Shutter Island: Το Νησί της Ψυχικής Ασθένειας

Ακρόαση άρθρου......

Οι κινηματογραφικές παραγωγές τείνουν να χρησιμοποιούν υπέρ της τηλεθέασης την ψυχική ασθένεια. Όπως ζητήθηκε να συζητηθεί, ‘Το νησί των καταραμένων’ πρόκειται για μια πολυβραβευμένη ταινία με μια από τις μεγαλύτερες ανατροπές σεναρίου στον κινηματογράφο.

Πρόκειται για έναν στρατιωτικό με μια χαρούμενη οικογένεια. Ένα συμβάν που προκάλεσε ένας άνθρωπος ονόματι Andrew Laeddis, σκότωσε σε φωτιά τη γυναίκα και τα παιδιά του. Αργότερα, η εργασία αναγκάζει τον Teddy να μεταφερθεί σε ένα απόμακρο νησί, στο οποίο πρέπει να λύσει το μυστήριο μιας εξαφανισμένης γυναίκας. Στο νησί, υπάρχει ένα ψυχιατρικό άσυλο, που ο Teddy πιστεύει πως εκεί βρίσκεται ο Andrew. Εκείνος προσπαθεί να συντονίσει τόσο τις σκέψεις όσο και τα γεγονότα. Οράματα, αναπαραστάσεις που φαντάζουν ζωντανές, όπως αυτή της γυναίκας του, τον αποσπούν ή και τον δυσκολεύουν να συγκεντρωθεί. Μαζί με τον βοηθό του τον Chuck, ψάχνουν τον ένοχο για τον θάνατο της οικογένειας του και την χαμένη κοπέλα.

Το έργο αρχίζει να παίρνει διαφορετική τροπή, όταν ο Teddy βρίσκει τη γυναίκα της έρευνας σε μια απομακρυσμένη σπηλιά, κρυμμένη. Η σκηνή με την γυναίκα-ψυχίατρο παραπέμπει σε ένα πείραμα που έχει υπάρξει στην πραγματικότητα από τον David Rosenhan (1973), με όνομα

‘On being sane in insane places’:

Όντας έμπειρος ψυχολόγος, ο ίδιος με άλλους επτά συμμετέχοντες προσποιήθηκαν ότι είχαν κάποια συμπτώματα σχιζοφρένειας ώστε να εισέλθουν στα ψυχιατρικά κέντρα. Σκοπός της έρευνας ήταν να ελέγξουν την κατάσταση και τη συμπεριφορά του προσωπικού προς τους ασθενείς. Ως ψευδο-ασθενείς, είχαν δηλώσει ότι άκουσαν φωνές, ως μεμονωμένο περιστατικό. Μετά την εισαγωγή τους στα κέντρα, δε δήλωσαν άλλα συμπτώματα και βεβαίωσαν το προσωπικό ότι ένιωθαν καλά. Να σημειώσουμε εδώ ότι σύμφωνα με το DSM, τα συμπτώματα πρέπει να ισχύουν για 6 μήνες και πάνω για να γίνει διάγνωση.

Αυτό που βρέθηκε ήταν ότι το προσωπικό επέμενε στην ύπαρξη της ψυχικής ασθένειας και για την εξαγωγή τους από τον φορέα θα έπρεπε να συμφωνήσουν στο να τους χορηγηθούν χάπια.

Όπως και στην ταινία, έτσι και στο πείραμα, το προσωπικό φαίνεται να έχει ξεκάθαρες εντολές και να κρατά τους ασθενείς ‘αιχμάλωτους’ στην ασθένεια, επιμένοντας σε κάτι που ίσως να μην υπάρχει. Τα κέντρα σαφώς είναι καλό να έχουν μέτρα προστασίας, αλλά χωρίς αυτό να σημαίνει άκρως ρομποτικές κινήσεις των υπαλλήλων. Ο Rosenhan δήλωσε επίσης ότι δε μπορεί κάποιος να ξεχωρίσει ένα σώφρονα μεταξύ παραφρόνων μέσα στα πλαίσια των ψυχιατρικών κλινικών.

Ας επιστρέψουμε στον Teddy. Εν τέλει υπόκειται σε μια χειρουργική επέμβαση εγκεφάλου, με μικρές πιθανότητες επιτυχίας.

Τα πράγματα αρχίζουν να σκοτεινιάζουν όταν επιστρέφει η μνήμη με τη γυναίκα του να έχει σκοτώσει τα δύο τους παιδιά. Ο Teddy ή μάλλον όπως αποκαλύπτετε εν τέλει ο Andrew, παίρνει την απόφαση να την σκοτώσει, καθώς συνειδητοποιεί τι συνέβη. Η γυναίκα του πρωταγωνιστή έπασχε από ψυχική ασθένεια, δίνοντας μας στοιχεία διπολικής διαταραχής.

