Στηρίζω & Στηρίζομαι: Τρόποι ψυχό-συναισθηματικής υποστήριξης σε παιδιά & εφήβους μετά από τραυματικά γεγονότα

Ακρόαση άρθρου......

Όλοι μας ερχόμαστε σε καθημερινή επαφή με διάφορες συνθήκες που λίγο έως πολύ έχουν στρεσογόνο χαρακτήρα. Ωστόσο, όταν ένα έντονο και απρόσμενο γεγονός λάβει χώρα  π.χ. ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα ή ένα αεροπορικό δυστύχημα, ένα βίαιο έγκλημα, μία τρομοκρατική επίθεση ή μια σοβαρή φυσική καταστροφή, μπορεί να διαταράξει σημαντικά το άτομο σε συναισθηματικό, γνωστικό και συμπεριφορικό επίπεδο.

Το τραυματικό γεγονός και η μετα-τραυματική διαταραχή

Το τραυματικό γεγονός ή αλλιώς η κρίση είναι συνήθως μικρής χρονικής διάρκειας και εμπεριέχει δυνατότητα αλλαγής , όμως εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα  μπορεί να οδηγήσει στην εμφάνιση Μετά-Τραυματικής Διαταραχής καθώς επίσης και σε χρόνια συμπτώματα Διαταραχών Άγχους και Κατάθλιψης.

Σκοπός του άρθρου είναι να μοιραστώ μαζί σας τρόπους μέσω των οποίων εμείς οι ενήλικες, είτε έχοντας το ρόλο του γονιού, του δασκάλου στο σχολείο  ή γενικότερα του φροντιστή ή  του εθελοντή μπορούμε να στηρίξουμε άμεσα τα παιδιά και τους εφήβους που έχουν έρθει αντιμέτωπα με καταστάσεις οξέος στρες και παράλληλα πως χρειάζεται να φροντίζουμε τους εαυτούς μας για να μπορέσουμε να ανταπεξέλθουμε όσο το δυνατόν καλύτερα στην βοήθεια που θέλουμε να δώσουμε.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κρίσης

Είναι συνήθως περιορισμένης χρονικής διάρκειας και ορισμένες φορές παρατηρούνται επαναλαμβανόμενα επεισόδια μικρότερης έντασης.

Η συναισθηματική αστάθεια και η αποδιοργάνωση είναι από  τα κύρια χαρακτηριστικά της κρίσης.

Στα παιδιά, οι αντιδράσεις απέναντι σε ένα τραυματικό γεγονός μπορεί να ποικίλουν ανάλογα με:

1. Την ηλικία & το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται

Νηπιακή & Προσχολική Φάση

• εκδηλώσεις θυμού
• υπερευαισθησία, κλάματα
• μαγική σκέψη π.χ. πιστεύουν ότι αυτά προκάλεσαν το γεγονός ή το γεγονός μπορεί να ξανασυμβεί)
• υπερβολική προσκόλληση στους φροντιστές και φόβος αποχωρισμού
• επανάληψη του τραυματικού γεγονότος μέσα από το παιχνίδι
• παλινδρόμηση σε συμπεριφορές (π.χ. νυχτερινή ενούρηση, πιπίλισμα αντίχειρα)

Σχολική Φάση

• έντονο θυμό, επιθετική συμπεριφορά
• υπερευαισθησία, κλάματα
• φόβος & άγχος για μελλοντικό παρόμοιο γεγονός ή απώλεια αγαπημένου του προσώπου
• έντονους πονοκεφάλους και στομαχόπονους
• απομόνωση, απόσυρση από κοινωνικές συναναστροφές και μειωμένη επιθυμία να συμμετέχει σε δραστηριότητες που πριν το συμβάν ένιωθε ευχαρίστηση.
• ενοχές και αντικατηγορία για το τραυματικό γεγονός
• άρνηση ως προς το γεγονός ή και ως προς την έκφραση των συναισθημάτων τους  
• επανειλημμένες ερωτήσεις σχετικά με αυτό, χαμηλή σχολική επίδοση με έλλειψη συγκέντρωσης, μνήμης
• δυσκολίες στον ύπνο και στην διατροφή

