Σχολικός Εκφοβισμός

Ακρόαση άρθρου......

Ο όρος σχολικός εκφοβισμός ή bullying αναφέρεται στην ηθελημένη, απρόκλητη και επαναλαμβανόμενη άσκηση βίας από ένα μαθητή προς ένα άλλο με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου. Τα περιστατικά αυτά μπορεί να συμβαίνουν τόσο εντός όσο και εκτός του σχολικού χώρου (π.χ. στη διαδρομή από και προς το σχολείο).

Ο σχολικός εκφοβισμός δεν περιλαμβάνει μόνο τη σωματική ή σεξουαλική βία αλλά κυρίως συμπεριφορές που αν και εκ πρώτης όψεως φαίνονται «άκακες» μπορούν ωστόσο να βλάψουν σημαντικά την ψυχική υγεία του παιδιού - θύματος.

Πρόκειται για τις επαναλαμβανόμενες λεκτικές επιθέσεις, ειρωνείες και κοροϊδίες που συνήθως συνδυάζονται με την προσπάθεια αποκλεισμού από τις παρέες, τα ομαδικά παιχνίδια και τις κοινωνικές δραστηριότητες.

Ωστόσο, κάθε εκδήλωση επιθετικότητας μεταξύ των παιδιών δεν αποτελεί εκφοβισμό. Ο εκφοβισμός διαφέρει από τη βία καθώς είναι συστηματικός, γίνεται με πρόθεση και προϋποθέτει ασυμμετρία  δύναμης με την έννοια ότι το παιδί που εκφοβίζεται αδυνατεί να αμυνθεί και είναι αβοήθητο απέναντι σε αυτόν που τον παρενοχλεί. Για παράδειγμα, η έκφραση επιθετικότητας στα πλαίσια κάποιου παιχνιδιού εξαιτίας μιας διαφωνίας, δεν αποτελεί αναγκαστικά μορφή εκφοβισμού.

Ο σχολικός εκφοβισμός ασφαλώς δεν αποτελεί καινούριο φαινόμενο, όμως στις μέρες μας προσελκύει όλο και περισσότερο το ενδιαφέρον της σχολικής κοινότητας αλλά και των ειδικών ψυχικής υγείας καθώς έχει αποδειχτεί ότι αφορά ένα σημαντικό αριθμό παιδιών και  επιφέρει σοβαρές συνέπειες για το θύμα όσο και για το θύτη. Τα παιδιά-θύματα είναι πιθανό να εμφανίσουν άγχος, ψυχοσωματικά συμπτώματα, διαταραχές ύπνου ή διατροφής, σχολική άρνηση, μαθησιακές δυσκολίες, κατάθλιψη, ακόμη και αυτοκτονικό ιδεασμό. Τα παιδιά που ασκούν εκφοβισμό κινδυνεύουν να εμφανίσουν σχολική αποτυχία και να αναπτύξουν παραβατική συμπεριφορά. Τα περιστατικά είναι συχνότερα στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού και στο Γυμνάσιο.

Γνωρίζουμε ότι λιγότερα από τα μισά θύματα εκφοβισμού μιλούν για αυτό που τους συμβαίνει και συνήθως αυτό γίνεται σε φίλους και σπανιότερα στους εκπαιδευτικούς ή τους γονείς τους. Επομένως είναι ιδιαίτερα σημαντικό οι γονείς να μπορούν να αναγνωρίσουν  τις ενδείξεις ότι ένα παιδί εκφοβίζεται ή εκφοβίζει.

Ενδείξεις ότι ένα παιδί εκφοβίζεται:

• Επιστρέφει συχνά με τραύματα, σκισμένα ή λερωμένα ρούχα, κατεστραμμένα πράγματα.
• Ζητά ξαφνικά περισσότερα χρήματα για χαρτζιλίκι, αναφέρει πως χάνει αντικείμενα (βιβλία, ηλεκτρονικές συσκευές, κοσμήματα, ρούχα).
• Είναι λυπημένο, θυμωμένο ή αγχωμένο.
• Αρνείται να πάει στο σχολείο το πρωί.
• Παραπονιέται για πόνους ή αδιαθεσίες πριν ή κατά τη διάρκεια του σχολείου.
• Δυσκολεύεται να κοιμηθεί, βλέπει εφιάλτες.
• Τρώει περισσότερο ή λιγότερο από συνήθως.
• Δεν έχει πολλούς φίλους να καλέσει ή να επισκεφτεί για παιχνίδι. 
• Δε θέλει να συμμετέχει σε σχολικές δραστηριότητες και εκδηλώσεις. 
• Χάνει το ενδιαφέρον του για τα μαθήματα και εμφανίζει απότομη ή σταδιακή πτώση της επίδοσής του στο σχολείο.
• Αποφεύγει να πάει σε συγκεκριμένα μέρη.
• Καθυστερεί να φτάσει ή να επιστρέψει από το σχολείο και αλλάζει συχνά διαδρομές. Περνά τα διαλείμματα κοντά στους εκπαιδευτικούς.

