Μια κρυφή επιδημία: η χρήση των ναρκωτικών από ηλικιωμένους

Ακρόαση άρθρου......

Στην Έκθεσή του για το 2020 το INCB (Διεθνής Επιτροπή του ΟΗΕ για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών) επισημαίνει ότι ο σημερινός γηράσκων παγκόσμιος πληθυσμός σχετίζεται με μια νέα πρόκληση, την αυξημένη ευαλωτότητα των ηλικιωμένων στη χρήση ουσιών και την εξάρτηση από αυτές.

Οι ηλικιωμένοι αντιπροσωπεύουν μια κρυφή δημογραφική ομάδα του πληθυσμού των χρηστών, με συγκεκριμένα προβλήματα και ανάγκες θεραπείας. Απαιτείται επειγόντως εκτεταμένη και ολοκληρωμένη υποστήριξη για να αντιστραφεί η ανησυχητική τάση. 

Ο παγκόσμιος πληθυσμός γερνάει ταχέως

Ο παγκόσμιος πληθυσμός συνεχώς γερνάει και η τάση αυτή επιταχύνεται. Σύμφωνα με στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών, το 2019 υπήρχαν 703 εκατομμύρια άτομα άνω των 65 ετών. Ο αριθμός αυτός προβλέπεται να διπλασιαστεί έως το 2050, όταν θα φτάσει τα 1,5 δισεκατομμύρια άτομα. Το 2050 το 16% του συνολικού παγκόσμιου πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών, ποσοστό που θα αντιστοιχεί στον έναν στους έξι ανθρώπους πάνω στη Γη. Η μεταβολή στην ηλικία του πληθυσμού ξεκίνησε αρχικά σε χώρες με υψηλό εισόδημα, αλλά η τάση είναι τώρα ορατή και σε χώρες χαμηλού εισοδήματος.

Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), στη Γαλλία χρειάστηκαν 150 χρόνια για να αυξηθεί από το 10 στο 20 τοις εκατό ο πληθυσμός της που είναι άνω των 60 ετών. Η Βραζιλία, η Κίνα και η Ινδία αναμένεται να κάνουν αυτήν τη μετάβαση σε μόλις 20 χρόνια.

Το INCB τονίζει ότι είναι επιτακτική ανάγκη να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα και οι προκλήσεις της χρήσης ουσιών μεταξύ των ηλικιωμένων σήμερα, για να περιοριστεί η ανησυχητική τάση χρήσης σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα.

Αυξημένη κατάχρηση ουσιών από τους γηραιότερους, αλλά έλλειψη στοιχείων στις περισσότερες χώρες

To τεύχος «Ναρκωτικά και ηλικία: Ναρκωτικά και συναφή ζητήματα μεταξύ των νέων και των ηλικιωμένων» της Παγκόσμιας Έκθεσης για τα Ναρκωτικά του 2018 από το UNODC (Γραφείο του ΟΗΕ για τα Ναρκωτικά και το Έγκλημα), δείχνει ότι την τελευταία δεκαετία η χρήση ναρκωτικών μεταξύ των γηραιότερων αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι μεταξύ των νεότερων ομάδων.

Τα στοιχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη υποδηλώνουν ότι αυτή η αύξηση χρήσης ουσιών σημειώθηκε κυρίως σε χώρες με υψηλό εισόδημα και θα μπορούσε να είναι το αποτέλεσμα της γήρανσης της γενιάς των «baby-boomers».

(Οι baby-boomers είναι τα άτομα που γεννήθηκαν μεταξύ 1946 και 1964, περίοδο υψηλού ποσοστού γεννήσεων). Ωστόσο, υπάρχουν πολλά κενά στα επιδημιολογικά δεδομένα για τους ηλικιωμένους, ιδίως στις χώρες με χαμηλότερο εισόδημα.

Στο παρελθόν οι έρευνες συλλογής δεδομένων επικεντρώθηκαν κυρίως σε νεαρούς ενήλικες και σε ομάδες σε κίνδυνο ηλικίας μεταξύ 15 και 65 ετών. Υπήρξε μια τάση μεταξύ των επιστημόνων να αγνοούν τη χρήση ουσιών από άτομα άνω των 65 ετών. Το INCB υπογραμμίζει ότι η έλλειψη δεδομένων και πληροφοριών είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη κυβερνητικής προσοχής σε αυτόν τον τομέα κατά την ανάπτυξη πολιτικών και προγραμμάτων.