Εφηβεία

• αποφυγή έκφρασης συναισθημάτων
• θυμός & επιθετική συμπεριφορά ( συμμετοχή σε δραστηριότητες με υψηλό ρίσκο)
• έντονη αγωνία & άγχος σχετικά με μέλλον
• υπερβολική χρήση τοξικών ουσιών, οινοπνευματωδών ποτών
• χαμηλή σχολική & ακαδημαϊκή επίδοση (άρνηση να πάει στο σχολείο, έλλειψη συγκέντρωσης και μνήμης)
• κατάθλιψη και αυτοκτονικές σκέψεις
• δυσκολία στον ύπνο & την διατροφής

2. Σε ποιο βαθμό έχει εκτεθεί στο συγκεκριμένο στεσογόνο γεγονός

Το παιδί ή ο έφηβος μπορεί να είναι επιζών  ή μάρτυρας μια τρομοκρατικής επίθεσης  ή σεισμού ή πυρκαγιάς κ.α., όπως επίσης να είναι εκτεθειμένο επαλειμμένα , χωρίς απαραίτητα να ανήκει σε καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις , σε φρικτές εικόνες του τραυματικού γεγονότος μέσω των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

3. Εάν έχει βιώσει στο παρελθόν κάποια τραυματική εμπειρία

Ο τρόπος που έχει διαχειριστεί ένα παιδί ή ένας έφηβος μια άλλη στρεσογόνα κατάσταση στο παρελθόν, επηρεάζει σημαντικά τον τρόπο που θα ανταπεξέλθει και στην παρούσα.

4. Τι εξωτερικό σύστημα στήριξης διαθέτει ( γονείς, σχολείο, φίλοι, συγγενείς,)

Σπουδαίο ρόλο παίζει πως το περιβάλλον του παιδιού είναι ουσιαστικά διαθέσιμο, δημιουργώντας ασφάλεια, εμπιστοσύνη, καλύπτοντας τις συναισθηματικές του ανάγκες. Μη –υποστηρικτικό περιβάλλον θεωρείται παραδείγματος χάριν, ένα πλαίσιο που δημιουργεί αισθήματα ντροπής, ενοχής καθώς και επίκριση στο παιδί ως προς τις σκέψεις & τα συναισθήματα του για μια τραυματική εμπειρία που είχε.

Με ποιους τρόπους μπορούμε να στηρίξουμε άμεσα τα παιδιά & τους εφήβους που έχουν βιώσει πρόσφατα μια σοβαρή κρίση

Δημιουργείστε ένα περιβάλλον ασφάλειας και εμπιστοσύνης και δώστε χρόνο και χώρο στα  παιδιά και τους εφήβους  να εκφραστούν όταν το θελήσουν & και με το τρόπο που το νιώσουν (π.χ. κάποια παιδιά ιδιαίτερα της προσχολικής ηλικίας μπορεί να χρησιμοποιήσουν ωε μέσο έκφρασης στων συναισθημάτων σχετικά με το τραυματικό γεγονός την ζωγραφική ή το παιχνίδι, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά το γράψιμο ή την άμεση συζήτηση).

Σε καμία περίπτωση μην τα πιέσετε να εξωτερικεύσουν τις σκέψεις και αυτά που νιώθουν ή μην ασκήσετε κριτική συγκρίνοντας τα με άλλους συνομηλίκους τους που είναι πιο ανοιχτοί. Θυμηθείτε πως ο κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός, κουβαλώντας τη δική που προσωπική ιστορία και τα δικά του βιώματα και χρειάζεται να βαδίσουμε με το δικό του ρυθμό.

