Εφηβεία και έφηβοι στην οικογένεια, συμβουλές για γονείς

Ακρόαση άρθρου......

Εφηβεία είναι η περίοδος ανακάλυψης του εαυτού. Το πρόβλημα είναι πώς να είσαι έφηβος στην περίοδο της εφηβείας... (Winnicott).
Η εφηβεία είναι το μεταβατικό στάδιο ανάμεσα στην παιδική ηλικία και την ενηλικίωση. Είναι η χρονική περίοδος κατά την οποία συμβαίνουν πλήθος αλλαγές στους 4 βασικούς τομείς της ανάπτυξης του ατόμου: το βιοσωματικό, το γνωστικό, το συναισθηματικό και τον κοινωνικό.

Κύριο χαρακτηριστικό της εφηβείας είναι οι ψυχικές εντάσεις και οι συναισθηματικές μεταπτώσεις, οι οποίες είναι αποτέλεσμα των ορμονικών αλλαγών που συμβαίνουν κατά την περίοδο αυτή.

Η διάθεση του εφήβου αλλάζει εύκολα και υπάρχουν αμφιταλαντεύσεις ανάμεσα σε αντιφατικά συναισθήματα.

Το ήσυχο και συνεργάσιμο παιδί των προηγούμενων χρόνων δίνει τη θέση σου σε έναν έφηβο που δείχνει αδιαφορία για προηγούμενες προσφιλείς δραστηριότητες, επιθυμεί να μένει μόνος του, είναι ευερέθιστος και νευρικός, εναντιώνεται σε κάθε μορφή εξουσίας και είναι υπερβολικά ευαίσθητος και ευσυγκίνητος. Τον έφηβο τον απασχολεί πολύ η εικόνα του και έχει πρότυπα προς τα οποία συγκρίνει τον εαυτό του. Έχει  υπέρμετρη αιδημοσύνη και  έλλειψη αυτοπεποίθησης καθώς και την τάση να ασχολείται πολύ με τα θέματα του σεξ.

Στον κοινωνικό τομέα έντονη είναι επιθυμία για ανεξαρτητοποίηση από τους γονείς και προσκόλληση στην ομάδα των συνομηλίκων. Ο έφηβος υιοθετεί τα πρότυπα συμπεριφοράς και τους κώδικες επικοινωνίας της ομάδας. Μέσα στην παρέα ο έφηβος μοιράζεται εμπειρίες, αναγνωρίζεται, στηρίζεται, δοκιμάζει όρια και ικανότητες. Η αποδοχή από τους φίλους είναι πολύ σημαντική για αυτόν, ενώ αντίθετα η απόρριψη από αυτούς μπορεί να αποτελέσει τροχοπέδη για την ομαλή ψυχοκοινωνική του ανάπτυξη.

Κατά την περίοδο αυτή, αρχίζουν οι πρώτες ετερόφυλες σχέσεις. Ο έφηβος έλκεται από άτομα του αντίθετου φύλου και να αναπτύσσει συναισθηματικούς δεσμούς μαζί τους. Οι πρώτες σεξουαλικές εμπειρίες εμφανίζονται. Η τάση του εφήβου για αυτονομία και ανεξαρτησία, όπως είναι φυσικό, διαταράσσει την ισορροπία της οικογένειας. Δεν είναι περίεργο που στον κύκλο ζωής της οικογένειας, η είσοδος των παιδιών στην εφηβεία αποτελεί ορόσημο. Οι γονείς ανησυχούν ότι «χάνουν» το παιδί τους και προσπαθούν να διατηρήσουν την προηγούμενη ισχύουσα κατάσταση, ασκώντας μεγαλύτερο έλεγχο.

Επιπλέον σαστίζουν μπροστά στις νέες συμπεριφορές που εμφανίζονται και δε γνωρίζουν πώς να τις αντιμετωπίσουν. Όπως είναι φυσικό, αυτό προκαλεί την αντίδραση των εφήβων και δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις συγκρούσεων και εντάσεων στην οικογένεια. Ο έφηβος, συχνά νιώθει ότι οι γονείς του δεν τον καταλαβαίνουν,  χάνει την εμπιστοσύνη του σε αυτούς και στρέφεται όλο και πιο πολύ προς την ομάδα των συνομηλίκων.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς.
• Καταρχήν θα πρέπει να ενημερωθούν για τις επερχόμενες αλλαγές της εφηβείας, είτε μέσω βιβλίων, είτε συμβουλευόμενοι κάποιον ειδικό. Οι καλά ενημερωμένοι γονείς, γνωρίζουν τι να περιμένουν και μπορούν να αντιμετωπίσουν κάθε νέα συμπεριφορά με μεγαλύτερη κατανόηση και υπομονή.

