Σχέσεις εξάρτησης και τα χαρακτηριστικά τους

Ακρόαση άρθρου......

Ένα φαινόμενο που μπορεί εύκολα να παρατηρήσει κανείς στις μέρες μας, είναι όταν στις ανθρώπινες σχέσεις- τις ερωτικές, τις φιλικές, τις οικογενειακές και ούτω καθεξής- παρουσιάζεται μια σύνδεση εξάρτησης ή προσκόλλησης μεταξύ κάποιων ατόμων.

Πριν αναφερθεί οτιδήποτε άλλο ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί εδώ ότι σε όλες αυτές τις περιπτώσεις γίνεται λόγος ουσιαστικά για μια σύγχυση κατανόησης και, κατ’ επέκταση, συμπεριφοράς στην εκάστοτε σχέση, ενώ αυτό είναι δυνατόν να συμβεί, διότι στην κάθε σχέση που δημιουργεί ο άνθρωπος καλείται να ανταποκριθεί στην αναγκαία ισορροπία και να αντεπεξέλθει σε αυτήν λειτουργικά.

 Η εξαρτημένη προσωπικότητα και οι άλλοι

Το κομμάτι που θα μας απασχολήσει στη συνέχεια επί της ουσίας αφορά στην περίφημη συναισθηματική εξάρτηση που παρουσιάζεται μεταξύ δύο (ή και περισσότερων) ατόμων. Όπως αναφέρθηκε ήδη, τούτο μπορεί να παρατηρηθεί μεταξύ φίλων, ερωτικών συντρόφων ή ακόμα και μελών μιας οικογένειας. Έτσι, η κατάσταση που γίνεται αντικείμενο παρατήρησης έγκειται στο ότι το ένα ή και τα δύο μέλη της σχέσης αυτής δυσκολεύεται να αντιληφθεί την ύπαρξή του ανεξάρτητα από το άλλο πρόσωπο.

Μέσω, δηλαδή, αυτής της εξάρτησης στο μυαλό του ατόμου υπάρχει η ταύτιση του εγώ και του εμείς, με αποτέλεσμα η ενδεχόμενη απουσία του άλλου ατόμου να δημιουργεί δυσάρεστα συναισθήματα, ο οποιασδήποτε σχεδιασμός να περιλαμβάνει απαραίτητα και το άλλο πρόσωπο (εκείνο που υπάρχει η σχέση εξάρτησης δλδ) και, τέλος, στον ευρύτερο τρόπο σκέψης να υπάρχει πάντοτε το πρόσωπο αυτό, επηρεάζοντας τις αποφάσεις και τις επιλογές του πρώτου.

Αναμφίβολα συνιστά δυσλειτουργική κατάσταση, καθότι ξεκινά από συναισθηματικούς δεσμούς εξάρτησης, κατά τους οποίους τα όρια μεταξύ του εαυτού μας και του Άλλου είναι ακαθόριστα, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να διακριθεί η διαφοροποίηση.

Μια πολύ συχνή συνέπεια του παραπάνω είναι όταν συγχωνεύονται οι επιθυμίες, τα συναισθήματα και οι επιλογές των δύο ατόμων στο πρόσωπο του ενός, χωρίς απαραίτητα να ταυτίζονται!

Η τοξικότητα της εξάρτησης

Η σύναψη τέτοιου είδους σχέσεων είναι τοξική και καταστροφική για όλα τα μέλη, και όχι μονάχα για εκείνο που παρουσιάζει έκδηλα την εξάρτησή του προς το άλλο πρόσωπο. Μπορεί, δηλαδή, να παρατηρείται ότι το ένα μέλος «ελέγχει» τον δεσμό και το άλλο μέλος δέχεται παθητικά τις συνέπειες, ενώ στην πραγματικότητα η σύναψη αυτής της σχέσης είναι επιλογή και των δύο, με διαφορετικό όμως ρόλο. Επί της ουσίας, συνεπώς, συμβαίνει να δέχονται τα άτομα τη συνθήκη μιας τέτοιας σχέσης, καθώς μέσα σε αυτήν εκφράζονται συναισθηματικά και αισθάνονται εν μέρει πλήρεις.

