Αποτυχία: Ένα μεγάλο σχολείο (μια άλλη οπτική)

Ακρόαση άρθρου......

Έπαινοι, αριστεία, απουσιολόγια, μπράβο και βαθμοί. Από μικροί όλοι, μηδενός εξαιρουμένου, μυηθήκαμε στο πρότυπο του άτρωτου, του σωστού, του αλάνθαστου. Το λάθος, οποιοδήποτε ολίσθημα, το μεγάλο αυτό εύρος της αποτυχίας είναι οι πλέον καταδικαστέες κι επιλήψιμες καταστάσεις, γνωστές ως τα «θανάσιμα αμαρτήματα» τα οποία πρέπει να αποφύγεις δια ροπάλου.

Από το μικρόκοσμο μέχρι το μακρόκοσμο. Στην οικογένεια, οι καλοί σχολικοί βαθμοί ανταμείβονται με δώρο, τα περασμένα μαθήματα της σχολής με την πληρωμή των διακοπών, το πτυχίο με δίπλωμα αυτοκινήτου… Στο σχολείο , ο άριστος μαθητής κηρύσσεται απουσιολόγος, δεξί χέρι του καθηγητή και παράλληλα υπόδειγμα ήθους σύμφωνα με το φαινόμενο του φωτοστέφανου.(Halo effect - Edward Thorndike) Έπαινοι, αριστεία, απουσιολόγια, μπράβο και βαθμοί… Ακόμα και σε θέματα μεγαλύτερου βεληνεκούς, λίγοι θυμούνται τους ηττημένους ως αγωνιστές.

Τι συμβαίνει όμως με εκείνους που δεν κατάφεραν να διακριθούν; Μένουν στην αφάνεια ; Δεν κατάφεραν όντως τίποτα ή μήπως τελικά κατάφεραν κάτι αλλά από διαφορετική οπτική γωνία;

Η αποτυχία έχει αποκτήσει, κοινωνικά, ένα αρνητικά φορτισμένο σημασιολογικό περιεχόμενο. Ίσως γι’ αυτό να ευθύνεται η ετυμολογία της λέξης που τη μεταφράζει ως απόσταση από την επιτυχία. Δεν είναι τυχαίο που το λάθος στο γραπτό ακυρώνεται βίαια με το χρώμα του πάθους και του πολέμου (κόκκινο), στηλιτεύεται κι αργότερα εξαφανίζεται στη σιωπή. Το σωστό άλλωστε, είναι αυτό που επιβραβεύεται κι αποτελεί αντικείμενο μίμησης και θύμησης. Γιατί άραγε δεν ακούμε ποτέ «Μπράβο για το λάθος σου» , «Επανάλαβε το λάθος» ή «Ποια τα μυστικά της αποτυχίας σου»; Στις περιπτώσεις δε , που αποτρέπεται η κριτική , ενεργοποιείται η λύπηση, ο οίκτος κι η παρηγοριά. Στο πέρασμα των χρόνων και παρατηρώντας την εξέλιξη διαφόρων πολιτισμών, η κοινωνική αναπαράσταση του σφάλματος αποκτούσε ηθικές και θρησκευτικές διαστάσεις, εξ ου κι οι ατιμωτικές συνέπειες που ακολουθούσαν.

Ας δούμε όμως την αποτυχία και το λάθος υπό το πρίσμα της Επιστήμης της Ανάλυσης Συμπεριφοράς. Με σκοπό να της αποσπάσω το αρνητικό κοινωνικά νόημα , θα την ονομάσω «Επιτυχία Εναλλακτικής Οπτικής» . Καταρχήν, το λάθος αποτελεί και πρέπει να αποτελεί κρίκο της αλυσίδας της συμπεριφοράς. Κατά την προσπάθεια διαμόρφωσης μιας επιθυμητής – σωστής συμπεριφοράς, το άτομο εμφανίζει μια μεγάλη ποικιλία προσεγγίσεων της τελικής συμπεριφοράς.

