Λορενς Κόλμπεργκ (Lawrence Kohlberg 1927-1987)

Ακρόαση άρθρου......

Αμερικανός ψυχολόγος και ακαδημαϊκός, ιδιαίτερα γνωστός για τη διατύπωση της θεωρίας της ηθικής ανάπτυξης.

Προσωπική ζωή
Γεννήθηκε στο Μπρόνξ της Νέας Υόρκης στις 25 Οκτωβρίου 1927. Ήταν το μικρότερο από τα τέσσερα παιδιά του Άλφρεντ και της Σαρλότ, οι οποίοι χώρισαν το 1932, μετά από έντεκα χρόνια γάμου.

Το δικαστήριο κάλεσε τα παιδιά να επιλέξουν με ποιον από τους δύο γονείς ήθελαν να ζήσουν· τα δύο μικρότερα επέλεξαν να ζήσουν με τον πατέρα τους και τα δύο μεγαλύτερα με τη μητέρα τους.

Ξεκίνησε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Σικάγο το 1928 και λόγω των υψηλότατων αποδόσεών του στις εξετάσεις απαλλάχτηκε από πολλά υποχρεωτικά μαθήματα και έλαβε το πτυχίο του σε ένα μόνο χρόνο. Το 1958 ολοκλήρωσε το διδακτορικό του στην ψυχολογία στο το ίδιο πανεπιστήμιο. Η διδακτορική του διατριβή βασίστηκε σε έρευνα που πραγματοποίησε για τις ηθικές επιλογές των έφηβων αγοριών, γεγονός που τον οδήγησε να αφοσιωθεί στην εξερεύνηση της ηθικοπλαστικής ανάπτυξης νεαρών ατόμων.

Το 1955 παντρεύτηκε με την Λούσι Στάιγκμπεργκ και απέκτησαν δύο γιους. Αυτοκτόνησε στις 19 Ιανουαρίου του 1987 μετά από μια μακρά μάχη με την κατάθλιψη, η οποία συνδυάστηκε με τα επώδυνα συμπτώματα ενός τροπικού παράσιτου που κόλλησε στην Μπελίζ το 1971.

Επαγγελματική διαδρομή
Κατά την περίοδο 1958-1961 εργάστηκε ως επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο Γέιλ. Από το 1962 έως το 1967 εργάστηκε αρχικά ως επίκουρος καθηγητής και αργότερα ως αναπληρωτής καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Σικάγο. Εκεί, διετέλεσε και διευθυντής του Προγράμματος Κατάρτισης Παιδικής Ψυχολογίας. Από το 1967 ξεκίνησε η συνεργασία του με το πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, η οποία κράτησε ως το τέλος της ζωής του.

Συμβολή στην ψυχολογία
Η θεωρία του για τα στάδια της ηθικής ανάπτυξης επηρεάστηκε από τη θεωρία της σταδιακής ανάπτυξης του Ζαν Πιαζέ. Η προσέγγιση του Κόλμπεργκ ξεκινά από την υπόθεση ότι το άτομο διαθέτει εγγενώς το κίνητρο της εξερεύνησης και σταδιακά αποκτά την ικανότητα να παίζει κάποιον λειτουργικό ρόλο στο περιβάλλον του. Προσδιόρισε έξι στάδια ηθικής ανάπτυξης και υποστήριξε ότι η σωστή ηθική συλλογιστική αποτελεί τον πιο σημαντικό παράγοντα για τη λήψη ηθικών αποφάσεων. Θεωρούσε ότι η σωστή ηθική συλλογιστική μπορεί να οδηγήσει σε ηθική συμπεριφορά και πίστευε ότι το άτομο προχωρά μέσα από τα στάδια της ηθικής ανάπτυξης όπως ακριβώς προχωρά μέσα από τα στάδια της γνωσιακής ανάπτυξης.

Η θεωρία της ηθικής ανάπτυξης περιλαμβάνει τρία επίπεδα και έξι στάδια:
Α. Προσυμβατική ηθική ή προηθικό επίπεδο
Πρώτο στάδιο: Υπακοή και τιμωρία. Το παιδί παρακινείται να αποφεύγει την τιμωρία και παρουσιάζει καθόλου ή ελάχιστη ανεξάρτητη ηθική συλλογιστική.

Δεύτερο στάδιο: Ατομικισμός και ανταλλαγή. Το άτομο εστιάζει στην εκπλήρωση των προσωπικών του συμφερόντων, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι διαφορετικά άτομα έχουν διαφορετικές απόψεις.