Επομένως, στο πλαίσιο μιας τέτοιας σχέσης πάντοτε, υφίσταται «υιοθέτηση» συναισθημάτων, συνήθως δυσάρεστων, όπως ο φόβος, το άγχος και ο θυμός, ενώ δεν είναι σπάνιο να παρατηρηθεί μεταβίβαση κάποιας συμπλεγματικής συμπεριφοράς, η οποία ως γνωστόν βρίσκει τις αιτίες της σε ποικίλα τραύματα ψυχολογικής φύσεως. Αντιλαμβάνεται κανείς, λοιπόν, ότι οι δεσμοί συναισθηματικής εξάρτησης είναι καταστροφικοί για τα άτομα και τα αφήνουν εκτεθειμένα σε ποικίλους κινδύνους.

Στο ίδιο επίπεδο, παρατηρείται αρκετά συχνά ότι σε μια δυσλειτουργική σχέση όσο πιο δύσκολα είναι τα πράγματα, τόσο περισσότερο τα μέλη της σχέσης αυτής προσπαθούν να την ελέγξουν, να τη «δαμάσουν» ίσως.

Το αποτέλεσμα, βέβαια, δεν είναι το επιθυμητό, αφού η αμοιβαιότητα του συναισθηματικού κόσμου δεν είναι μονόδρομος και δεν μεταβάλλεται η απόσταση μέσω του ελέγχου και της «αναγκαστικής» εγγύτητας. Συνεπώς, αντί για αμοιβαιότητα συναισθημάτων το αποτέλεσμα σε αυτές τις περιπτώσεις μάλλον είναι η άνευ όρων ανοχή των ανεπιθύμητων συμπεριφορών και το συναισθηματικό κενό που δεν «γεμίζει» ποτέ.

Στο σημείο αυτό θα ήταν παράλειψη να μη γίνει αναφορά σε αυτό που πολλοί ονομάζουν εξάρτηση αγάπης και αναφέρονται στην υγιή εκδοχή της, αντίθετα δηλαδή σε ό,τι προαναφέρθηκε. Η περίπτωση του συναισθηματικού δεσμού, ωστόσο, και της αφοσίωσης μεταξύ των προσώπων είναι διαφορετική κατάσταση, και σαφώς δεν περιλαμβάνει τη δυσάρεστη προσκόλληση του ενός προσώπου με το άλλο και τη μη εξέλιξη και πρόοδό τους, όπως συμβαίνει στις σχέσεις εξάρτησης.

Οικογενειακό περιβάλλον και ανάπτυξη εξάρτησης

Είναι γνωστό ότι οι προσλαμβάνουσες του ατόμου στο οικογενειακό του περιβάλλον παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσωπικότητάς του, ενώ το μοντέλο αυτών των σχέσεων τείνει να ακολουθεί το άτομο αργότερα στη ζωή του.

Για παράδειγμα ένα παιδί που μεγάλωσε σε οικογενειακό περιβάλλον μη αποδοχής και απόρριψης, είναι λογικό να αναζητά μεταγενέστερα την ασφάλεια και τη σιγουριά σε συναισθηματικό επίπεδο, ακόμα και όταν αυτό σημαίνει χαμηλή αυτοεκτίμηση και απουσία αυτοπεποίθησης. Ένα άτομο με εξαρτημένη προσωπικότητα, εν προκειμένω, αδυνατεί να πιστέψει ότι μπορεί να ζήσει ανεξάρτητα από τις σχέσεις εξάρτησης, καθώς θεωρεί ότι μόνο οι άλλοι μπορούν να αναπληρώσουν το συναισθηματικό του κενό και να το «λυτρώσουν» από τη μοναξιά με αποτέλεσμα να μένει παθητικός δέκτης των καταστάσεων που σημειώθηκαν σε προηγούμενη παράγραφο.

