Συνέντευξη με τη Ψυχολόγο Μαντώ Κωνσταντουλάκη

Ακρόαση άρθρου......

1. Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς......

Εξασκώ το επάγγελμα του ψυχολόγου τα τελευταία 7 χρόνια (από το 2010). Ξεκίνησα την σταδιοδρομία μου στην Αγγλία, όπου εργάστηκα σε διάφορα πλαίσια συμπεριλαμβανομένων τις φυλακές HMRP Bullingdon (με ναρκομανείς και αλκοολικούς σε πρόγραμμα απεξάρτησης εντός των φυλακών) όπως και σε κέντρα ψυχικής υγείας (με ασθενείς που υπέφεραν πχ από κατάθλιψη, άγχος, κρίσεις πανικού κλπ).

Στη συνέχεια μετακόμισα στην Νέα Υόρκη όπου παρακολούθησα ένα μεταπτυχιακό Σχολικής Ψυχολογίας/Ψυχολογίας όπου και εργάστηκα σε δύο διαφορετικά σχολεία , ένα δημοτικό και ένα Λύκειο.

Στην Αθήνα βρίσκομαι από το 2012, και εργάζομαι ιδιωτικά και σε συνεργασία με φορείς όπως η Hellas EAP αλλά και κέντρα ψυχικής υγείας για οικογένειες, νέους και παιδιά.

Η εκπαίδευση που ακολούθησα στην Αθήνα ήταν πενταετής και εστιάζεται στην οικογενειακή θεραπεία, την θεραπεία ζεύγους και την ομαδική θεραπεία. Επίσης ολοκλήρωσα μονοετές συμπεριφοριστική εκπαίδευση που εστιάζεται στην διαχείριση και υποστήριξη παιδιών με αυτισμό, διάσπαση προσοχής και υπερκινητικότητας και άλλες διαταραχές διάθεσης. Εργάζομαι σε γραφείο στην Νέα Κηφισιά (και στο Μετς).

2. Για ποιο λόγο επιλέξατε να ακολουθήσετε επαγγελματική καριέρα στον τομέα της ψυχολογίας?

Στην οικογένεια μου υπήρχαν επιρροές προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά και πάντα έβρισκα τον τομέα ιδιαίτερα ενδιαφέρον, καθόλου βαρετό, με μεγάλη ευθύνη φυσικά, μια κατεύθυνση που οδηγεί και τον ίδιο το θεραπευτή αδιαμφισβήτητα σε περισσότερη αυτογνωσία και κατανόηση της ανθρώπινης ψυχής.

3. Τι ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ακολουθείτε στη δουλειά σας?

Η ψυχοδυναμική προσέγγιση που ακολουθώ είναι αυτή του ινστιτούτου της Ελληνικής Εταιρείας Αναλυτικής Ομαδικής & Οικογενειακής Θεραπείας, (το οποίο συνεργάζεται με το Tavistock Institute της Αγγλίας), δηλαδή αυτή των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Παρόλαυτα στο παρελθόν έχω εκπαιδευτεί και σε άλλες προσεγγίσεις όπως αυτή της Γνωστικής Συμπεριφορισιακής Θεραπείας ή και καθαρά Συμπεριφοριστικής Θεραπείας. Ανάλογα με το θεραπευόμενο π.χ. την ηλικία του ή και αυτό που τον/την προβληματίζει ενδέχεται να φανούν χρήσιμα κάποια θεραπευτικά εργαλεία και από τις άλλες προσεγγίσεις (ΓΣΘ και ΣΘ, π.χ. είναι περισσότερο πιθανό να χρησιμοποιηθεί ΣΘ για ένα παιδί με δυσκολίες όπως προκύπτουν από διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές).

4. Μιλήστε μας λίγο γι’ αυτή την προσέγγιση. Για ποιο λόγο την επιλέξατε? Ποια είναι τα σημαντικά σημεία αυτής?

Θα μιλήσω άρα για την ψυχοδυναμική προσέγγιση και πιο συγκεκριμένα σε ότι αφορά τις αντικειμενότροπες σχέσεις.

