Εικόνα σώματος: Όχι απλά η αντανάκλασή μας στον καθρέπτη!

Ακρόαση άρθρου......

Η εικόνα σώματος είναι η ατομική αντίληψη για οποιαδήποτε πλευρά της φυσικής/σωματικής μας εμφάνισης (σχήμα, μέγεθος, βάρος, στυλ μαλλιών, τύπο δέρματος κα). Είναι δηλαδή η εικόνα του ίδιου μας του σώματος που σχηματίζουμε με το νου (Paul Schilder).

Η σωματική μας εικόνα είναι κάτι διαφορετικό από τον τρόπο που βλέπει το σώμα μας ένας εξωτερικός παρατηρητής. Δεν είναι απλή, αντίθετα είναι σύνθετη και ιδιαίτερα πολύπλοκη.

Επειδή συνιστάται από όλη την προσωπική σχέση που έχουμε με το σώμα μας, συμπεριλαμβάνει όλες τις αντιλήψεις, τις πεποιθήσεις, τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις, οι οποίες αναφέρονται στην φυσική μας εμφάνιση. 

Για να γίνει πιο κατανοητή, η δομή της εικόνας σώματος αποτελείται από τέσσερις διαστάσεις:
Αντιληπτική διάσταση: Όπως προαναφέρθηκε, η εικόνα σώματος είναι ο προσωπικός τρόπος που βλέπουμε την φυσική μας εμφάνιση και όχι απλά η αντανάκλασή μας στον καθρέπτη. Για παράδειγμα, πιστεύουμε ότι είμαστε πιο παχιοί ή πιο αδύνατοι απ’ ότι είμαστε στην πραγματικότητα.

Συναισθηματική διάσταση: Η διάσταση αυτή έχει να κάνει με το αν αισθανόμαστε ικανοποίηση ή δυσαρέσκεια για το σύνολο ή πτυχές της εμφάνισής μας,  όπως πχ το βάρος, το σχήμα, το μέγεθος κα

Γνωσιακή διάσταση: Ποιες είναι οι αντιλήψεις, οι σκέψεις και τα πιστεύω μας για το σώμα μας, όπως πχ έχει το «κατάλληλο» σχήμα, μέγεθος, βάρος, δέρμα κα

Συμπεριφοριστική διάσταση: Η διάσταση αυτή συμπεριλαμβάνει όλες τις πράξεις, συμπεριφορές και δραστηριότητες που κάνουμε ανάλογα με την εικόνα που έχουμε διαμορφώσει για την εμφάνισή μας. Για παράδειγμα, πιστεύουμε ότι δεν έχουμε το «κατάλληλο» βάρος και προσπαθούμε να χάσουμε ή δεν μας αρέσει το σώμα μας και αποφεύγουμε να το εκθέτουμε στην παραλία. Αντίθετα μπορεί να θεωρούμε ότι έχουμε τον «ιδανικό» σωματότυπο και τον «επιδεικνύουμε» με το ντύσιμό μας. 

Πώς διαμορφώνεται και από τι επηρεάζεται;
Η εικόνα σώματος είναι μοναδική, προσωπική και αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητάς μας. Διαμορφώνεται βαθμιαία από την παιδική ηλικία. Οι εμπειρίες της ζωής οδηγούν τα άτομα, είτε να σχετίζονται με το σώμα τους με θετικό τρόπο είτε να «ταξιδεύουν» ένα δυσκολότερο μονοπάτι. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την εξέλιξη της εικόνας σώματος διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες:

1. Οι επιδράσεις από το παρελθόν: αναφέρονται σε όλες αυτές τις δυνάμεις που διαμόρφωσαν τον τρόπο που το άτομο αντιλαμβάνεται και αισθάνεται το σύνολο της εμφάνισής του. Πιο συγκεκριμένα, η εικόνα σώματος επηρεάζεται από:

τις αξίες και τα νοήματα που υπαγορεύει η κοινωνία για το τι είναι «ιδανικό» σώμα, θηλυκότητα, αρρενωπότητα 

τις διαπροσωπικές σχέσεις με την οικογένεια και τους συνομηλίκους

τα φυσικά χαρακτηριστικά (ύψος, βάρος, δέρμα και τον τρόπο που αυτά άλλαξαν και εξελίχθηκαν κατά την πορεία της ανάπτυξης

τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (αυτοεκτίμηση, αίσθηση επάρκειας, τρόπος προσέγγισης των σχέσεων κα)

2. Οι επιρροές από το παρόν: που είναι τα γεγονότα και οι εμπειρίες της καθημερινότητας που καθορίζουν τον τρόπο που το άτομο σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται για το/στο σώμα του.