Β. Συμβατική ηθική
Τρίτο στάδιο: Διατήρηση διαπροσωπικών σχέσεων. Το άτομο δείχνει ενδιαφέρον για τη σημασία της επίδειξης ευγενικής συμπεριφοράς και ενδιαφέροντος απέναντι στους άλλους, εστιάζοντας παράλληλα και στην επίτευξη της αποδοχής.

Τέταρτο στάδιο: Νόμος και τάξη. Το άτομο είναι αποφασισμένο να υπακούει στους κανόνες, εστιάζοντας στην αξία που ο νόμος προσθέτει στην ανθρώπινη ζωή, στη διατήρηση της κοινωνικής τάξης και στην προάσπιση των πολιτισμικών προτύπων. Το άτομο που βρίσκεται σε αυτό το στάδιο θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι η καταπάτηση των νόμων και των κανόνων αποτελεί λάθος διότι αυτοί είναι σχεδιασμένοι για την προστασία των ανθρώπων.

Γ. Μετασυμβατική ηθική ή αυτόνομη ηθική
Πέμπτο στάδιο: Κοινωνικό συμβόλαιο. Το άτομο προσπαθεί να κάνει το καλύτερο για την κοινωνία στο σύνολό της και σέβεται τα ατομικά δικαιώματα, τα οποία θεωρεί ότι έχουν προτεραιότητα έναντι των νόμων.

Έκτο στάδιο: Καθολικές – πανανθρώπινες αρχές. Το άτομο εστιάζει την προσοχή του στην υπεράσπιση των αρχών της παγκόσμιας δικαιοσύνης και της ηθικής. Πιστεύει στις δημοκρατικές διαδικασίες, προσυπογράφει όμως και την ανυπακοή στους άδικους νόμους. Η πολιτική ανυπακοή είναι δυνατόν να υιοθετηθεί από άτομα και των δύο σταδίων της μετασυμβατικής ηθικής.

Για να προσδιορίσει σε ποιο στάδιο βρίσκονταν οι πελάτες του, ο Κόλμπεργκ τους έφερνε αντιμέτωπους με υποθετικά ηθικά διλήμματα, όπως για παράδειγμα η περίπτωση ενός άνδρα που έκλεψε φάρμακα για την άρρωστη σύζυγό του. Σύμφωνα με τον Αμερικανό ψυχολόγο, λίγοι είναι εκείνοι που φτάνουν στο πέμπτο και έκτο στάδιο· οι περισσότεροι μένουν στο τέταρτο στάδιο.

Η θεωρία του άσκησε μεγάλη επιρροή στους τομείς της ψυχολογίας και της εκπαίδευσης γιατί αποτέλεσε την προσέγγιση που παρείχε για πρώτη φορά τόσο λεπτομερείς εξηγήσεις για την ηθική ανάπτυξη του παιδιού. Το έργο του, όμως, δέχτηκε και έντονες κριτικές. Για παράδειγμα, ο Κόλμπεργκ υποστήριζε ότι οι γυναίκες βρίσκονται συχνά σε χαμηλότερο στάδιο ηθικής ανάπτυξης από ότι οι άντρες, άποψη που οδήγησε την ψυχολόγο Κάρολ Γκίλιγκαν να αμφισβητήσει τα ευρήματά του, υποστηρίζοντας ότι οι γυναίκες δίνουν μεγαλύτερη βαρύτητα στη φροντίδα και στην ενσυναίσθηση παρά στη δικαιοσύνη. Η Γκίλιγκαν ανέπτυξε μία εναλλακτική κλίμακα, επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από την κλίμακα του Κόλμπεργκ, η οποία δείχνει ότι τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες θα μπορούσαν να φτάσουν σε προχωρημένα στάδια ηθικής ανάπτυξης.

Είπε: «Η σωστή δράση τείνει να ορίζεται από την άποψη των γενικών ατομικών δικαιωμάτων και προτύπων, τα οποία έχουν εξεταστεί με κριτικό πνεύμα και έχουν συμφωνηθεί από το κοινωνικό σύνολο.»

Βιβλία

• The Meaning and Measurement of Moral Development (1981)
• The Philosophy of Moral Development: Moral Stages and the Idea of Justice (1981)
• The Psychology of Moral Development: The Nature and Validity of Moral Stages (1984) 
• Child Psychology and Childhood Education: A Cognitive-Development View (1987)