Φυσικά αυτό δε σημαίνει ότι δεν υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης και διαφοροποίησης, απλώς στο κομμάτι αυτό είναι που το άτομο χρειάζεται την έξωθεν βοήθεια, ώστε να εξελιχθεί αντιμετωπίζοντας τα βιώματα αυτά θεραπευτικά και βιώνοντας τα συναισθήματά του με στοργή και όχι με επιθετικότητα.

Χαρακτηριστικά εξαρτημένης προσωπικότητας

Στη συνέχεια θα αναφέρουμε ενδεικτικά ορισμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των εξαρτημένων ατόμων, τα οποία εντοπίζονται πιο συχνά.

Συγκεκριμένα:

α) η αναγκαία συμβουλή ή καθοδήγηση από άλλα πρόσωπα για τη λήψη αποφάσεων,

β) η ανάληψη ευθύνης από άλλα πρόσωπα για τις επιλογές ενός ατόμου,

γ) η ανάγκη για αδιάκοπη επικοινωνία με συγκεκριμένα πρόσωπα και το αίσθημα πληρότητας που προκύπτει,

δ) η ανασφάλεια και το συνεχές αίσθημα φόβου για τον αποχωρισμό ορισμένων προσώπων και

ε) η γενική δυσφορία που αισθάνεται ένα άτομο τις στιγμές που μένει μόνο του, μπορούν από κοινού να σημάνουν μια εξαρτημένη προσωπικότητα.

Επιπρόσθετα, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ανάγκη επιβεβαίωσης, η πεποίθηση ότι το άτομο δεν μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του, η εξάρτηση της συναισθηματικής κατάστασης του από άλλα πρόσωπα και το άγχος της εγκατάλειψης συνιστούν κομμάτια που διακρίνονται συνήθως σε ένα εξαρτημένο άτομο.

Υποβάθμιση των ατομικών αναγκών και η μη αντιμετώπιση των προσωπικών δυσκολιών

Από την άλλη πλευρά, όταν ένα άτομο επιχειρεί συνεχώς να εξυπηρετεί τις ανάγκες άλλων, υποβαθμίζοντας τις ατομικές του επιθυμίες, όταν επιθυμεί να βρίσκεται διαρκώς στο πλάι ενός ερωτικού συντρόφου, όταν πανικοβάλλεται στην ιδέα της μη σχέσης, όταν απελπίζεται επειδή δεν επιτυγχάνει ερωτική επαφή και, βεβαίως, όταν εθελοτυφλεί στη νοσηρότητα μιας σχέσης με τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά, τότε τα δεδομένα αφορούν σε μια εξαρτημένη προσωπικότητα.

Η εξάρτηση αυτή προωθείται κατά κύριο λόγο από το υποσυνείδητο του ατόμου, ενώ βασίζεται στη μη ρεαλιστική ελπίδα ότι στο πέρασμα του χρόνου τα πράγματα θα βελτιωθούν. Μεταξύ άλλων, η υποβάθμιση των ατομικών αναγκών και η μη αντιμετώπιση των προσωπικών δυσκολιών συνιστά μια μορφή αδράνειας των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ένα άτομο, καθώς εστιάζει στο πρόσωπο και τη ζωή του Άλλου και δεν αντιμετωπίζει ούτε τον ίδιο του τον εαυτό.

Με δεδομένα τα όσα προαναφέρθηκαν ως τώρα γίνεται αντιληπτό για ποιους λόγους αρκετοί άνθρωποι, στην ενήλικη ζωή τους, δεν μπορούν να λειτουργήσουν σε μια υγιή σχέση και δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν απέναντι στα θετικά συναισθήματα του εκάστοτε ερωτικού συντρόφου ή φίλου. Συνεπώς, λόγω των προγενέστερων εμπειριών, μια εξαρτημένη προσωπικότητα αναζητά και μέσα στη σχέση διαρκώς εκδηλώσεις - αποδείξεις αγάπης, ασφάλειας και αφοσίωσης, ώστε να αισθάνεται πλήρης.