Ο ορισμός του ηλικιωμένου χρήστη ουσιών

Τα περισσότερα βιομηχανικά έθνη θεωρούν ένα άτομο ηλικιωμένο όταν φτάσει τα 65 χρόνια και συνδέουν τον ορισμό με τη συνταξιοδότηση και τη λήψη παροχών κοινωνικής ασφάλισης. Στην Έκθεσή του το INCB επισημαίνει ότι η κατάσταση της υγείας των ατόμων που χρησιμοποιούν ουσίες και η κουλτούρα της κοινότητας στην οποία ανήκουν μπορεί να είναι πιο πρόσφορες για τον προσδιορισμό των ατόμων που πρέπει να θεωρούνται ηλικιωμένα. Ορισμένες μελέτες στην Ευρώπη έχουν ορίσει ως ηλικιωμένα, άτομα άνω των 40 ετών.

Στην Ινδία μια ανασκόπηση για τις διαταραχές χρήσης αλκοόλ μεταξύ των ηλικιωμένων περιελάμβανε άτομα άνω των 50 ετών, ενώ η Νορβηγία έχει κατηγοριοποιήσει ως ηλικιωμένα, άτομα άνω των 45 που λαμβάνουν θεραπεία για την εξάρτηση από οπιούχα. Το INCB προειδοποιεί ότι αυτή η έλλειψη συμφωνίας για το ποιος θεωρείται ηλικιωμένος με πρόβλημα χρήσης ουσιών έχει σημαντικό αντίκτυπο στον τρόπο με τον οποίο οι επαγγελματίες και οι υπηρεσίες υγείας δουλεύουν με τους ασθενείς τους.

Μια μελέτη, στην οποία η Ετήσια Έκθεση του ΙΝCB για το 2020 κάνει αναφορά, εκτιμά ότι η διαδικασία γήρανσης μπορεί να επιταχυνθεί τουλάχιστον κατά 15 χρόνια στα άτομα με πρόβλημα χρήσης ουσιών. Αυτό μπορεί να προκαλέσει σε νεότερους χρήστες προβλήματα σωματικής υγείας που συνήθως είναι χαρακτηριστικά για πολύ μεγαλύτερα άτομα.

Αξιοσημείωτη αύξηση της χρήσης ουσιών από ηλικιωμένους κατά την τελευταία δεκαετία

Η Έκθεση του INCB αναφέρει ότι η χρήση ουσιών μεταξύ των ηλικιωμένων στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει αυξηθεί τρεις φορές όσον αφορά τις περισσότερες ουσίες την τελευταία δεκαετία. Μελέτες στις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν ότι η χρήση παυσίπονων, ηρεμιστικών, βενζοδιαζεπινών και καταπραϋντικών είναι υψηλότερη σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα από ό,τι στον γενικό πληθυσμό. Όταν συγκρίνεται η χρήση ναρκωτικών κατά τον τελευταίο χρόνο για τα άτομα ηλικίας 65 ετών και άνω στις Ηνωμένες Πολιτείες, φαίνεται ότι η χρήση κάνναβης αυξήθηκε από 1,2% το 2012 σε 5,1% το 2019.

Οι εκτιμήσεις σχετικά με τη χρήση ουσιών στην Ινδία και τη Νιγηρία δείχνουν σημαντική χρήση μη φαρμακευτικών οπιοειδών και σιροπιών για τον βήχα μεταξύ των ηλικιακών ομάδων 45-64 ετών, και στη Νιγηρία η μη ιατρική χρήση ηρεμιστικών ήταν πιο διαδεδομένη σε άτομα ηλικίας 60-64 ετών.

Μια μελέτη στην Ιαπωνία έδειξε ότι ο αριθμός των συνταγών που χορηγούνται για διαταραχές ύπνου και άγχους είναι δυσανάλογα υψηλός στον ηλικιωμένο πληθυσμό, και στις Ηνωμένες Πολιτείες τα άτομα άνω των 65 αντιπροσωπεύουν το 30% όλων των ιατρικών συνταγών, αν και αποτελούν μόνο το 10% του γενικού πληθυσμού.

Το INCB προειδοποιεί ότι διάφορα θέματα υγείας, η πρόωρη εμφάνιση μιας σειράς παθήσεων και τα αυξημένα ποσοστά θανάτων σχετίζονται με αυξημένη χρήση ουσιών μεταξύ των ηλικιωμένων.

Οι λόγοι χρήσης ουσιών από μεγαλύτερης ηλικίας άτομα

Γενικά, τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας με πρόβλημα χρήσης ουσιών μπορούν να χωριστούν σε δύο ομάδες: τους χρήστες «πρώιμης έναρξης», οι οποίοι έχουν μακρύ ιστορικό χρήσης ναρκωτικών και συνεχίζουν να χρησιμοποιούν ουσίες σε μεγάλη ηλικία.

Οι χρήστες «καθυστερημένης έναρξης» είναι αυτοί που άρχισαν να χρησιμοποιούν ναρκωτικά αργότερα στη ζωή τους. Οι λόγοι για την ανάπτυξη εξάρτησης από τα ναρκωτικά σε μεταγενέστερη περίοδο της ζωής είναι περίπλοκοι και διαμορφώνονται από τις εμπειρίες ζωής.

Τα προβλήματα χρήσης ουσιών μπορούν να αναπτυχθούν με την πάροδο του χρόνου μέσω της υπερσυνταγογράφησης φαρμάκων για τον πόνο ή της κατάχρησης συνταγογραφούμενων φαρμάκων.

Συχνά οφείλονται σε προβλήματα αντιμετώπισης του πόνου που συνδέεται με χρόνιες ασθένειες ή χειρουργικές επεμβάσεις. Οι παρατεινόμενες διαταραχές ψυχικής υγείας, όπως η κατάθλιψη και το άγχος, παίζουν επίσης ρόλο στη σταδιακή ανάπτυξη εξάρτησης από ουσίες σε μεταγενέστερη περίοδο της ζωής.

Έλλειψη προσοχής στο πρόβλημα από την πλευρά των κυβερνήσεων

Η Έκθεση του INCB για το 2020 τονίζει ότι υπάρχει γενική έλλειψη προσοχής από την πλευρά των κυβερνήσεων στη χρήση ουσιών από γηραιότερα άτομα. Αυτό μεταφράζεται σε περιορισμένο αριθμό προγραμμάτων πρόληψης και θεραπείας εστιασμένων σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα.

Ταυτόχρονα, τα στοιχεία δείχνουν ότι η χρήση ναρκωτικών και οι θάνατοι που σχετίζονται με αυτά έχουν αυξηθεί μεταξύ των πιο ηλικιωμένων και ότι ο αριθμός των ηλικιωμένων που αναζητούν θεραπεία έχει επίσης αυξηθεί.

Οι γηραιότεροι χρήστες αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα προβλήματα

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία χρήστες ουσιών έχουν διαφορετικό σύνολο χαρακτηριστικών και αντιμετωπίζουν συγκεκριμένα προβλήματα. Η πολυφαρμακία ή ανάμιξη πέντε ή περισσότερων φαρμάκων ημερησίως –είτε συνταγογραφούμενων είτε μη συνταγογραφούμενων είτε παράνομων– γίνεται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα μεταξύ των ηλικιωμένων.

Αυτή η κατάχρηση κάνει τους γηραιότερους ιδιαίτερα ευάλωτους στην ανάπτυξη προβλημάτων υγείας, όπως αναπνευστικών προβλημάτων, εκφυλιστικών ασθενειών, ηπατικής νόσου, διαβήτη και χρόνιων προβλημάτων ψυχικής υγείας. Άλλες επιπτώσεις περιλαμβάνουν πτώσεις, τροχαία ατυχήματα και δυσκολία εκτέλεσης δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής, καθώς και απομόνωση και κατάθλιψη.

Σε πολλές κοινότητες το στίγμα και η ντροπή, τα οικονομικά προβλήματα και ο φόβος της επίκρισης από άλλους μπορούν να οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση και μοναξιά. Τέλος, οι πιο ηλικιωμένοι που χρησιμοποιούν ουσίες, ιδίως εκείνοι που αναμιγνύουν φάρμακα, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου από υπερβολική δόση, αυτοκτονία και ασθένεια.

Απαιτείται περισσότερη έρευνα και συλλογή δεδομένων για την ακριβή διάγνωση στα ηλικιωμένα άτομα

Η Έκθεση του INCB για το 2020 τονίζει ότι υπάρχουν τρεις αναγκαίοι τομείς παρέμβασης για την καταπολέμηση της χρήσης μεταξύ των πιο ηλικιωμένων: ενισχυμένη έρευνα και εκτεταμένη συλλογή δεδομένων, καταπολέμηση του στίγματος και φροντίδα κατάλληλη για την ηλικία. Για την καλύτερη διάγνωση της χρήσης ουσιών μεταξύ των ηλικιωμένων, απαιτείται κατάλληλη μέτρηση και παρακολούθηση της υγείας και
της ευημερίας τους.

Η χρήση ουσιών μεταξύ ηλικιωμένων έχει αποκληθεί «σιωπηρή επιδημία». Το INCB επαναλαμβάνει τη σημασία που έχει το να βρεθεί ο κρυφός αριθμός των μη διαγνωσμένων γηραιότερωνχρηστών και των σχετικών θανάτων, ώστε να μπορεί να διαμορφωθεί η κατάλληλη για την ηλικία θεραπεία και ολοκληρωμένη φροντίδα.

Το INCB συνιστά:

• τα υφιστάμενα συστήματα παρακολούθησης να αξιοποιούνται στον μέγιστο βαθμό για την καλύτερη κατανόηση των αιτημάτων θεραπείας,
• τα συστήματα παρακολούθησης να επεκτείνονται σε συνταγογραφούμενα και μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, ώστε να μειωθεί η πολλαπλή συνταγογράφηση και η πώληση συνταγών,
• το κοινό ανώτατο όριο ηλικίας των 65 ετών να αφαιρεθεί από τα γενικά συστήματα παρακολούθησης, ώστε να συμπεριληφθούν οι γηραιότεροι,
• οι χώρες να εξετάσουν τη χρήση καινοτόμων και νέων τεχνολογιών φροντίδας. Για παράδειγμα, η τηλεϊατρική και οι διαδικτυακοί πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης θα μπορούσαν να παρέχουν υπηρεσίες για τη χρήση ουσιών σε ηλικιωμένους που ζουν σε αγροτικές περιοχές,
• το ιατρικό προσωπικό να εκπαιδεύεται, ώστε να είναι σε θέση να αναγνωρίζει με ακρίβεια τη χρήση ουσιών από ηλικιωμένους και να μπορεί να διακρίνει τα συμπτώματά της από παρόμοια συμπτώματα οφειλόμενα σε άλλες ασθένειες, καθώς και για να παρέχει κατάλληλη για την ηλικία φροντίδα,
• να παρέχεται εκπαίδευση με στόχο να αντιμετωπιστεί το στίγμα, να αρθούν τα εμπόδια ή η δυσκολία του κλινικού προσωπικού -για λόγους που σχετίζονται με την κουλτούρα και το περιβάλλον της κοινότητας- να διερευνά την κατάχρηση ναρκωτικών από ηλικιωμένους.

Θεραπευτικές προσεγγίσεις και συστάσεις προς τις κυβερνήσεις

Η Έκθεση του INCB τονίζει ότι η χρήση ουσιών μεταξύ των ηλικιωμένων πρέπει να αναγνωριστεί ως παγκόσμια πρόκληση για την υγεία. Μόνο τότε μπορεί να μειωθούν και να αντιμετωπιστούν η κατάχρηση ουσιών και το στίγμα σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα. Απαιτείται συνηγορία και πρακτικές απαντήσεις για την εξάλειψη των στερεοτύπων και την αντιμετώπιση του στίγματος. Τα δημόσια πρόσωπα πρέπει να ενθαρρύνονται να
μιλούν ανοιχτά για το θέμα, και οι ηλικιωμένοι πρέπει να συμμετέχουν στη δημιουργία μηνυμάτων για την καταπολέμηση του στίγματος στις κοινότητές τους και στον προσδιορισμό της σωστής προσέγγισης και του σωστού τόνου για τα μηνύματα.

Απαιτούνται εκπαιδευτικά προγράμματα και συνεχής επαγγελματική ανάπτυξη. Τα προγράμματα θεραπείας πρέπει να ακολουθούν ολοκληρωμένη προσέγγιση και να εξετάζουν εξίσου τη σωματική υγεία, την ψυχική υγεία και την εξάρτηση από τα ναρκωτικά, προκειμένου να υποστηρίζουν μακροπρόθεσμα τους ηλικιωμένους. Τα κατάλληλα προσαρμοσμένα σε αυτήν την ηλικία προγράμματα θεραπείας πρέπει να προσανατολίζονται στην ικανότητα λειτουργικότητας και την ευημερία των ηλικιωμένων, και να περιλαμβάνουν τα μέλη της οικογένειας, δεδομένου ότι οι περισσότεροι ηλικιωμένοι προτιμούν τη φροντίδα στο σπίτι αντί σε γηροκομεία.

Η Έκθεση του INCB υπογραμμίζει ότι τα στοχευμένα, ολοκληρωμένα προγράμματα θεραπείας που λαμβάνουν υπόψη την οικογενειακή φροντίδα μπορούν να εξοικονομήσουν πόρους και να μειώσουν την περιττή ταλαιπωρία.

Πηγή: ΚΕΘΕΑ