Σχολικός Εκφοβισμός (Bullying). Όταν το πείραγμα σταματάει να είναι χαριτωμένο

Ακρόαση άρθρου......

Τώρα τελευταία, στα διαλείμματα 3 παιδιά από την ΣΤ’ τάξη έρχονται στο θρανίο μου και με ενοχλούν. Στο θρανίο κάθομαι μόνος μου. Μου παίρνουν την τσάντα και τα τετράδια και τα πετάνε ο ένας στον άλλον ή στο πάτωμα, με σπρώχνουν και με κλωτσάνε.

Με φωνάζουν «χοντρό» και «χελώνα», επειδή δεν μπορώ να τους φτάσω όταν τρέχουν.

Μετά γελάνε μαζί με όλη την τάξη. Μια φορά, ένας από αυτούς μου πήρε τα λεφτά που είχα για να ψωνίσω από το κυλικείο, και μου είπε ότι αν το πω πουθενά, θα με σπάσει στο ξύλο. Όταν φεύγω από το σχολείο, είναι όλοι μαζεμένοι σε μια γωνία, με κοιτάνε περίεργα και με κοροϊδεύουν.»

– Νίκος, 10 ετών

Η παραπάνω περιγραφή αποτελεί ένα μόνο παράδειγμα από τα πολυάριθμα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού που συμβαίνουν καθημερινά στο σχολικό περιβάλλον. Αρκεί να σκεφτούμε ότι, στη χώρα μας, 1 στους 7 μαθητές πέφτει θύμα κάποιας μορφής εκφοβισμού στο σχολείο!

Βέβαια ο σχολικός εκφοβισμός, η χρήση βίας δηλαδή ανάμεσα σε μαθητές εντός και εκτός σχολείου, ως φαινόμενο δεν είναι κάτι καινούριο. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια φαίνεται να έχει ενταθεί, έχει αποκτήσει νέες μορφές και απασχολεί ολοένα και περισσότερο τη σχολική κοινότητα, αλλά και την ελληνική κοινωνία γενικότερα. Τι ακριβώς είναι όμως αυτό το περιβόητο bullying ή αλλιώς η ενδοσχολική βία;

Είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε ότι ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι τα συνηθισμένα πειράγματα των παιδιών μεταξύ τους.

Για να μιλήσουμε για εκφοβισμό χρειάζεται να υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις: πρώτον η συμπεριφορά να είναι σκόπιμη, δηλαδή να υπάρχει πρόθεση να στενοχωρηθεί ή να πληγωθεί ο άλλος, δεύτερον η συμπεριφορά να επαναλαμβάνεται, ώστε τα ίδια άτομα να γίνονται στόχος ξανά και ξανά για μεγάλο χρονικό διάστημα και τρίτον τα παιδιά που δέχονται τον εκφοβισμό να μην μπορούν να υπερασπιστούν τον εαυτό τους, γιατί είναι λιγότερο δυνατά (σωματικά ή κοινωνικά) από τα παιδιά που εκφοβίζουν.

Μορφές σχολικού εκφοβισμού

O εκφοβισμός μπορεί να έχει διάφορες μορφές:

• Σωματικός (σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές).
• Λεκτικός (κοροϊδία, βρίσιμο, προσβολές, ειρωνεία).
• Έμμεσος ή κοινωνικός (σκόπιμη απομόνωση του παιδιού, αποκλεισμός από παρέες και δραστηριότητες, διάδοση ψευδούς φήμης).
• Εκφοβισμός με εκβιασμό (απειλές, εκβιασμοί αποσπώντας χρήματα ή προσωπικά αντικείμενα, εξαναγκασμός του ατόμου να κάνει πράγματα που δεν θέλει).
• Ρατσιστικός (αρνητικά σχόλια λόγω της διαφορετικότητας του άλλου, της καταγωγής του, της προφοράς του, του χρώματος ή της θρησκείας του, της κοινωνικής τάξης, της οικονομικής του κατάστασης ή μιας αναπηρίας του).
• Σεξουαλικός (ανεπιθύμητο άγγιγμα, χυδαία σχόλια ή μηνύματα).
• Ηλεκτρονικός (μέσω internet, e-mail, chat room, κινητών με κλήσεις και sms με προσβλητικό και απειλητικό περιεχόμενο, χρήση κάμερας με σκοπό την ταπείνωση του παιδιού).

