Το θάρρος στη ζωή και την ψυχοθεραπεία

Ακρόαση άρθρου......

“Η ζωή συρρικνώνεται ή μεγενθύνεται σε αναλογία με το θάρρος του καθενός.” Anais Nin

Ο Τίλιχ, πολύ εύστοχα, ορίζειτο θάρρος ως μία αρετή, ένα ενέργημαή το μέσο με το οποίο υπερβαίνουμε τους περιορισμούς των υπαρξιακών μας δεδομένων, επιβεβαιώνοντας την ύπαρξή μας, κατευθυνόμενοι προς την αυτοπραγμάτωση.

Η χαρά είναι η συγκινησιακή έκφραση του θαρραλέου, αυτού που καταφάσκει εμπράκτως την ουσιαστική του ύπαρξη, σε πείσμα των επιθυμιών και φόβων του. Το θάρρος λοιπόν, μέσα από αυτό το πρίσμα, παύει να είναι μία ηθική αξία που διαφαίνεται μόνο σε στιγμές ανδρείας και ηρωισμού, αλλά αποκτά αποχρώσεις «υποχρέωσης» απέναντι στην ζωή. Θα μπορούσε να πει κανείς, πως σε πείσμα του ριξίματός μας στην ζωή, μέσω του θάρρους επιλέγουμε πια την ύπαρξή μας, επιβεβαιώνοντάς την.

Παρότι λοιπόν, δεν έχουμε επιλέξει να έρθουμε στην ζωή και δει σε μία ζωή πεπερασμένη και άνευ εγγενούς νοήματος, επιλέγουμε μέσω του θάρρους αυτήν την ίδια ζωή, υπερβαίνοντας όλα εκείνα που θα μας έκαναν να την αρνηθούμε. Υπό αυτήν την έννοια, κάθε μέρα που επιλέγουμε να την ζήσουμε, και ριχνόμαστε στην αβεβαιότητά της, επιδεικνύουμε θάρρος.

Η ψυχοθεραπεία, θα μπορούσε να περιγραφεί ως ένα σχολείο ανάπτυξης του θάρρουςπου απαιτείται για να «σωθεί» κανείς από την αγωνία και την απελπισία που ελλοχεύουν στην συνειδητοποίηση των υπαρξιακών μας δεδομένων. Ίσως θα μπορούσαμε να πούμε, πως η ψυχοθεραπεία χρειάζεται και αναζητείται, όταν το θάρρος έχει υποστεί «ζημιά», όταν το άτομο με κάποιον τρόπο έχει αρνηθεί την ύπαρξή του, έχει πάψει να την επιβεβαιώνει και η αγωνία ή απελπισία έχει αρχίσει και καταλαμβάνει μεγάλο ενδοψυχικό χώρο.

Η ίδια η αναζήτηση βοήθειας και η δέσμευση σε αυτήν είναι μία πράξη θάρρους, είναι μία πράξη επιβεβαίωσης της επιθυμία να κατευθύνομαι προς την αυτοπραγμάτωση, παρά απλώς να επιβιώνω, υποτασσόμενος στις δυσκολίες μέσα στις οποίες έχω ριχτεί. Το πρώτο τηλέφωνο, η πρώτη συνεδρία, και κάθε συνεδρία, όπως και κάθε ξεκλείδωμα προς την επίγνωση του εαυτού είναι ένα ενέργημα θάρρους, καθώς περιλαμβάνει μία υπέρβαση από το γνωστό στο άγνωστο. Η ψυχοθεραπεία είναι μία διαδρομή όπου το άτομο, διερευνά πλευρές της ύπαρξής του, και έτσι την επιβεβαιώνει, αναπτύσσοντας την ικανότητα αυτή σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό στα επιμέρους της ζωής του, επιδεικνύοντας έτσι όλο και μεγαλύτερο θάρρος.

Το θάρρος του υπάρχειν λοιπόν, μας οπλίζει ενάντια, όχι στα ίδια τα υπαρξιακά δεδομένα μας, αλλά στην αγωνία που προκύπτει από την συνειδητοποίηση τους, μέσω των φόβων που δημιουργεί. Μας βοηθά να αναλάβουμε τους φόβους αυτούς και να τους αντιμετωπίσουμε. Η πηγή λοιπόν του θάρρους είναι ακριβώς αυτή η δυνατότητα του μη-υπάρχειν, του μηδενός. Το μη-ον, εμπεριεχόμενο στο ον, αναγκάζει τον ον να αποκαλυφθεί μέσω της αυτοκατάφασής του. Αφού λοιπόν, το μη- ον είναι μέρος του όντος, μέρος του είναι και η αγωνία.

Κατά τον Τίλιχ, δεν υπάρχει κάποιο θάρρος που να μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τον φόβο του Τίποτα. Μέσω όμως την συνειδητοποίησής μας, αυτής της δυνατότητας, μπορούμε να οπλιστούμε με θάρρος ώστε να επιβεβαιώνουμε την ύπαρξή μας, και άρα να βιώνουμε την συγκινησιακή έκφραση του θαρραλέου, την χαρά. Η χαρά συνεπώς, προέρχεται από τα όσα κάνουμε επιβεβαιώνοντας την ζωή και τον εαυτό μας, συμμετέχοντας δηλαδή δημιουργικά στα νοήματα, αναλαμβάνοντας την ευθύνη, μέσα στην τυχαιότητα της περιορισμένης μας ελευθερίας, ζώντας αυθεντικά, ανάλογα με τις ηθικές μας αξίες. Όλα αυτά χρειάζονται θάρρος για να πραγματωθούν, αλλά για να γεννηθεί και εν συνεχεία να καλλιεργηθεί το θάρρος, χρειάζεται η συνειδητοποίηση τω δεδομένων που θα φέρουν την αγωνία, και οι αγωνία τους φόβους.