Μείνετε παρών, ακούγοντας και παρατηρώντας το παιδί & τον έφηβο χωρίς να παρεμβαίνετε υποδεικνύοντας το πώς θα πρέπει να νιώθει.

Μην παρηγορείτε εννοώντας με αυτό μην χρησιμοποιείται φράσεις π.χ. είσαι δυνατός θα τα καταφέρεις, μην ανησυχείς ή στενοχωριέσαι  θα το ξεπεράσεις, κ.α.

Απαντήστε απλά, με ειλικρίνεια και ευθύτητα σε ρωτήσεις των παιδιών σε σχέση με το τραυματικό γεγονός. Μη αποφεύγετε ή αλλάζετε κουβέντα γιατί αυτή η συμπεριφορά μπορεί να εκληφθεί από το παιδί ως ένα θέμα απαγορευμένο ή ταμπού και να προκαλέσει πιο έντονο φόβο ή ανησυχία. Εάν δεν γνωρίζετε κάποια λεπτομέρεια, μη διστάσετε να το αναφέρεται.

Εξηγήστε τη διαφορετικότητα στο τρόπο ανταπόκρισης απέναντι σε μια κρίση, π.χ. κάποια άτομα μπορεί να απομονώνονται, κάποια να επιδιώκουν την παρέα φίλων και συγγενών όπως επίσης  φυσιολογικοποιείστε το να αισθάνονται θυμό, ενοχή, λύπη(η λύπη δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει συνοδεύεται από κλάμα).

Προσπαθήστε να βοηθήσετε το παιδί να διατηρήσει το καθημερινό του πρόγραμμα είτε στο σχολείο είτε αυτό αφορά έξω-σχολικές δραστηριότητες. (Η διατήρηση του οικογενειακού/ σχολικού προγράμματος παρέχει μια αίσθηση ασφάλειας και φυσιολογικού που σταδιακά μπορεί να μειώσει το άγχος του παιδιού και του εφήβου).

Ενθαρρύνετε & συζητήστε μαζί του, χωρίς να το πιέσετε, να συμμετέχει σε κοινωνικές δραστηριότητες που οργανώνονται για τα παιδιά και σαν στόχο έχουν την ψυχό-συναισθηματική τους στήριξης.

Παραμείνετε ψύχραιμοι με υπομονή στις συναισθηματικές διακυμάνσεις που ίσως παρουσιαστούν( είναι φυσιολογικό ένα παιδί ή ακόμα και ένας έφηβος την μια στιγμή να είναι λυπημένος και την άλλη να βρίσκεται σε υπερένταση, κάποιες ώρες  να κάνει ερωτήσεις σχετικά με το τραυματικό γεγονός ενώ κάποιες άλλες να είναι αποσυνδεμένος).

Περιορίστε την έκθεση του παιδιού στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στην τηλεόραση και στις εφημερίδες. (Η έντονη και επαναλαμβανόμενη έκθεση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης εντείνει το αίσθημα του άγχους , της θλίψης και της ανημποριάς ,ιδίως στα μικρότερα παιδιά).

Πότε απευθυνόμαστε σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας (ψυχοθεραπευτή, παιδοψυχίατρο)?

Όταν τα παραπάνω συμπτώματα παρουσιάζουν μεγάλη ένταση ,παρατεταμένη διάρκεια (από έξι εβδομάδες και πάνω) και επηρεάζουν σε σημαντικό βαθμό την καθημερινή  λειτουργικότητα του ατόμου, τότε κρίνεται απαραίτητο να συμβουλευτούμε άμεσα έναν ειδικό.

ΑΥΤΟ-ΦΡΟΝΤΙΔΑ - Σημαντικό Εργαλείο για αποτελεσματική στήριξη & βοήθεια

Aπέναντι σε ένα τραυματικό γεγονός, οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι φροντιστές βάζουν ως πρώτη προτεραιότητα την ψυχολογική υποστήριξη των παιδιών και την εφήβων, παράλληλα όμως χρειάζεται και οι ίδιοι να αντιμετωπίσουν τα δικά τους συναισθήματα όπως φόβο, ενοχή, σοκ και θλίψη για το περιστατικό που συνέβη.