Σύμφωνα με την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου, τα περιστατικά εκφοβισμού εκδηλώνονται με μεγαλύτερη συχνότητα στο δημοτικό και στο γυμνάσιο, ενώ στο λύκειο μειώνονται.
Τα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά βίας, σε αναλογία 3 προς 1. Επίσης, τα αγόρια συμμετέχουν περισσότερο σε περιστατικά σωματικής βίας, ενώ τα κορίτσια σε περιστατικά λεκτικής βίας και έμμεσου εκφοβισμού.

Το πιο ανησυχητικό στοιχείο όμως είναι ότι οι μισοί από τους μαθητές που δέχονται επιθέσεις εκφοβισμού και βίας στο σχολείο δεν αναφέρουν πουθενά το γεγονός! Τα παιδιά δεν μιλάνε για τον εκφοβισμό που δέχονται συνήθως επειδή φοβούνται αντίποινα, νιώθουν ενοχές ή ντροπή, νομίζουν πως θα τιμωρηθούν, πιστεύουν πως δεν θα βοηθηθούν ή απλά δεν υπάρχει κανείς με τον οποίο να νιώθουν αρκετά οικεία ώστε να μοιραστούν αυτό που τους συμβαίνει. Έτσι συχνά η οικογένεια και το περιβάλλον του σχολείου μένουν απληροφόρητοι και ανυποψίαστοι.

Τα παιδιά που εκφοβίζονται, ή τα παιδιά-θύματα όπως ονομάζονται, είναι συνήθως παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, που δεν πιστεύουν πολύ στον εαυτό τους και δυσκολεύονται να τον υπερασπιστούν. Είναι περισσότερο μοναχικά, προτιμούν να μένουν στο περιθώριο και να μη συμμετέχουν σε σχολικές δραστηριότητες.

Ως επί τω πλείστον, είναι παιδιά ντροπαλά και εσωστρεφή, υπερβολικά ήσυχα και ευαίσθητα στα πειράγματα. Δεν διεκδικούν αυτό που θέλουν και υποχωρούν εύκολα. Συχνά έχουν κάποια ιδιαιτερότητα ή κάποιο χαρακτηριστικό που τα διαφοροποιεί από το μέσο όρο (π.χ. κατάγονται από άλλη χώρα, είναι πολύ κοντά, έχουν παραπάνω κιλά, έχουν μια αναπηρία, φοράνε γυαλιά κτλ.), ενώ συνήθως προέρχονται και από υπερπροστατευτικές οικογένειες.

Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά που εκφοβίζουν, ή παιδιά-δράστες όπως ονομάζονται (5-10% των μαθητών), είναι παιδιά που προσπαθούν με αυτή τους τη συμπεριφορά να τραβήξουν την προσοχή και να γίνουν περισσότερο δημοφιλή. Θεωρούν ότι με αυτόν τον τρόπο θα κυριαρχήσουν στην ομάδα των συνομηλίκων ή θα γίνουν αρχηγοί.

Στην πραγματικότητα όμως, πρόκειται για παιδιά με βαθιά ανασφάλεια. Συχνά ζηλεύουν το παιδί που εκφοβίζουν, ενώ συνήθως είναι και παιδιά που εκτίθενται έντονα σε βία μέσω τηλεόρασης, internet ή video games. Πολλές φορές αυτή τους η συμπεριφορά είναι και ένας τρόπος να εκφράσουν το θυμό τους για κάτι άλλο που συμβαίνει στην οικογένεια. Συνήθως είναι και τα ίδια αποδέκτες εκφοβιστικών ή βίαιων συμπεριφορών και είναι πιθανό να μεγαλώνουν σε ένα απορριπτικό και βίαιο περιβάλλον.