Ο Φρόυντ πίστευε ότι η ποιότητα της εμπειρίας με τον κόσμο γύρω του καθόριζε, σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα της ανάπτυξης. Αλλά εστίασε στο ξετύλιγμα καθορισμένου σετ ενορμήσεων και δομής που αναδεικνύουν μια προκαθορισμένη  πορεία. 

Η θεωρία της οικογενειακής θεραπείας εστιάζει στην σημασία του εξωτερικού κόσμου, το οικογενειακό σύστημα και την δομή των σχέσεων στο άμεσο και ευρύτερο οικογενειακό περιβάλλον αναγνωρίζοντας μόνο δευτερευόντως την σημασία της ικανότητας του ατόμου να επιδράσει στην εμπειρία του. Στην συμπεριφορική θεραπεία η προσοχή είναι στην δράση και στα παρατηρήσιμα γεγονότα.

Η θεωρία των αντικειμενοτροπων σχέσεων λοιπόν ασχολείται και τις δυο κατευθύνσεις. Προσφέρει τα εργαλεία να ανακαλυφθούν και ο τρόπος δράσης που αφορά πρωταρχικές σχέσεις κατά την διάρκεια της ζωής αλλά και τους ασυνείδητους παράγοντες και αποτελέσματα αυτών των δράσεων. 

Η προσέγγιση των αντικειμενοτροπων σχέσεων είναι περισσότερο από μια θεωρία, δηλαδή ένας τρόπος να δουλέψει ο θεραπευτής με το θεραπευόμενο, μια προσέγγιση στο άτομο το ζευγάρι και την οικογένεια που εστιάζει στην κατανόηση ως τρόπο συσχετισμού. 

Πιο συγκεκριμένα ο Fairbairn πρότεινε ότι αυτό που 'οργανώνει' το μωρό στην αρχή είναι η ανάγκη για σχέση με τον κύριο φροντιστή του, συνήθως την μητέρα. Το μωρό παίρνει τα μη ικανοποιητικά στοιχεία της σχέσης και τα ξεχωρίζει από την εμπειρία του, απωθώντας τα από την συνειδητότητα καθώς προκαλούν πολύ πόνο.

Είναι δυο οι επώδυνες εμπειρίες που απωθούνται. Η λιβιδινική η need-exciting σχέση με την μητέρα και η απορριπτική η που προκαλεί σύγχυση (αντιλιβιδινική) σχέση. Στην λιβιδινικη σχέση το μωρό νιώθει ότι η μητέρα είναι αποπλανητική η αγχωτικά πιεστική (smothering) όπου το μωρό μένει ανικανοποίητο / δεν καλύπτονται οι ανάγκες του. Στην περίπτωση της απορριπτικής σχέσης το μωρό νιώθει ότι η μητέρα το απορρίπτει, είναι θυμωμένη η νιώθει δυσφορία απέναντι στις ανάγκες του. Επομένως το μωρό νιώθει και αυτό θυμωμένο και λυπημένο. Υπάρχει τελικά και ένας σε λογικά πλαίσια ικανοποιητικός τρόπος συσχέτισης μεταξύ μητέρας και παιδιού όπου ο Fairbairn τοποθετεί το κεντρικό εγώ σε σχέση με το εσωτερικευμένο αντικείμενο, το "ιδανικό" αντικείμενο. Επίσης περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο το σύστημα του απορριπτικού αντικειμένου οδηγεί σε επιθετική repression προς το αντικείμενο που ξυπνάει την ανάγκη (need exciting). Κλινικά αυτό είναι εμφανές στους ατέλειωτους τσακωμούς μεταξύ των ζευγαριών αντί να παραδεχτούν ο ένας στον άλλο την βαθιά επίπονη λαχτάρα και των δυο για σύνδεση. 

Από την Melanie Klein η θεωρία των αντικείμενοτροπων σχέσεων χρησιμοποιεί την έννοια της προβλητικής ταύτισης αλλά και της ενδοβολιτικης ταύτισης. Στην προβλητική ταύτιση συνοπτικά κάποιος προβάλει στον άλλο ένα κοματι του εαυτού του που έχει αποποιηθεί και ο άλλος ασυνείδητα ταυτίζεται με αυτό και νιώθει αυτά τα προβεβλημένα αισθήματα ενώ συμπεριφέρεται με ένα τρόπο που επιβεβαιώνει την προβολή η σε κάποια πιο ώριμη περίπτωση μεταβάλει αυτά τα αισθήματα. Σε "κανονικές" σχέσεις η προβλητική ταύτιση είναι η βάση για ενσυναίσθηση αλλά σε φάσεις έντονου άγχους ελέγχει τον άλλο με τρόπους που προκαλούν δυσφορία, και δεν γίνονται πάντα ανεκτοί. 

