόρφωση, τον προσωπικό σου χώρο και χρόνο .

Αντιμετωπίζοντας το νέο πλάνο ζωής , τα συναισθήματα είναι συγκεχυμένα κι απρόβλεπτα· δεν μπαίνουν σε κουτάκια . Κάθε αλλαγή όμως σηματοδοτεί το θάρρος να αφήσεις πράγματα πίσω σου και να ανοίξεις καινούριες πόρτες . Δεν είναι τυχαίο που η μετάβαση συμβαίνει το φθινόπωρο , εποχή που σου μαθαίνει την ομορφιά του να αφήνεις πράγματα , καταστάσεις , ανθρώπους να φεύγουν όπως τα φύλλα.

Το μοντέλο των 5 σταδίων του πένθους

Το μοντέλο των 5 σταδίων κατά την αντιμετώπιση του πένθους της Κιούμπλερ-Ρος (Kübler-Ross), μας βοηθάει να κατηγοριοποιήσουμε τρόπον τινά τις συναισθηματικές μεταβολές οποιασδήποτε αλλαγής. Η Ελβετίδα Ψυχίατρος εφάρμοσε αρχικά αυτά τα στάδια σε οποιαδήποτε μορφή καταστροφικής προσωπικής απώλειας (εργασία, εισόδημα, ελευθερία).

Αυτό περιλαμβάνει επίσης το θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, το διαζύγιο, τον εθισμό στα ναρκωτικά... Η Κιούμπλερ επισήμανε επίσης, ότι αυτά τα βήματα δεν έρχονται απαραιτήτως σε μια συγκεκριμένη σειρά , ούτε βιώνονται όλα από όλους τους ασθενείς. Σε κάθε περίπτωση όμως, θα περάσουν τουλάχιστον δύο από αυτά τα στάδια. Μεγάλη προσωπική αλλαγή αποτελεί κι η μετάβαση από το παιδικό-σχολικό στο αιφνιδιαστικά ώριμο –φοιτητικό.

Αρνηση

Το πρώτο στάδιο είναι η άρνηση (denial) . Σύμφωνα με τον Φρόιντ , η άρνηση αποτελεί έναν αμυντικό μηχανισμό που επιστρατεύεται το άτομο αρνούμενο κάποιο στρεσογόνο-δυσάρεστο κομμάτι της πραγματικότητας. Στην προκειμένη περίπτωση , ο νέος φοιτητής αρνείται να δεχτεί ότι μεγαλώνει κι είναι ο πλέον υπεύθυνος για μια ποικιλία ζητημάτων στα οποία μέχρι χθες είχε καθαρά ρόλο συμπληρωματικό των γονέων.

Υπό την επήρεια του παιδικού ναρκισσισμού και της παντοδυναμίας που έχτιζε τόσα χρόνια προστατευμένος , δε δέχεται τα λάθη, δεν ομολογεί τη δυσκολία. Έτσι , αρνείται οποιαδήποτε βοήθεια από το οικογενειακό κυρίως περιβάλλον. Γι’αυτό και είναι συχνή η φροϊδική παλινδρόμηση ή σωστότερα (συμπεριφοριστικά) η αναβίωση δράσεων ή η αυθόρμητη ανάκτηση δράσεων δηλαδή η επιστροφή σε συμπεριφορές οικείες και αρκετά ενισχυμένες στο παρελθόν παρά την ακαταλληλότητα τους στο παρόν.

Τέτοιες συμπεριφορές μπορεί να θυμίζουν το πείσμα της εφηβείας, όπως απότομη κι αδιάφορη συμπεριφορά προς τους γονείς, ακραίες κι επιπόλαιες δράσεις.

Το στάδιο του θυμού

Επόμενο βήμα, είναι ο θυμός (anger). Θυμώνεις με τους γονείς. Χωρίς λόγο. Είτε για το υπερβολικό ενδιαφέρον κι ανησυχία, είτε για την επιείκεια και χαλαρότητα. Θυμώνεις με τους φίλους που λόγω διαφορετικών ρυθμών ζωής δε βρίσκεστε όπως παλιά . Θυμώνεις με τη σχολή . Με την έλλειψη οργάνωσης ή με την υπερβολικά αυστηρή οργάνωση. Θυμώνεις με τον εαυτό σου που δε θυμήθηκε να πληρώσει το λογαριασμό , που δε διάβασε καλύτερα , που δεν ξύπνησε νωρίτερα.

Με το κράτος και την ανοργάνωτη παιδεία, ακολουθεί η διαπραγμάτευση (bargaining) η οποία πραγματοποιείται κατά την περίοδο ανασυγκρότησης & ξεκούρασης έπειτα από κάτι απαιτητικό όπως μια εξεταστική .Σε περίοδο εορτών όταν επανασυνδέεσαι με τους δικούς σου. Ή κατόπιν μιας επιτυχίας ή ενός λάθους.