Η μεγαλύτερη ομάδα παιδιών πάντως, σε ότι αφορά το φαινόμενο του εκφοβισμού είναι τα παιδιά-παρατηρητές, αφού φτάνουν το 80% περίπου των μαθητών. Η συμπεριφορά τους ποικίλει. Μπορεί να ενθαρρύνουν το δράστη (π.χ. γελώντας), μπορεί να απομακρύνονται από τη σκηνή και να κάνουν ότι δεν είδαν τίποτα μη παίρνοντας θέση, ή μπορεί να προσπαθούν να βοηθήσουν το θύμα. Δυστυχώς όμως μόνο το 10% των παρατηρητών παρεμβαίνουν για να σταματήσει ο εκφοβισμός!

Οι περισσότεροι δεν κάνουν τίποτα, είτε από φόβο μήπως γίνουν και οι ίδιοι στόχος, είτε επειδή θεωρούν ότι δεν τους αφορά αυτό που συμβαίνει. Γι' αυτό και είναι καθοριστικής σημασίας να δώσουμε στα παιδιά-παρατηρητές να καταλάβουν ότι ο εκφοβισμός είναι υπόθεση όλων μας και ότι μπορούν να συμβάλλουν στο να σταματήσει, υποστηρίζοντας και προστατεύοντας τα θύματα. Άλλωστε τα παιδιά-δράστες ενδιαφέρονται πολύ για τη γνώμη των συμμαθητών τους.

Ποιά είναι τα σημάδια του σχολικού εκφοβισμού;

Αν το παιδί μας αρνείται ή φοβάται να πάει στο σχολείο, έχει περιορισμένες κοινωνικές επαφές, δεν θέλει να συμμετέχει σε πάρτι ή εκδηλώσεις που βρίσκονται οι συμμαθητές του, στα διαλείμματα περνά το χρόνο του μέσα στην τάξη, γύρω από τους εκπαιδευτικούς ή τα γραφεία, φοβάται ή αναστατώνεται όταν χρησιμοποιεί το κινητό του ή τον υπολογιστή, συχνά χάνει πράγματα, κολατσιό ή χρήματα, γυρίζει στο σπίτι με ρούχα ή βιβλία σκισμένα και κατεστραμμένα, έχει σημάδια και μελανιές στο σώμα, τότε είναι πολύ πιθανό να έχει πέσει θύμα ενδοσχολικής βίας, οπότε και χρειάζεται να το διερευνήσουμε περαιτέρω.

Το πιο σημαντικό όμως είναι να έχουμε χτίσει μια ουσιαστική επικοινωνία με το παιδί μας, ώστε να νιώθει άνετα να μας μιλήσει σε περίπτωση που του συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς του παιδιού - θύματος;

Κατ' αρχάς, χρειάζεται να δείξουμε ενδιαφέρον και να πάρουμε στα σοβαρά το παιδί μας, όταν μας αναφέρει τέτοιες συμπεριφορές. Η λογική του «Δεν μπορεί, για να σε πειράζει, κάτι θα του έκανες κι εσύ…» δεν είναι πάντα σωστή. Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δε σημαίνει να πανικοβληθούμε.

Παραμένοντας ψύχραιμοι, προσπαθούμε να μάθουμε όσα περισσότερα μπορούμε σχετικά με την κατάσταση (π.χ. τι ακριβώς συνέβη, πόσες φορές, πώς ένιωσε το παιδί, τι έχει δοκιμάσει μέχρι τώρα για να σταματήσει τον εκφοβισμό, τι έκαναν οι υπόλοιποι κτλ).

Αφού το κάνουμε αυτό, επικοινωνούμε με το σχολείο και συνεργαζόμαστε στενά μαζί τους. Καλό θα ήταν να μην έρθουμε σε επαφή από μόνοι μας με τους γονείς του παιδιού-δράστη, αλλά αυτή η επικοινωνία να γίνει μέσω του σχολείου.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε στο παιδί ότι δεν ευθύνεται το ίδιο, ενώ παράλληλα διερευνούμε και γιατί γίνεται «εύκολος στόχος». Προσπαθούμε να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθησή του και να του μάθουμε πώς να αντιμετωπίζει τον εκφοβισμό. Σε καμία περίπτωση δεν αφήνουμε το παιδί να διαχειριστεί μόνο του αυτό που συμβαίνει. Συμβουλευόμαστε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για το πώς να χειριστούμε την κατάσταση και παρακολουθούμε την εξέλιξή της.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς του παιδιού - δράστη;

Πρώτα απ' όλα, χρειάζεται να μην ανεχόμαστε και να μην δικαιολογούμε τις εκφοβιστικές πράξεις του παιδιού μας με το επιχείρημα «παιδιά είναι, παίζουν». Αντίθετα, προσπαθούμε να καταλάβουμε για ποιούς λόγους εμφανίζει αυτή τη συμπεριφορά και το προτρέπουμε να επανορθώσει.

Προσπαθούμε να του διδάξουμε τρόπους επίλυσης των συγκρούσεων χωρίς βία, και το βοηθάμε να βρει δημιουργικές διεξόδους στην επιθετικότητά του.

Γι' αυτό το σκοπό, συνεργαζόμαστε στενά με το σχολείο, ενώ παράλληλα ζητάμε βοήθεια και από κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Σε καμία περίπτωση δεν χτυπάμε το παιδί ως τιμωρία για την επιθετική του συμπεριφορά, αλλά και δεν αποδεχόμαστε εκφοβιστικές συμπεριφορές μέσα στην οικογένειά μας γενικότερα.

Αποφεύγουμε την έκθεση του παιδιού σε βίαια ερεθίσματα μέσω τηλεόρασης και ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ενώ κομβικής σημασίας είναι να του διδάξουμε να σέβεται τη διαφορετικότητα, δίνοντας εμείς οι ίδιοι το παράδειγμα με τη δική μας συμπεριφορά.

Συμπερασματικά, επειδή ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, η αντιμετώπισή του χρειάζεται να είναι πολυεπίπεδη. Είναι απαραίτητο, δηλαδή, να υπάρχει ουσιαστική συνεργασία ανάμεσα σε όλα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα, από τον διευθυντή του σχολείου και τους εκπαιδευτικούς, μέχρι τους συμμαθητές μέσα στην τάξη, τους γονείς των παιδιών και φυσικά τα ίδια τα παιδιά.

Ο καλύτερος τρόπος, βέβαια, αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου είναι -όπως και για κάθε θέμα υγείας (σωματικής και ψυχικής)- η πρόληψη. Και η καλύτερη πρόληψη, σε αυτή την περίπτωση, είναι η μετάδοση αξιών από την οικογένεια και το σχολείο για το σεβασμό της προσωπικότητας και της διαφορετικότητας του κάθε ανθρώπου.

Οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί καλούμαστε να λειτουργούμε ως θετικά πρότυπα για τα παιδιά μας προς αυτή την κατεύθυνση. "Άλλωστε δεν μπορείς να επιβάλλεις στο παιδί να μην καπνίσει, αν καπνίζεις εσύ.

Δεν μπορείς να του ζητάς να μην εκφοβίζει τους άλλους, όταν εσύ ο ίδιος ασκείς βία. Δεν μπορείς να του ζητάς να υπερασπίζεται τον εαυτό του, όταν εσύ ανέχεσαι τη βία (κάθε μορφής) στο σπίτι σου". Ας βοηθήσουμε λοιπόν τα παιδιά να γίνουν καλύτεροι από εμάς!

Πηγές:

"City Free Press", Σχολικός Εκφοβισμός-Bullying, Κωνσταντίνου Κατερίνα.
"Η διαδικτυακή γωνιά μου", Βασιλούδης Γιάννης.
"Διέξοδος: Οργάνωση Αποτροπής του Εκφοβισμού", Βερτόπουλος Βαγγέλης.
"Μέντορας", Πρεκατέ Βικτωρία.

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Ειρήνη Κορδερά - Ψυχολόγος

Ειρήνη Κορδερά: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχολόγος / Πτυχιούχος Α.Π.Θ. / Μεταπτυχιακό στην Ψυχολογία Υγείας (MSc) / Μεταπτυχιακό στην Ψυχολογία Παιδιού και Εφήβου (MSc), Leiden University, NL / Ειδίκευση στη Συστημική Ψυχοθεραπεία στο Κέντρο Συστημικής Μελέτης και Θεραπείας Θεσσαλονίκης (ΚεΣΜεΘΘ). Ατομική Ψυχοθεραπεία, Θεραπεία Ζευγαριών, Οικογενειακή Θεραπεία, Συμβουλευτική Γονέων.

6978.183.245

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού