Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και η Επίδρασή τους στην Ψυχική Υγεία των Χρηστών

Ακρόαση άρθρου......

Οι ιστότοποι και οι διαδικτυακές εφαρμογές μέσω των οποίων οι χρήστες μπορούν να αλληλεπιδρούν και να δημοσιεύουν περιεχόμενο της επιλογής τους, χαρακτηρίζονται ως μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Swar & Hameed, 2017).

Οι Cunningham et al. αναφέρουν πως ο αριθμός των χρηστών έχει φτάσει περίπου τα 3 δισεκατομμύρια (2021), ποσοστό που εύλογα προκαλεί προβληματισμό στους ειδικούς όσον αφορά την επίδρασή τους στην ψυχική υγεία.

Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρία, ως ψυχική υγεία ορίζεται η συναισθηματική, κοινωνική και ψυχολογική ευημερία (American Psychological Association, 2022).

Οι απόψεις περί τύπου επίδρασης διίστανται και αρκετές έρευνες καταλήγουν σε διαφορετικά ή και αντίθετα συμπεράσματα.

Οι 3 τύποι ευαισθησίας στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης

Για το λόγο αυτό, οι Valkenburg & Peter παρουσίασαν το Μοντέλο Διαφορικής Ευαισθησίας στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, γνωστό και ως DSMM, το οποίο περιλαμβάνει τρείς τύπους ευαισθησίας: την διαθετική, την αναπτυξιακή και την κοινωνική ευαισθησία (2013).

Η διαθετική περιλαμβάνει χαρακτηριστικά που ωθούν το άτομο να επιλέξει τα συγκεκριμένα μέσα δικτύωσης, αυτά περιλαμβάνουν το φύλο, τη θρησκεία, τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας, και άλλα.

Στην αναπτυξιακή αναφέρεται η κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη, ενώ στην κοινωνική ευαισθησία κατατάσσονται  κοινωνικοί παράγοντες μικρής, μεσαίας και μεγάλης κλίμακας, όπως η οικογένεια, το σχολείο και οι νόρμες αντίστοιχα.

Οι ανταποκρίσεις στα μέσα διαιρούνται σε γνωστικές, που αφορούν τις συνειδητές επιλογές κατά τη χρήση, σε διεγερτικές που σχετίζονται με τη σωματική διέγερση και σε συναισθηματικές, οι οποίες είναι το πολυσύνθετο τμήμα της βαθύτερης ψυχολογίας του ατόμου (Valkenburg & Peter, 2013).

Η ευρεία ψυχοκοινωνική αντίληψη χαρακτηρίζει ως θετική επιρροή την σωστή  επικοινωνία και την καθώς πρέπει ψυχική αντίληψη της κοινωνίας, ενώ αρνητική είναι όταν δεν υπάρχει η αντίστοιχη έγκυρη αντίληψη (Torous & Keshavan, 2016).

Η θετική επίδραση των μέσως κοινωνικής δικτύωσης

Η Mathewson υποστηρίζει πως τα μέσα μπορούν να συμβάλλουν στην διευκόλυνση επικοινωνίας με φίλους και συγγενείς, καθώς και στην επισύναψη νέων σχέσεων, προάγοντας το αίσθημα του ανήκειν και της κοινότητας (2019). Προσθέτει πως είναι σημαντικός ο ρόλος των μέσων σε δυσμενείς περιπτώσεις, όπως το πένθος, κατά τις οποίες η στήριξη από άλλους χρήστες προάγει την ψυχική υγεία και βελτιώνει την αυτοπεποίθηση.

Σε μια από τις σχετικές ποιοτικές έρευνες, υποστηρίχθηκε αρκετά η θετική επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Συμμετείχαν 40 ενήλικες με διαβήτη ή συνήθη θέματα ψυχικής υγείας, όπως κατάθλιψη. Η μελέτη απεφάνθη πως με την κατάλληλη έρευνα πραγματοποιείται ικανοποιητική λήψη πληροφοριών από το διαδίκτυο, ειδικά σε θέματα υγείας (Fergie et al., 2015). Οι χρήστες ένιωθαν αύξηση στο αίσθημα του αυτοέλεγχου κάθε φορά που επισκέπτονταν νέες πηγές και ιστοσελίδες σχετικές με την ασθένειά τους.

Ευχάριστη είδηση ήταν πως όλοι οι συμμετέχοντες, με εξαίρεση έναν, θεώρησαν τους ιατρούς τους πιο έμπιστους από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πέραν της λήψης πληροφοριών ωστόσο, το δείγμα αναζητούσε άτομα με τα οποία μοιράζονταν το ίδιο πρόβλημα, αποσκοπώντας στην εύρεση συμβουλών ή κατανόησης.

Ταυτόχρονα, σε μια άλλη ποιοτική μελέτη φαίνεται πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται με σκοπό την προστασία της ψυχικής υγείας των ατόμων, με έναν συμμετέχοντα να λέει «Μ’ αρέσει να πηγαίνω στο Youtube, με χαλαρώνει» (O’Reilly, 2020).