Για του λόγου το αληθές , όταν ένα παιδί μαθαίνει να κάνει ποδήλατο , μέχρι να μάθει να ισορροπεί, τοποθετεί πολλές φορές τα πόδια του λανθασμένα στο πετάλι και τα χέρια στο τιμόνι είναι αρκετά ασυγχρόνιστα με αποτέλεσμα να πέφτει συχνά. Εάν όμως δεν έπεφτε, δε θα μάθαινε πώς είναι να ισορροπεί. Με άλλα λόγια, αν δεν είχε προηγηθεί η αποτυχία-λάθος δε θα επερχόταν η επιτυχία-το σωστό. Το λάθος λοιπόν, είναι η άλλη όψη του σωστού. Η εξάλειψή του οδηγεί στην ενίσχυση του ορθού. Αλλά για να εξαλειφθεί επιβάλλεται να υπάρχει! Δεν μπορούμε λοιπόν , να αμφισβητήσουμε ότι η αποτυχία (ή σωστότερα εναλλακτική επιτυχία) αποτελεί μεν ένα πλαίσιο διαφορετικό από το κατάλληλο κι ακριβές, ωστόσο δεν παύει να αποτελεί ένα εξίσου αναγκαίο πλαίσιο για την παραγωγή του απώτερου σκοπού. Η αποτυχία είναι ένας άλλος δρόμος προς την επιτυχία, ένα μονοπάτι δύσβατο με ανηφόρες, κακοκαιρία και μοναξιά. Όμως, οι εμπειρίες του αξίζουν…

Με βάση το παραπάνω σκεπτικό, εξίσου παρεξηγημένη αλλά υπερεκτιμημένη είναι η έννοια της υπόσχεσης. Ενώ η τιμωρία κι η απειλή θεωρούνται βάρβαρα εκπαιδευτικά μέσα επιβολής, η υπόσχεση αντιμετωπίζεται ως μια υγιής μέθοδος για την προαγωγή επιθυμητών συμπεριφορών. (Υπόσχομαι να σου αγοράσω αυτό, να πάμε εκεί, αν…) Κι όμως, η υπόσχεση δεν είναι παρά ανεστραμμένη απειλή. Ευγενική απειλή που έμμεσα παρουσιάζει το ενδεχόμενο στέρησης του υποσχόμενου αγαθού. Έτσι, όχι απλώς το άγχος -μήπως χάσουμε αυτό που εν δυνάμει κατέχουμε- ναρκοθετεί τις συμπεριφορές που θέλουμε να ενισχύσουμε αλλά τις καθιστά δράσεις προς αποφυγήν!

Το μέλημα είναι διττό: αφενός η αναθεώρηση κι η σωστή διδασκαλία του μαθήματος της αποτυχίας τόσο από το σχολείο όσο κι από την οικογένεια κι αφετέρου ο έλεγχος της πρόσληψης κι ερμηνείας της έννοιας του σφάλματος από το εκάστοτε υπεύθυνο πρόσωπο. Αίτημα να αγκαλιάσουμε την αποτυχία, να την αποδεχτούμε, να την συν-χωρέσουμε ως κομμάτι του εαυτού μας ,να μάθουμε από αυτήν αναγνωρίζοντας το ρόλο της κι έτσι -χωρίς να επαναπαυτούμε στη θετική πλευρά της - να είμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην πραγμάτωση του ορθού. Εξάλλου, η ανάπτυξη όλων των επιστημών περιλαμβάνει αναληθείς εικασίες, αξιώματα και μη ορθές αποδείξεις. Ακόμα και στις έρευνες, στα στατιστικά αποτελέσματα η πιθανότητα σφάλματος αποτελεί ένα πολύ σημαντικό κριτήριο για την εξέλιξή τους. Επιμένω λοιπόν στην αντικατάσταση του ονόματος της αποτυχίας με αυτό της «Επιτυχίας Εναλλακτικής Οπτικής».

Και κάπου εδώ κλείνοντας , σιγοτραγουδάμε το τραγούδι creep από τους radiohead που αποκαλύπτει πώς μπορεί να νιώθει ένας άνθρωπος κοντά στο λάθος, το τρωτό, το διαφορετικό… But I'm a creep, I'm a weirdo …What the hell am I doing here?I don't belong here. I don't care if it hurts, I wanna have control, I wanna a perfect body, I wanna a perfect soul. I wish I was special…