Συνήθως όταν κάνεις τον απολογισμό της ημέρας , του μήνα , του χρόνου… Εκεί στη μοναξιά που είτε την επιλέγεις και φαντάζει γοητευτική , είτε σε επιλέγει απειλητικά. Θλίψη (depression) · Το 1974, «το εγχειρίδιο της ψυχιατρικής» καθόρισε τη θλίψη ως «τη φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια αγαπημένου προσώπου από το θάνατο & σε άλλα είδη απωλειών». Αυτή η προσέγγιση έγινε ο κυρίαρχος τρόπος για τους συμβούλους και τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας ώστε να αγκαλιάσουν τη θλίψη, την απώλεια, την τραγωδία και την τραυματική εμπειρία. Μεγαλώνοντας , οι απαιτήσεις κι οι ανάγκες αλλάζουν. Οι επιλογές αυξάνονται κι οι συγκρούσεις μαζί με τις ψυχολογικές μεταπτώσεις είναι συχνότερες.Όμως , αυτό δε σημαίνει απαραίτητα Ψυχοπαθολογία.

Ο Σοπενάουερ κι ο Νίτσε έβλεπαν στη θλίψη την άλλη όψη της χαράς. Είναι εκείνες οι στιγμές που νοσταλγείς την παιδική ανεμελιά και την αθώα ανευθυνότητα κι επιλέγεις τον προσωπικό σου χώρο.

Η αποδοχή

Τέλος, αργά ή γρήγορα επέρχεται η αποδοχή (acceptance). Με σκοπό την αποδοχή, οφείλουμε να δούμε την αλλαγή περισσότερο ως επιλογή. Επιλογή η οποία δεν εγγυάται την επιτυχία αλλά αντανακλά αυτό που είμαστε και αυτό που θέλουμε να γίνουμε. (Ζαν –Πωλ Σαρτρ). Κανείς δεν υπόσχεται ότι η σχολή που επέλεξες θα σου αρέσει , ότι θα ασχοληθείς επαγγελματικά με αυτό που σπουδάζεις και γενικά ότι ο δρόμος προς την ανεξαρτησία είναι εύκολος . Αλλά ως επιλογή πρέπει να παλέψεις για να σε δικαιώσει. Ένα βήμα πιο κοντά στη δικαίωση έρχεσαι, όταν σταματάς να ενοχοποιείς τους άλλους για τα λάθη και τις αδυναμίες σου ή αντίστοιχα όταν παύεις να ευχαριστείς τους άλλους γι’αυτά που κατάφερες ως τώρα.

Το φαινόμενο που μελετήθηκε από την επιστήμη της Ανάλυσης της συμπεριφοράς

Στα πλαίσια της επιστήμης της Ανάλυσης Συμπεριφοράς μελετήθηκε το φαινόμενο «κόπωση αναλογίας εκδηλώμενων: ενισχυμένων δράσεων (ratio strain)», φαινόμενο που συναντάται σε απότομες μεταβάσεις όπως είναι η εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, σε μια προσπάθεια εξήγησης της «κοιλιάς» , «της ψυχικής κούρασης» στους νεοεισαχθέντες. Σε μια απότομη μετάβαση όπως η παραπάνω, τα επιθυμητά αποτελέσματα συνεχίζουν να παράγονται από τις δράσεις μας αλλά η παραγωγή τους απαιτεί μεγαλύτερη προσπάθεια συγκριτικά με το παρελθόν. Έτσι, παρατηρείται μεγάλη παύση μετά από τις ενισχυμένες δράσεις και η συχνότητα με την οποία ο φοιτητής είναι παραγωγικός μειώνεται. Για του λόγου το αληθές, ο φοιτητής που είχε συνηθίσει με μια μόνο δράση(«Πεινάω Μαμά!») να παράγει φαγητό τώρα πρέπει να αναλάβει όλη την προετοιμασία ο ίδιος.

Παρομοίως, ως προς τη σχολική επιτυχία, ενώ στο σχολικό περιβάλλον αποτελούσε μαθητή υπόδειγμα τώρα στη σχολή βρίσκεται ανάμεσα και σε άλλα μαθητικά αστέρια κι έτσι η αναγνώριση κι η προσοχή δεν επιτυγχάνεται το ίδιο εύκολα όπως στο Λύκειο. Έτσι φαινομενικά, θεωρεί ότι βρίσκεται πιο κοντά στην αποτυχία(εξάλειψη ενίσχυσης) παρά σε ένα εξίσου τελεσφόρο αλλά δύσκολο περιβάλλον. Εξ ου η αδυναμία, η παράδοση των όπλων κι η ανεξήγητη κούραση.

Η μετάβαση σε κάτι αβέβαιο αλλά υπεύθυνο & η όλη πορεία θυμίζει σε μεγάλο βαθμό την ψυχοθεραπεία. Στην αρχή, την υποτιμάς θεωρώντας την προβλέψιμη , έπειτα νιώθεις ότι απειλείσαι γνωρίζοντας κρυφές πτυχές του εαυτού σου κι έτσι εμφανίζεις πλήθος αμυνών. Όμως, τόσο η ψυχοθεραπεία όσο η μετάβαση σε μια πιο σοβαρή και ενήλικη ζωή σε εξιλεώνει και σε οδηγεί στην ανεξαρτησία σου ·εκεί που ο καθένας αναλαμβάνει τις ευθύνες του, αναγνωρίζει τα λάθη του και χρησιμοποιεί όσα έμαθε για να σχεδιάσει και να ζήσει ένα καλύτερο, πιο ικανοποιητικό μέλλον. 

« Δεν υπάρχει άλλη πραγματικότητα από την πράξη… Μόνο στις αποφάσεις μας είμαστε σημαντικοί.» Ζαν-Πωλ Σαρτρ

1η δημοσίευση: Αλήτες του Μικρόκοσμου