Στην έρευνα θεωρήθηκε πως η χρήση των μέσων είναι εφικτό να μειώσει το αίσθημα απομόνωσης, να παρέχει πρόσβαση σε πλατφόρμες συνεχούς επικοινωνίας και να βελτιώσει τις κοινωνικές δεξιότητες.

Παρά τις ενδείξεις θετικής επίδρασης στην ψυχική υγεία, πληθώρα ερευνών εστιάζει στην αρνητική πιθανή επίδρασή τους (Bekalu, 2019; O’Reilly, 2020).

Τι έδειξαν μελέτες για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι χρήστες μέσων κοινωνικής δικτύωσης

Οι Bashir & Bhat εντοπίζουν σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζουν χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπως παρενόχληση, κατάθλιψη, μείωση διανοητικών ικανοτήτων, καταπίεση συναισθημάτων, στρες, κόπωση και εκφοβισμό (2017). Οι ίδιοι ερευνητές υπερτονίζουν την δυσκολία των χρηστών να απομακρυνθούν από τα μέσα, αναφέροντας πως το 45% των ενήλικων Βρετανών αισθάνονται δυσφορία και άγχος στην περίπτωση αδυναμίας σύνδεσης.

Καταλήγουν λοιπόν στο συμπέρασμα πως υπάρχει θετική συσχέτιση ανάμεσα στην κατάθλιψη και στον χρόνο ενασχόλησης με τα μέσα. Η συμμετοχή σε συμβουλευτικές συνεδρίες, προτείνεται ως πιθανή αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών.

Παρομοίως, στη μελέτη των Cleary et  al., η προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης φάνηκε να επιδρά αρνητικά στην ψυχική ευημερία, προκαλώντας έλλειψη ύπνου, άγχος και χαμηλή αυτοπεποίθηση (2020). Τονίστηκε η ανικανότητα χρηστών να αποχωριστούν το κινητό τους και αναφέρθηκε η άμεση σύνδεση της κατάθλιψης με τον εθισμό στα κινητά. Επιπλέον, φάνηκε το αρνητικό αποτέλεσμα στην ψυχική υγεία -ιδιαίτερα των νέων- μετά από αρνητική ανατροφοδότηση, καταλήγοντας σε αυξημένο άγχος, διαταραχές διάθεσης και φόβο κοινωνικής αποσύνδεσης. Τέλος, οι νεαροί που πάσχουν από κατάθλιψη συνήθως εμφανίζουν προβληματικές συμπεριφορές στο διαδίκτυο, όπως το υπερμοίρασμα πληροφοριών και οι αναρτήσεις αρνητικού περιεχομένου με σκοπό να δώσουν έναυσμα για πιθανές επικίνδυνες συμπεριφορές.

Ο φόβος για πιθανή αποκοπή και περιθωριοποίηση (αγγλιστί fear of missing out), αποτέλεσε επίκεντρο του ερευνητικού κειμένου των Swar & Hameed, όπου και διαπιστώθηκε πως τα άτομα με υψηλότερο φόβο, παρουσίασαν περισσότερη ενασχόληση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (2017), στοιχείο αρκετά ανησυχητικό, αφού όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως η συχνότερη χρήση τους, συνδέθηκε με προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως άγχος και κατάθλιψη.  

Ως προς τις διαφορές των φύλων, οι γυναίκες φάνηκε να χρησιμοποιούν περισσότερο το διαδίκτυο και να επηρεάζονται από τη σύγκριση με άλλα άτομα, προκαλώντας στους εαυτούς τους ανασφάλεια (Hobza & Walker, 2007; Cleary et al., 2020; O’Reilly, 2020).

Οι ανασφαλείς χρήστες θέλουν συνήθως να φαίνονται πιο επιθυμητοί, και για τον λόγο αυτό ενδέχεται να επεξεργαστούν τις προσεκτικά επιλεγμένες φωτογραφίες τους, ή και να ελέγχουν τον τρόπο ομιλίας τους με τέτοιο τρόπο ώστε να εντυπωσιάζουν υπερτονίζοντας τα θετικά χαρακτηριστικά τους, και άλλα (Chou & Edge, 2012).

Έτσι, οι ακόλουθοι ενδέχεται να αποκτήσουν μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της πραγματικότητας και να υιοθετήσουν την άποψη πως η ευτυχία αποτελεί ένα σταθερό χαρακτηριστικό. Συχνά, συμπεραίνουν πως οι άλλοι έχουν καλύτερη ποιότητα ζωής και είναι πιο ευτυχισμένοι. Αυτό συμβαίνει έντονα στις περιπτώσεις που οι ακόλουθοι είτε δεν γνωρίζουν το άτομο στην πραγματικότητα ή έχουν λίγη επαφή εκτός διαδικτύου, εφόσον περιορίζονται στις πληροφορίες που τους παρέχονται από τα μέσα.