• Σημαντικό να αποτελούν πρόσωπα εμπιστοσύνης για τους εφήβους. Οι  γονείς θα πρέπει να είναι πρόθυμοι να συζητήσουν με τα παιδιά τους χωρίς να κρίνουν, να τιμωρούν, να θυμώνουν ή να προσπαθούν να επιβάλλουν τις δικές τους απόψεις. Όσο σημαντική και αν είναι η ομάδα των συνομήλικων, σε σημαντικές αποφάσεις, μεγαλύτερη βαρύτητα έχει η συμβουλή και η καθοδήγηση των γονέων. Έτσι η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος αποδοχής από τους γονείς, στο οποίο μπορούν να καταφύγουν οι έφηβοι για να αναζητήσουν βοήθεια όταν τη χρειαστούν,  είναι απαραίτητο για την υγιή συναισθηματική και ψυχολογική τους ανάπτυξη. 

• Να είναι συνεπείς και σταθεροί στις απόψεις τους και στα πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία πρεσβεύουν, όχι όμως αδιάλλακτοι.  Οι έφηβοι έχουν την τάση να θυμώνουν και να χάνουν την εμπιστοσύνης τους στους γονείς , όταν καταλαβαίνουν ότι αυτοί είναι ασυνεπείς και έχουν αντιφατικές και αντικρουόμενες απόψεις.

• Να έχουν σαφείς και χαμηλές προσδοκίες και να αφήνουν στον έφηβο το χώρο να αναπτύξει τις ικανότητες και τις δεξιότητες του. 

• Η αγάπη τους πρέπει να δίνεται άνευ όρων και να μη μειώνεται από τα «λάθη» των εφήβων.

• Να θέσουν τον έφηβο αντιμέτωπο με τις ευθύνες του και να συνεχίσουν να αποτελούν πρόσωπα αναφοράς για εκείνον.

• Να μην είναι υπερπροστατευτικοί. Να δίνουν στο παιδί τους το χώρο και το χρόνο να αντιμετωπίσει τις καταστάσεις που βιώνει με το δικό του τρόπο, να κάνει λάθη, ακόμα και να πληγωθεί. Μόνο έτσι θα οδηγηθεί προς την ωριμότητα και θα δημιουργήσει τη δική του ταυτότητα, η οποία θα του δώσει όλα εκείνα τα εφόδια που είναι απαραίτητα για την είσοδο του στην ενηλικίωση.

Είναι πιθανό κατά την περίοδο της εφηβείας, να εμφανιστούν και διάφορα ψυχολογικά προβλήματα και αποκλίνουσες μορφές συμπεριφοράς. Τέτοια μπορεί να είναι:

•  Η κατάθλιψη
•  Ο αυτοκτονικός ιδεασμός
•  Οι κρίσεις πανικού
•  Οι παραβατικές  μορφές συμπεριφοράς
•  Η επιθετικότητα
•  Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα
•  Η  χρήση ουσιών
•  Η φυγή από το σπίτι
•  Οι διαταραχές διατροφής (ανορεξία- βουλιμία)
•  Η εγκατάλειψη του σχολείου
•  Η κοινωνική απόσυρση

Στην περίπτωση αυτή οι γονείς, καλό θα ήταν να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό και να ζητήσουν τη συμβολή του για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κατάστασης.

Καταλήγοντας,  η εφηβεία είναι μια δύσκολη αλλά και σημαντική περίοδος στη ζωή του αναπτυσσόμενου ατόμου. Όσο και αν φαίνονται περίπλοκες και ανησυχητικές κάποιες συμπεριφορές, η ψύχραιμη αντιμετώπιση της κατάστασης από τους γονείς είναι καθοριστικής σημασίας για την ισορροπία τόσο του ίδιου του εφήβου όσο και της οικογένειας γενικότερα.