Αρνητική εικόνα σώματος
Πολλοί άνθρωποι είναι δυσαρεστημένοι με κάποια τουλάχιστον πτυχή της εμφάνισής τους και ίσως επιθυμούν να την αλλάξουν. Ωστόσο, αυτή η δυσαρέσκεια δεν παρεμβαίνει, συνήθως, στην συνολική εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους. Αισθάνονται επαρκείς και αξιόλογοι και η εικόνα σώματος δεν εμποδίζει την ικανότητά τους να έχουν κοινωνική ζωή. Για άλλους ανθρώπους, οι έγνοιες τους για το σώμα και την εμφάνισή τους επηρεάζει την συνολική αντίληψη που έχουν για τον εαυτό τους, καθώς και την καθημερινή τους λειτουργικότητα. Τέλος, για τα άτομα που ταλαιπωρούνται από κάποια Διατροφική Διαταραχή η ενασχόλησή τους με το βάρος και το σχήμα του σώματός τους καθορίζει την εικόνα που έχουν για το σύνολο του εαυτού τους, την επάρκεια που νιώθουν στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και  εμποδίζει την ικανότητά τους να έχουν κοινωνική ζωή, την καθημερινή τους λειτουργία και εργασία.

Ποιες συμπεριφορές δείχνουν αρνητική εικόνα σώματος;

Λεπτομερής εξέταση στον καθρέπτη ή αποφυγή του

Συχνό ζύγισμα ή αποφυγή της ζυγαριάς

Υπερβολική έμφαση σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος (στομάχι, πόδια, γλουτοί, στήθος κα)

Σύγκριση με την εμφάνιση άλλων ατόμων

Δίαιτα ή άλλες μεθόδους ελέγχου το βάρους

Κριτική για τον εαυτό του και το σώμα είτε δημόσια είτε στη σκέψη

Αναζήτηση επιβεβαίωσης από τους άλλους πχ αδυνάτισα; Πώς σου φαίνομαι;

Προσπάθειες να καλύψει πρηξίματα ή τα σημεία του σώματος που δεν του αρέσουν 

Το άτομο αποφεύγει να τρώει δημοσίως

Περίεργα μοντέλα διατροφής και γυμναστικής: μονοήμερες αποτοξινώσεις, δεν τρώει όλη την ημέρα, δίαιτες πριν το καλοκαίρι, υπερβολική γυμναστική, 

Το άτομο έχει ρούχα για τις μέρες που αισθάνεται παχύ και για τις μέρες που αισθάνεται λεπτό

Παρεμβάσεις ή επεμβάσεις αισθητικής (botox, πλαστική χειρουργική, βαριατρικές επεμβάσεις κα)

Ανάλογα με το πόσο συχνές και έντονες είναι οι παραπάνω συμπεριφορές, τόσο πιο αρνητική είναι η εικόνα που έχει για την εμφάνισή του το άτομο και κατά συνέπεια επηρεάζει σε μεγαλύτερο βαθμό την κοινωνική του ζωή και τη λειτουργικότητά του.

Τι μπορεί να γίνει;
Όπως προαναφέρθηκε υπάρχουν διάφορες «αποχρώσεις» όταν κάποιος αναφέρει ότι δεν του αρέσει το σώμα του. Από  το «δεν είμαι ευχαριστημένος με το σώμα μου» όμως αυτό δεν επηρεάζει τη ζωή μου, μέχρι η εικόνα σώματος να καθορίζει το σύνολο της ταυτότητας του ατόμου. Εάν ένα άτομο παρατηρεί κάποιες από τις παραπάνω συμπεριφορές καλό θα ήταν να σκεφτεί την προοπτική να μιλήσει σε κάποιον και να αναζητήσει βοήθεια καθώς η εικόνα σώματος μπορεί να είναι μέρος ενός πιο πολύπλοκου ζητήματος. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να προσφέρει αποτελεσματική βοήθεια σε ζητήματα εμφάνισης και στον τρόπο που αυτά ενδέχεται να συνδέονται με την αυτοεκτίμηση και την γενικότερη λειτουργία του ατόμου.

Βιβλιογραφία:
Cash T. Pruzinsky T., Body Image, A Handbook of Theory, Research & Clinical Practice, The Guildford Press, New York, 2002

Maine M. Kelly J., The Body Myth, John Wiley & Sons, New Jersey, 2005

Schilder P. The Image and Appearance of the Human Body: Studies in the Constructive Energies of the Psyche. International Universities Press, New York, 1950

Thompson K., Body Image, Eating Disorders and Obesity, American Psychological Association, Washington DC, 2002