Καθώς η νόσος COVID-19 έλαβε πρόσφατα χώρα, είναι αρμοστή μια αναφορά στην ποσοτική έρευνα των Chao et al., που έδειξε πως υπήρχε ισχυρή αρνητική επίδραση στην ψυχική υγεία των ατόμων έπειτα από τη χρήση των μέσων για τη συνεχή πληροφόρηση περί της πανδημίας (2020).

Παραπληροφόρηση και ειδήσεις δημοσιεύονταν ανεξέλεγκτα προκαλώντας έντονο συναίσθημα φόβου, αναστάτωσης, κατάθλιψης, στρες και αβοηθησίας. Αντιπαραγωγική ήταν η συμπεριφορά των χρηστών, καθώς επέλεγαν να ασχολούνται ενεργά στα μέσα με την πανδημία δημοσιεύοντας, σχολιάζοντας και αναζητώντας σχετικό περιεχόμενο.

Σύνοψη

Συνοψίζοντας, η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ενέχει δυνάμει σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των χρηστών. Αυξανόμενη ανησυχία προκαλεί το γιγαντιαίο ποσοστό εθισμένου πληθυσμού στα μέσα, ενώ παράλληλα οι ερευνητές επιμένουν πως η αυξημένη χρήση ενισχύει θέματα όπως η κατάθλιψη (Bashir & Bhat, 2017; Cleary et al, 2020).

Ναι μεν υπάρχει η δυνατότητα τα μέσα να γίνουν σπουδαία εργαλεία, αλλά δεν επικρατούν οι κατάλληλες συνθήκες ούτως ώστε κάτι τέτοιο να καταστεί εφικτό.

Τοξικές σχέσεις, Τοξικοί άνθρωποι - Online, ασύγχρονο σεμινάριο, χαμηλού κόστους. Μπορείτε να το παρακολουθήσετε από τον υπολογιστή, το κινητό τηλέφωνο ή το tablet σας, στον χρόνο που εσείς επιλέγετε.

Βιβλιογραφία

1. American Psychological Association. (2022). Mental Helath. In APA dictionary of psychology. Retrieved November, 2022, from dictionary.apa.org/mental-health
2. Bekalu M.A., McCloud R.F., Viswanath K. (2019). Association of Social Media Use with Social Well-Being, Positive Mental Health, and Self-Rated Health: Disentangling Routine Use from Emotional Connection to Use. Health Education & Behavior, 46(2), 69-80. doi.org/10.1177/1090198119863768
3. Bashir, H., & Bhat, S. A. (2017). Effects of social media on mental health: A review. International. Journal of Indian Psychology, 4(3), 125-131. doi.org/10.25215/0403.134
4. Chao, M., Xue, D., Liu, T., Yang, H., & Hall, B. J. (2020). Media use and acute psychological outcomes during COVID-19 outbreak in China. Journal of anxiety disorders, 74, 102248. doi.org/10.1016/j.janxdis.2020.102248
5. Chou, H. T. G., & Edge, N. (2012). “They are happier and having better lives than I am”: The impact of using Facebook on perceptions of others' lives. Cyberpsychology, behavior, and social networking, 15(2), 117-121. doi.org/10.1089/cyber.2011.0324
6. Cleary, M., West, S., & Visentin, D. (2020). The mental health impacts of smartphone and social media use. Issues in Mental Health Nursing, 41(8), 755-757. doi.org/10.1080/01612840.2020.1748484 
7. Cunningham, S., Hudson, C. C., & Harkness, K. (2021). Social media and depression symptoms: a meta-analysis. Research on child and adolescent psychopathology, 49(2), 241-253. doi.org/10.1007/s10802-020-00715-7
8. Fergie, G., Hilton, S., & Hunt, K. (2016). Young adults' experiences of seeking online information about diabetes and mental health in the age of social media. Health Expectations, 19(6), 1324-1335. doi.org/10.1111/hex.12430
9. Hobza, C. L., Walker, K. E., Yakushko, O., & Peugh, J. L. (2007). What about men? Social comparison and the effects of media images on body and self-esteem. Psychology of men & masculinity, 8(3), - doi.org/161. 10.1037/1524-9220.8.3.161
10. Mathewson, M. (2019). The Impact of Social Media Usage on Students’ Mental Health. Journal of Student Affairs, 29, 146.
11. O’Reilly, M. (2020). Social media and adolescent mental health: the good, the bad and the ugly. Journal of Mental Health, 29(2), 200-206. doi.org/10.1080/09638237.2020.1714007
12. Swar, B. & Hameed, T. (2017). Fear of Missing out, Social Media Engagement, Smartphone Addiction and Distraction: Moderating Role of Self-Help Mobile Apps-based Interventions in the Youth. International Conference on Health Informatics, (6), 139-146. doi.org/10.5220/0006166501390146
13. Torous, J., & Keshavan, M. (2016). The role of social media in schizophrenia: evaluating risks, benefits, and potential. Current opinion in psychiatry, 29(3), 190-195. doi.org/10.1097/YCO.0000000000000246
14. Valkenburg, P. M. & Peter, J. (2013). The differential susceptibility to media effects model. Journal of Communication, 63(2), 221-243. doi.org/10.1111/jcom.12024