Τι να κάνω αν καταλάβω ότι το παιδί μου εκφοβίζεται?

• Δημιουργήστε κλίμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης και ρωτήστε το ευθέως αν του συμπεριφέρονται άσχημα τα παιδιά στο σχολείο.
• Ακούστε με σεβασμό τι έχει να σας πει το παιδί για τα συναισθήματα και τις ανάγκες του χωρίς να το κρίνετε. 
• Διαβεβαιώστε το ότι δεν φταίει εκείνο για αυτό που του συμβαίνει. 
• Επισημάνετε ότι κανείς δεν έχει το δικαίωμα να του φέρεται άσχημα και επιβραβεύστε το που είχε το θάρρος να σας μιλήσει.
• Συμβουλέψτε το παιδί να ζητά βοήθεια από το δάσκαλο όταν το ενοχλούν χωρίς να φοβάται ότι γίνεται «καρφί». Η άσχημη συμπεριφορά των άλλων δεν είναι δική του ευθύνη.
• Επικοινωνήστε με τους εκπαιδευτικούς για να τους ενημερώσετε, να εξασφαλίσετε την υποστήριξη του παιδιού και να βρείτε μαζί λύσεις. 
• Μην ενθαρρύνετε το παιδί να απαντήσει κι εκείνο βίαια γιατί απλώς διαιωνίζεται ο κύκλος της βίας και υπάρχει ο κίνδυνος το παιδί να αντιμετωπίσει αντίποινα.
• Βοηθήστε το παιδί να αναπτύξει κοινωνικές δεξιότητες και να βελτιώσει την αυτοπεποίθηση του με το να δημιουργείτε ευκαιρίες για παιχνίδι με άλλα παιδιά και ομαδικές δραστηριότητες όπως τα αθλήματα.
• Παρακολουθείτε την εξέλιξη της κατάστασης και αν το παιδί εξακολουθεί να εμφανίζει σημαντικές συναισθηματικές ή σωματικές δυσκολίες επισκεφθείτε έναν ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά.

Ενδείξεις ότι ένα παιδί εκφοβίζει:

• Είναι επιθετικό, εμπλέκεται συχνά σε σωματικούς ή λεκτικούς καυγάδες. Εκδηλώνει επιθετική συμπεριφορά με τα παιδιά στη γειτονιά ή με σας στο σπίτι.
• Έχει στην κατοχή του χρήματα ή νέα αντικείμενα χωρίς να μπορεί να εξηγήσει πώς τα απέκτησε. 
• Δεν αποδέχεται τις ευθύνες των πράξεων του και συνήθως κατηγορεί τους άλλους.
• Κάνει παρέα με παιδιά που φέρονται επιθετικά στο σχολείο.

Τι να κάνω αν καταλάβω ότι το παιδί μου εκφοβίζει?

• Φροντίστε να παρέχετε στο παιδί ένα οργανωμένο περιβάλλον με σαφείς κανόνες και προσδοκίες για τη συμπεριφορά του.
• Επιβάλλετε σταθερά όρια χωρίς ποτέ να μεταχειρίζεστε βίαια μέσα.
• Συζητήστε με το παιδί για τους κανόνες του σχολείου και βοηθήστε το να καταλάβει ότι οι κανόνες προφυλάσσουν το δικαίωμα όλων των παιδιών να αισθάνονται ασφαλή.
• Βοηθήστε το παιδί να αποδεχτεί και να σεβαστεί τη διαφορετικότητα. Εξηγήστε ότι οι διαφορές μας μας κάνουν ξεχωριστούς, ενδιαφέροντες και μοναδικούς. 
• Συζητήστε με τους δασκάλους για αυτά που παρατηρείτε σχετικά με τη συμπεριφορά του παιδιού και ενημερωθείτε για το τι έχουν παρατηρήσει εκείνοι στο σχολείο.
• Συνεργαστείτε με το σχολείο για την εφαρμογή των κανόνων, των συνεπειών και την πρόληψη αυτών των συμπεριφορών.
• Παρακολουθήστε την εξέλιξη της κατάστασης συζητώντας συχνά με το παιδί και διατηρώντας την επαφή με το σχολείο.

Συγγραφή άρθρου:

Σπυριδάκη Κέλλη - MSc
Ψυχολόγος-Παιδοψυχολόγος

Τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης:
Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά SOS   1056
Τηλεφωνική συμβουλευτική «Γραμμή -Σύνδεσμος»   801 801 1177

Διαβάστε ακόμη το άρθρο για τη σχολική φοβία, της ψυχολόγου Μαρίας Βερβέρη: Σχολική Φοβία. Τρόποι εκδήλωσης και αντιμετώπισης.