Η προβλητική ταύτιση είναι η βάση για οικειότητα. Μέσω αυτής για παράδειγμα το ζευγάρι τσεκάρει το ποσό ταιριάζουν τα εσωτεικευμένα τους αντικείμενα η σχήματα (constellations) αντικειμένων. Σε βάθος χρόνου γίνεται εμφανές αν ταιριάζουν ξανά και ξανά. Η οικειότητα της μητέρας με το παιδί δημιουργείται αλλάζοντας τις πάνες, κάνοντας τους μπάνιο και αργότερα πηγαίνοντας τους πχ στα μαθήματα οργώνοντας το εκπαιδευτικό και κοινωνικό τους πρόγραμμα.

Αυτά συζητιούνται εστιάζοντας στο κομμάτι που έχει αποσχιστεί και κατασταλεί (repressed) και αυτά που είναι υποχείρια ασυνείδητων προβλητικών ταυτίσεων του ατόμου και όπως αυτά εκδηλώνονται στην αλληλεπίδραση με άλλους αλλά και στην διάδραση με το θεραπευτή. 

5. Ποια είναι η κατάσταση της ψυχοθεραπείας σήμερα στην Ελλάδα?Υπάρχει ακόμη το "στίγμα" ή οι άνθρωποι απευθύνονται άφοβα στους ειδικούς?

Δυστυχώς στην χώρα μας υπάρχει ακόμα το στίγμα της ψυχοθεραπείας παρόλο που μάλλον έχει σημειωθεί βελτίωση συγκριτικά με τότε που ο ψυχίατρος παρουσιαζόταν στις παλιές ελληνικές ταινίες με τικ και ταμπεραμέντο (πχ «Ευτυχώς τρελάθηκα»).

6. Τι θα λέγατε σε κάποιον που διστάζει να ξεκινήσει ψυχοθεραπεία?

Αυτό που θα έπρεπε να θυμάται κάποιος ο οποίος αντιμετωπίζει δυσκολίες είτε ο ίδιος είτε κάποιο μέλος της οικογένειάς του, είναι τι θα έκανε αν αυτό το άτομο είχε για παράδειγμα κάποια σωματική αρρώστια έστω ότι το παιδί του/της είχε καρκίνο. Θα έκανε την χημειοθεραπεία ή θα ντρεπόταν να δει ο κόσμος το παιδί χωρίς μαλλιά; Θα προτιμούσε να διαγνώσει και αντιμετωπίσει το πρόβλημα ή να υποκριθεί ότι δεν υπάρχει, με ότι αυτό συνεπάγεται; Το ίδιο ισχύει για τις ψυχικές «αρρώστιες».

7. Πείτε μας λίγα λόγια για την ατμόσφαιρα της 1ης συνεδρίας με νέους ασθενείς/πελάτες. 

Στην πρώτη συνεδρία παρουσιάζεται στον πελάτη το πλαίσιο, ο χώρος, το συμφωνητικό του απορρήτου σύμφωνα με το οποίο ότι λέγεται στην θεραπεία είναι απόρρητο. Για την ακρίβεια οι ψυχολόγοι υποχρεώνονται από το νόμο στη διαφύλαξη του απορρήτου, (νόμος 991/79,ΦΕΚ Α’ 278 Άσκηση του επαγγέλματος του ψυχολόγου). Η μόνη εξαίρεση που προβλέπεται αφορά το να αναφερθεί ο θεραπευόμενος σε συγκεκριμένα σχέδια ή απειλές να βλάψει τον εαυτό του ή κάποιο άλλο πρόσωπο. Εφόσον ο θεραπευόμενος συμφωνήσει σε αυτά και φυσικά και όσον αφορά την απολαβή του θεραπευτή, μπορεί να αρχίσει να συζητάει με το θεραπευτή αυτά που τον απασχολούν.

8. Μπορείτε να αναφέρετε κάποιο πολύ ιδιαίτερο ή παράξενο περιστατικό που συνέβη στη δουλειά σας?

Σαν συνολική εμπειρία η εργασία με ναρκομανείς στις φυλακές της Αγγλίας ήταν ιδιαίτερη. Πέρα από τα διαδικαστικά όπου για παράδειγμα για την μεταφορά από τον ένα χώρο στον άλλο έπρεπε οι σύμβουλοι να φοράνε μια ζώνη με κλειδιά και να ξεκλειδώνουν και κλειδώνουν κάθε φορά, ήταν εξίσου εντυπωσιακή η διαπίστωση πως αυτοί οι φαινομενικά σκληροτράχηλοι άντρες, πχ από διάφορες συμμορίες, στην θεραπεία μπορούσαν να εκφραστούν ακόμα και να κλάψουν λόγω αυτών που τους είχε οδηγήσει εκεί.

9. Ποιοι είναι οι συχνότεροι λόγοι για τους οποίους σας επισκέπτεται κάποιος?

Ατομικά οι συχνότεροι λόγοι είναι άγχος, δηλαδή διαταραχές άγχους όπως κρίσεις πανικού, αγοραφοβία, αϋπνία, εμμονές και ψυχαναγκασμοί, και άλλα. Επίσης κατάθλιψη, σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, πένθος, προβλήματα με σχέσεις, δουλειά κ.α.

Τα ζευγάρια κυρίως έρχονται με δυσκολίες επικοινωνίας αλλά και απουσία ή δυσκολίες όσον αφορά την σεξουαλική ζωή. Οι οικογένειες με δυσκολίες στην διαχείριση των παιδιών, με τα όρια, δυσκολίες επικοινωνίας και στις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας.

10. Επιγραμματικά, τι θα προτείνατε σε κάποιον που βιώνει πολύ άγχος στην καθημερινότητα του?

Ο φόβος είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα (όπως και όλα τα συναισθήματα). Το συγκεκριμένο συναίσθημα υπήρχε ανέκαθεν για να προστατέψει τον άνθρωπο από απειλές όπως για παράδειγμα ένα λιοντάρι ή μία αρκούδα. Το σώμα είτε παραλύει (άρα μένει ακίνητο ώσπου να περάσει ο κίνδυνος) είτε ανεβαίνει η αδρεναλίνη το αίμα φεύγει από το στομάχι, η καρδιά χτυπάει γρήγορα, το αίμα μεταφέρεται στα άκρα και ο άνθρωπος είναι έτοιμος να τρέξει μακρυά από αυτό το οποίο είναι αντιληπτό ως κίνδυνος. Αυτή η λειτουργία στην σύγχρονη ζωή μπορεί να είναι χρήσιμη για παράδειγμα όταν ένα αυτοκίνητο έρχεται καταπάνω μας. Δεν είναι λειτουργική παρολαυτά όταν πρόκειται για μία ομιλία ή κάποιο meeting στο χώρο εργασίας ή όταν απλά πρέπει κάποιος να χρησιμοποιήσει το μετρό για να εξυπηρετηθεί.

Η συνήθης και ενστικτώδης τακτική αντιμετώπισης μπορεί να είναι αυτή της φυγής ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις που δεν υπάρχει πραγματικά κίνδυνος, τουλάχιστον τέτοιος που να απειλεί την σωματική ύπαρξη μας. Παρολαυτά η τακτική αποφυγής έχει δυστυχώς το αντίθετο αποτέλεσμα, μια προσωρινή ανακούφιση από το άγχος που ενισχύει την εφαρμογή της και κατά συνέπεια την διαιώνιση και γενίκευση του προβλήματος.

Στην θεραπεία σε πρώτο επίπεδο διερευνώνται για παράδειγμα: τι είδους πράγματα αποφεύγει κάποιος επειδή τον αγχώνουν, επειδή είναι επικίνδυνα/δεν είναι ασφαλή; Αν υπάρχουν συγκεκριμένες σκέψεις, αναμνήσεις η εικόνες που αποφεύγει να σκέφτεται γιατί τον/την αγχώνουν; Αν υπάρχουν σωματικές αισθήσεις που ενεργοποιούν το άγχος, και άλλα.