Μπορεί να κατανοήσει εύκολα κανείς εδώ, ότι μια τέτοια συμπεριφορά σε μια σχέση απαιτεί κουράγιο, ψυχική δύναμη και ενέργεια, η οποία φυσικά σε κανέναν άνθρωπο δεν είναι ανεξάντλητα μεγέθη. Εν χρόνω είναι το ίδιο το άτομο που κουράζεται και δυσανασχετεί με τη συνθήκη που έχει δημιουργήσει, με αποτέλεσμα όταν γκρεμιστεί η όποια ψευδαίσθηση, να απογοητευτεί και να βρεθεί σε απόγνωση.

Έντονη ανάγκη για εγγύτητα και έντονη ανάγκη για ανεξαρτησία

Ένα σημαντικό και δύσκολο κομμάτι σε τέτοιου είδους σχέσεις, που δημιουργούν οι εξαρτημένες προσωπικότητες, είναι αυτό του συνδυασμού της έντονης ανάγκης για εγγύτητα και της έντονης ανάγκης για ανεξαρτησία. Αυτή η συγχρονισμένη ύπαρξη δύο αντίθετων δυνάμεων δημιουργεί συγκρουσιακή κατάσταση, με αποτέλεσμα από τη μια τα εξαρτημένα άτομα να επιδιώκουν την εγγύτητα με το σύντροφό τους και από την άλλη να κρατούν πάντα μια φαινομενικά αναίτια απόσταση.

Τούτο, όμως, συμβαίνει για να αισθάνονται ότι υπάρχει πάντα κάπου μια «πύλη εξόδου», αν και τις προσωπικές τους σπασμωδικές συμπεριφορές, όταν αισθάνονται πίεση, συχνά δεν τις αντιλαμβάνονται ως τέτοιες.

Με βάση τα όσα αναφέραμε ως τώρα βλέπει κανείς ότι οι σχέσεις τέτοιας φύσεως είναι φανερά κουραστικές και ψυχοφθόρες. Θα μπορούσε κανείς να υποθέσει, χωρίς να κάνει λάθος, ότι οι σχέσεις εξάρτησης λειτουργούν κυκλικά, επαναλαμβάνοντας το μοτίβο των σχέσεων που είχαμε στα παιδικά μας χρόνια, ενώ στην προέκτασή τους αποτελούν δυνητικά την προτύπωση εξαρτήσεων με το φαγητό, το αλκοόλ και ούτω καθεξής.

Επιθυμώντας την αποδέσμευση από δυσάρεστες περιπτώσεις σαν την παραπάνω, το άτομο χρειάζεται να ζητήσει βοήθεια από έναν ειδικό σύμβουλο ψυχικής υγείας – ψυχοθεραπευτή, ώστε μέσα από την αναγνώριση του προβλήματος και την αποδοχή των ψυχικών βιωμάτων του παρελθόντος, τα οποία οδηγούν το άτομο στη διαμόρφωση σχέσεων εξάρτησης, να αποδεσμευτεί σταδιακά και να γνωρίσει τα οφέλη των υγιών σχέσεων, τόσο των ερωτικών, όσο τον φιλικών και των οικογενειακών.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Νεκτάριος Κοσμάς - Ψυχοθεραπευτής

Νεκτάριος Κοσμάς: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Συνθετικός Ψυχοθεραπευτής, Αναγνωρισμένος και πιστοποιημένος στη Συμβουλευτική Ψυχικής Υγείας από την Ευρωπαϊκή Εταιρία Συμβουλευτικής ECCac κάτοχος του European Certificate of Councellor Accreditation,  Εξειδικευμένος στην Ιατρική Ψυχολογία από το Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Κλινικός - Βιοθυμικός Υπνοθεραπευτής 

6955787766

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού