TEACCH: Θεραπεία και Εκπαίδευση παιδιών με Αυτισμό και Διαταραχές Επικοινωνίας

Ακρόαση άρθρου......

Ο αυτισμός είναι μια ισόβια αναπτυξιακή διαταραχή που έχει σοβαρές επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της ανάπτυξης του ατόμου όπως στην επικοινωνία, στον λόγο, στη συμπεριφορά και στις κοινωνικές σχέσεις. Ωστόσο, τα άτομα με αυτισμό μπορούν, μέσα από διάφορες μεθόδους – προγράμματα (ABA, TEACCH, PECS, Social stories κ. α.), να φτάσουν σε πολύ ικανοποιητικά επίπεδα επικοινωνίας και κοινωνικής αλληλεπίδρασης.

Το TEACCH (Treatment and Education of Autistic and Communication Handicapped Children) είναι ένα τεκμηριωμένο εκπαιδευτικό καθώς και ερευνητικό πρόγραμμα για άτομα όλων των ηλικιών και των επιπέδων δεξιοτήτων με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού. Ο Αμερικανός καθηγητής Ψυχιατρικής Eric Schopler είναι ο ιδρυτής του προγράμματος (δεκαετία του ’70) αυτού, του οποίου η διοικητική έδρα βρίσκεται στη βόρεια Καρολίνα (ΗΠΑ), ενώ υπάρχουν άλλα εννέα περιφερειακά κέντρα TEACCH γύρω από την πολιτεία αυτή, στα οποία παρέχονται κλινικές υπηρεσίες στους πολίτες (π.χ. διαγνωστική αξιολόγηση, εκπαίδευση γονέων και ομάδες υποστήριξης γονέων, παιχνίδι με κοινωνικές ομάδες, ψυχαγωγία, ατομική και υποστηριζόμενη εργασία).

Το πρόγραμμα αυτό έχει “δουλέψει” με χιλιάδες άτομα με διαταραχές του φάσματος και προβλέπει τη συνεχή κατάρτιση για τους εκπαιδευτικούς και για άλλους επαγγελματίες από διάφορους επιστημονικούς κλάδους που ασχολούνται με τον αυτισμό. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται είναι ανάλογες με τις ανάγκες αλλά και τις δυνατότητες του κάθε ατόμου με σκοπό να αυξηθεί το μέγιστο των δυνατοτήτων του καθενός μέχρι την ώριμη ηλικία του.

Το πρόγραμμα TEACCH, ενσωματώνει παρεμβάσεις στο περιβάλλον του ατόμου και στο ημερήσιο πρόγραμμά του και στηρίζεται στη δομημένη διδασκαλία και στη δόμηση του φυσικού περιβάλλοντος, των δραστηριοτήτων, του υλικού και στη χρήση οπτικών ερεθισμάτων για την ενίσχυση της επικοινωνίας και της κοινωνικότητας.

Τα 4 βασικά στοιχεία του TEACCH είναι:

1) Η φυσική δόμηση του περιβάλλοντος: Αφορά στον τρόπο οργάνωσης του περιβάλλοντος (των επίπλων, του υλικού κτλ.) έτσι ώστε μια δομημένη τάξη να καθιστά σαφές εξ αρχής ποια δραστηριότητα φιλοξενεί και σε ποιο σημείο. Στη δομημένη τάξη πρέπει να υπάρχει χώρος για ομαδικές δραστηριότητες καθώς και για ατομική απασχόληση ή εργασία ενώ ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να έχει άμεση οπτική επαφή με το χώρο εργασίας του μαθητή έτσι ώστε να προλάβει το παιδί, αν προσπαθήσει να απομακρυνθεί πριν ολοκληρώσει την εργασία του αλλά και συγχρόνως να το προστατέψει. Μια δομημένη τάξη θα έχει τους εξής χώρους:
• Περιοχή διδασκαλίας
• Περιοχή ανεξάρτητης εργασίας
• Περιοχή ελεύθερου παιχνιδιού
• Περιοχή δομημένου παιχνιδιού
• Περιοχή φαγητού
• Περιοχή ομαδικής εργασίας
• Περιοχή μεταβατική

2) Το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα: Είναι αυστηρά εξατομικευμένο και βοηθά το παιδί να κατανοήσει ποιες δραστηριότητες θα κάνει στη διάρκεια της ημέρας, σημειώνοντάς τες γραπτά για τα παιδιά που μπορούν να διαβάσουν (π.χ. παιδιά με σύνδρομο Asperger) ή χρησιμοποιώντας φωτογραφίες, σχήματα, σκίτσα και αντικείμενα για τα παιδιά που δε μπορούν να διαβάσουν. Με τον τρόπο αυτό μειώνεται το άγχος του παιδιού αφού του παρέχεται η δυνατότητα πρόβλεψης και το παιδί βοηθιέται να μεταβεί ομαλά σε αλλαγές.

3) Το σύστημα ατομικής εργασίας: Είναι ένας τρόπος οργάνωσης μιας δραστηριότητας στο σχολείο ή στο σπίτι. Για παράδειγμα ποια εργασία θα πρέπει να κάνει το παιδί, που και πότε, πόση είναι αυτή, πως θα καταλάβει ότι τελείωσε και τι θα συμβεί μετά την ολοκλήρωσή της.

4) Η οπτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων, η οποία επιτρέπει στο παιδί να γνωστοποιεί μόνο του τις ανάγκες του σε κάποιον άλλο μέσα από τις οπτικές οδηγίες, την οπτική οργάνωση και την οπτική σαφήνεια, εστιάζοντας έτσι στην ανάπτυξη της ανεξαρτησίας μέσα από ένα οργανωμένο και προβλέψιμο περιβάλλον που θα αξιοποιεί τις οπτικές δεξιότητες του παιδιού.

Οι οπτικές οδηγίες πληροφορούν για τον τρόπο εκτέλεσης μιας δραστηριότητας καλλιεργώντας έτσι έναν ευέλικτο τρόπο σκέψης στο παιδί που θα το βοηθήσει στην κατάκτηση της αυτονομίας του στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό (π.χ. μια φωτογραφία που απεικονίζει το κορδόνι με χάντρες που έχουν περαστεί σ’ αυτό και το παιδί καλείται να εκτελέσει τη δραστηριότητα αυτή ακολουθώντας τα ανάλογα βήματα).

Με την οπτική οργάνωση περιορίζονται τα αισθητηριακά ερεθίσματα που περιλαμβάνονται στα υλικά της δραστηριότητας αφού μέσα από την τοποθέτηση των υλικών σε χωριστά κουτιά/καλάθια/φακέλους/μπλοκάκια, ο μαθητής εστιάζει μόνο στις πληροφορίες που συνδέονται με την εκτέλεση της συγκεκριμένης δραστηριότητας.
Η οπτική σαφήνεια, μέσα από τη χρήση χρωμάτων, την υπογράμμιση λέξεων ή φράσεων κ.τ.λ., αναφέρεται στη σηματοδότηση των αντικειμένων ή μερών της δραστηριότητας ώστε ο μαθητής να κατανοήσει καλύτερα το νόημα της δραστηριότητας που επιτελεί.

Το πρόγραμμα TEACCH οργανώνεται σε 3 στάδια ανάλογα με την ηλικία:

• Στο προκαταρκτικό στάδιο (από 5 ως 10 ετών), τα παιδιά περνούν τον περισσότερο χρόνο στην τάξη,
• στο μεσαίο (από 10 ως 15 ετών), τα παιδιά περνούν τον περισσότερο χρόνο στο χώρο του σχολείου
• και στο υψηλό στάδιο (από 15 ως 21 ετών), οι έφηβοι περνούν τον περισσότερο χρόνο τους στην κοινότητα ή στο χώρο εργασίας.

Τέλος, η αποδοχή και ο σεβασμός του αυτισμού ως μια άλλη “κουλτούρα”, θα βοηθήσει τον θεραπευτή να δημιουργήσει ένα τέτοιο περιβάλλον ώστε τα άτομα αυτά να είναι σε θέση να επικοινωνήσουν με μεγαλύτερη ευκολία και επιτυχία με τα άτομα της μη-αυτιστικής κουλτούρας δίνοντας το μήνυμα ότι τα άτομα με αυτισμό εκτός από αδυναμίες έχουν και πολλές δυνατότητες. Ας δούμε λοιπόν τον κόσμο μέσα από τα δικά τους μάτια…

Βιβλιογραφία
1) Mesibov, G.B. (1995). “A comprehensive program for serving people with autism and their families: The TEACCH model”. In: L. Matson (Ed.).
2) Autism in children and adults: Etiology, assessment and intervention (pp. 85 - 97). Belmont, CA: Brooks / Cole.