Συνειδητοποιώντας λοιπόν το πεπερασμένο της ύπαρξής μας και την τυχαιότητα της οδηγούμαστε (προκειμένου να αποφύγουμε την έσχατη αγωνία) στην κατάφαση της ζωής. Συνειδητοποιώντας την έλλειψη εγγενούς νοήματος στην ζωή και την κενότητα (προκειμένου να αποφύγουμε την απελπισία) οδηγούμαστε στην δημιουργική συμμετοχή στα επιμέρους νοήματα που τις προσδίδουμε. Συνειδητοποιώντας την πεπερασμένη ελευθερία μας και την ευθύνη που έχουμε για την ζωή μας, εντός των περιορισμών της (προκειμένου να αποφύγουμε την καταδίκη), αναλαμβάνουμε να ζούμε όσο το δυνατόν αυθεντικά και σκόπιμα.

Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία, εστιάζοντας σε αυτά τα θέματα, ενθαρρύνει την συνειδητοποίηση των δεδομένων μας από την οποία προκύπτει η αγωνία. Η ίδια η αγωνία λοιπόν, αντιμετωπίζεται ως ένα υπαρξιακό δεδομένο, το οποίο μπορείς μόνο να αποδεχτείς, και να προχωρήσεις στην αντιμετώπιση των συγκεκριμένων φόβων που πηγάζουν από αυτήν.

Το θάρρος θα έρθει ως απάντηση στην αγωνία, και θα αναλάβει την αυτοκατάφαση του υπάρχειν του ατόμου εις πείσμα του γεγονότος του μη υπάρχειν.

Το θάρρος είναι η πράξη του ατομικού εγώ, που παίρνει επάνω του την αγωνία του μηδενός με το να καταφάσκει τον εαυτό του είτε ως μέρος ενός όλου (μυστικισμός, κολεκτιβισμός, κ.τλ) είτε ως διακεκριμένη ατομικότητα (αυθεντικότητα).

Και στις δύο περιπτώσεις το θάρρος εμπεριέχει ένα κίνδυνο: απειλείται από το μη υπάρχειν, είτε μέσω του κινδύνου απώλειας του εαυτού στην πρώτη περίπτωση, είτε μέσω του κινδύνου απώλειας του κόσμου μας με την κενή και αποκλειστική αναφορά στον ίδιο μας τον εαυτό, στην δεύτερη περίπτωση. Έτσι επανερχόμαστε σε μία κατάσταση αγωνίας που αυτήν την φορά, φαίνεται να σχετίζεται με την υπαρξιακή μοναξιά (στην οποία δεν αναφέρεται ονομαστικά ο Τίλιχ), ένα ακόμα δεδομένο της ύπαρξής μας.

Στην συνειδητοποίηση της υπαρξιακής μας μοναξιάς και την αγωνία που θα φέρει αυτή, θα βρεθούν οι φόβοι της διαπροσωπικής μοναξιάς και εξάρτησης.

Το θάρρος θα μας οπλίσει σε αυτήν την περίπτωση, να αντιμετωπίσουμε αυτούς τους φόβους, και θεραπευτικά θα δουλέψουμε με το σχετίζεσθαι του ατόμου.

 Σε κάθε περίπτωση, το Ον απειλείται διαρκώς από το μη-Ον και η ζωή, όπως αναφέρει ο Τίλιχ, ερμηνεύεται ως μια αδιάλειπτη απόπειρα αποφυγής της απελπισίας, η οποία συνήθως πετυχαίνει. Σκοπός λοιπόν του ατόμου είναι να αφομοιώσει την αγωνία με την αυτοκατάφασή του. Εάν δεν το κάνει τότε η αγωνία του μετατρέπεται σε νεύρωση και έτσι χάνει την σχετική ανοιχτότητά του προς την πραγματικότητα, αφού προτιμά την περιορισμένη και αμετακίνητη αυτοκατάφαση για να προστατευθεί από μία αβάσταχτη επίθεση της αγωνίας. Για τον Τίλιχ, η θεραπεία του νευρωτικού ατόμου είναι η αναγωγή της αγωνίας στο θάρρος του υπάρχειν.

Βιβλιογραφία

1. Φρομ, Ε. (1971) Ο Φόβος μπροστά στην Ελευθερία, εκδ. Μπουκουμάνη
2. Φρομ, Ε. (2006) Η Τέχνη της Αγάπης, εκδ. Μπουκουμάνη
3. Νίτσε, Φ. (1883) Τάδε Έφη Ζαρατούστρας, Παγκόσμια Λογοτεχνία, μεταφ. Κωστελένος
4. Τίλιχ, Π. (1976) Το Θάρρος της Υπάρξεως, εκδ. «ΔΩΔΩΝΗ»