Συζητήστε ανοιχτά με τους συναδέλφους εκπαιδευτικούς στο σχολείο ή συναδέλφους εθελοντές που έχετε μια σχέση εμπιστοσύνης για το πώς νιώθετε & τι σκέφτεστε σε σχέση με το σοβαρό περιστατικό κρίσης.  Είναι φυσιολογικό να έχετε συναισθηματικές διακυμάνσεις.

Δώστε χώρο & χρόνο στον εαυτό σας να εξωτερικεύσει τα συναισθήματα χωρίς άσκηση προσωπική κρίσης ή ενοχής.

Προσπαθήστε να έχετε υπομονή με την προσωπική σας διαδικασία επούλωσης και επιτρέψτε στον εαυτό σας να πενθήσει όσο το έχει ανάγκη.

Διατηρήστε, όσο μπορείτε το καθημερινό σας πρόγραμμα ύπνου, φαγητού, δραστηριοτήτων που σας ευχαριστούν & σας χαλαρώνουν.

Κρατήστε την επαφή με φίλους και συγγενείς. Μετά από ένα τραυματικό συμβάν είναι λογικό να μην επιθυμείτε να συναναστραφείτε με άλλους ανθρώπους ακόμα και με αγαπημένα σας πρόσωπα,ωστόσο μια απλή κουβέντα όχι απαραίτητα για το συγκεκριμένο γεγονός ή έστω η βλεμματική επαφή ή μια αγκαλιά μπορεί να σας κάνει να αισθανθείτε πιο ήρεμα. (για κάποιους ανθρώπους η συζήτηση γύρω από το τραυματικό γεγονός ενισχύει το αίσθημα  ότι δεν είναι οι μόνοι που το βίωσαν, φέρνοντας λίγη ανακούφιση).

Ακολουθήστε, όσο είναι δυνατόν, ένα υγιεινό τρόπο διατροφής, καθώς συμβάλλει στην καλύτερη αντιμετώπιση των συναισθηματικών διακυμάνσεων που συνήθως συνοδεύουν το βίωμα ενός τραυματικού γεγονότος.

Αφιερώστε έστω λίγα λεπτά, στο περπάτημα. Η άσκηση βοηθά στην εξουδετέρωση της αδρεναλίνης από την οποία προκαλείται το στρες και απελευθερώνει ενδοκρινές που ενισχύουν την καλή διάθεση.

Αποφύγετε να πάρετε σημαντικές αποφάσεις ζωής π.χ. αλλαγή τόπου διαμονής, όταν βρίσκεται κάτω από έντονο στρες και ταραχή.

Αν παρόλα αυτά, παρατηρείτε  ότι έχετε σοβαρές δυσκολίες στο να ανταποκριθείτε στις υποχρεώσεις της εργασίας, στην σχέση με τον σύντροφο σας, στην φροντίδα των παιδιών και του σπιτιού, μη διστάσετε να αναζητήσετε βοήθεια από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.

Βιβλιογραφία

1. Joshi,P., Lewin,S., Donnell, D.(2005). The Handbook of Frequently Asked Questions Following Traumatic Events: Violence, Disasters, or Terrorism. Washington: The International Center To Heal Our Children: Building Healthy Minds and Futures, Children's National Medical Center

2. McClough, J., Gurian, A., Kamboukos, D., Levine, E., Pearlman, M., Wasser, R.( 2006) Caring for Kids After Trauma, Disaster and Death: A GUIDE FOR PARENTS AND PROFESSIONALS. New York: New York University Child Study Center

3. Smith, Μ., Robinson,L., Segal, J.(2018). Traumatic Stress Dealing with Trauma After a Disaster or Disturbing Event. HELPGUIDE.ORG