Είναι πλέον γνωστό ότι όλη η ταινία πρόκειται για ένα καλοστημένο role-playing για τον Andrew. Η διαταραχή που φαίνεται να ταιριάζει περισσότερο είναι η παραληρητική διαταραχή (Delusional Disorder),στην οποία και θα εστιάσουμε.

Η διαταραχή αυτούσια, χωρίς άλλες διαταραχές να συνυπάρχουν, περιλαμβάνει αυταπάτες της σκέψης. Οι αυταπάτες αυτές δεν είναι εξωπραγματικές, για παράδειγμα το να εξαπατηθεί ή να πάσχει από κάποια ασθένεια μπορεί να είναι μια αλλά η απαγωγή από εξωγήινους όχι.

Οι αυταπάτες φαντάζουν αληθινές, όπως και ο ίδιος ο ασθενής συμπεριφέρεται φυσιολογικά έως ότου να βρεθεί κάποιος να αντικρούσει αυτές τις πεποιθήσεις. Υπάρχουν επίσης σχετικά σύντομες σε διάρκεια διαταραχές στη διάθεση του ασθενή. Οι παραληρητικές ιδέες συνήθως ακολουθούν έναν από τους ακόλουθους τύπους:

1. Ερωτομανής τύπος – Ιδέες ότι κάποιο άτομο συνήθως ανώτερης κοινωνικοοικονομικής τάξης είναι ερωτευμένο μαζί του.

2. Τύπος Μεγαλείου – Η ιδέα ότι η προσωπική αξία είναι ανώτερη σε δύναμη, γνώση, ταυτότητα ή ότι υπάρχει κάποια ιδιαίτερη σχέση με μια θεότητα ή διασημότητα.

3. Τύπος Ζηλοτυπίας – Ιδέες χωρίς στοιχεία ότι ο σύντροφός τους τον/την απατά.

4. Διωκτικός Τύπος – Απόψεις ότι το ίδιο το άτομο ή κάποιο κοντινό πρόσωπο αντιμετωπίζεται κακόβουλα με οποιονδήποτε τρόπο.

5. Σωματικός Τύπος – Ιδέες για την ύπαρξης κάποιου ελαττώματος ή κάποιο ιατρικό πρόβλημα.

6. Μεικτός Τύπος – Παραληρητικές ιδέες που προέρχονται από δύο και περισσότερους τύπους, χωρίς κάποιος να κυριαρχεί.

7. Απροσδιόριστος Τύπος – Τύπος που δεν ταιριάζει με κάποιον από τους παραπάνω.

Ο Andrew εδώ φαίνεται να έχει χρησιμοποιήσει αμυντικά την ταυτότητα του ‘Teddy’ ώστε να αποφύγει το σκοτεινό του παρελθόν. Έχει αποστασιοποιηθεί από τον εαυτό του, που όπως αφήνεται να εννοηθεί, είναι κάτι που το ξέρει και ο ίδιος ότι το κάνει.

‘Which would be worse? To leave as a monster or to die as a good man?’
(Τι θα ήταν χειρότερο; Να ζεις ως τέρας ή να πεθάνεις ως ένας καλός άνθρωπος;)
-Andrew Laeddis, ShutterIsland

Η θεραπεία απαιτεί από τον θεραπευτή να είναι στην ώρα του, να μην έρχεται -σε πρώιμο επίπεδο τουλάχιστον- σε αντιπαράθεση με τα εξωπραγματικά στοιχεία των ιδεών του θεραπευομένου και να μην του αποκρύπτει στοιχεία που να αφορούν την θεραπευτική τους σχέση. Με προσοχή προσπαθεί να δείξει στον θεραπευόμενο τον τρόπο που οι ιδέες αυτές τον εμποδίζουν να ζει με παραγωγικό τρόπο, πώς εντείνεται η κατάσταση και ποιο σκοπό εξυπηρετούν. Φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση του ασθενή.

Το μοτίβο αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε και στην ταινία, με τον Chuck-ψυχοθεραπευτή να τον ακολουθεί και να τον παρακινεί να εγκαταλείψει τις παραληρητικές του ιδέες. Επίσης, του χορηγείται φαρμακευτική αγωγή. Όλα αυτά βέβαια στο πρώιμο επίπεδο της ψυχιατρικής του 1954.

Οι ταινίες δεν αποτελούν διαγνωστικό εργαλείο, καθώς πρόκειται για την αποτύπωση μιας ιδέας. Οι άνθρωποι που ασχολούνται με τις κινηματογραφικές προβολές ίσως να υπερβάλλουν ή να είναι ανακριβείς ως προς την επιστημονική μέθοδο.

Ποια είναι η γνώμη σας για την προβολή της ψυχικής ασθένειας; Κατάφερε η ταινία να προβάλλει επαρκώς την ψυχική ασθένεια;