Η ψυχολογία των ονείρων

Ακρόαση άρθρου......

Όνειρο είναι μία αλληλουχία εικόνων, ήχων ή άλλων αισθήσεων, ιδεών, συναισθημάτων και μορφών που δημιουργούν μία «ιστορία» κατά τη διάρκεια του ύπνου, κατά τη φάση REM. Το περιεχόμενο των ονείρων δεν έχει τη λογική αλληλουχία της φυσικής πραγματικότητας και είναι πέρα από τον συνειδητό έλεγχο αυτού που το βιώνει (Wikipedia).

Η νευροβιολογική βάση των ονείρων

Η νευροβιολογική βάση των ονείρων τέθηκε το 1953, όταν ο καθηγητής Nathaniel Kleitman και ο μαθητής του Eugene Aserinsky από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο ανακάλυψαν ότι η ταχεία κίνηση των ματιών (REMs) κατά τη διάρκεια του ύπνου σηματοδοτεί ότι το άτομο ονειρεύεται.

Τη δεκαετία του 1970, οι καθηγητές Άλαν Χόμπσον και Ρόμπερτ Μακ Κάρλεϊ πρότειναν μια βιολογική εξήγηση του μηχανισμού ονείρων, σύμφωνα με την οποία τα όνειρα είναι αποτέλεσμα χημικών αντιδράσεων στον εγκέφαλο κατά το στάδιο του REM ύπνου, που χαρακτηρίζεται από πλήρη μυϊκή χαλάρωση.

Οι αντιδράσεις αυτές οδηγούν σε διέγερση διάφορα μέρη του εγκεφάλου: σήματα από τη γέφυρα, ταξιδεύουν προς το θάλαμο και μεταβιβάζονται εν τέλει στον εγκεφαλικό φλοιό, το εξωτερικό στρώμα του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνο για τη μάθηση, τη σκέψη και την οργάνωση των πληροφοριών.

Παράγονται έτσι τυχαίες εικόνες, τις οποίες η συνείδηση του ανθρώπου με τη σειρά της συνδέει ώστε να δημιουργεί μια ιστορία που να έχει κάποια όσο το δυνατόν πιο λογική αλληλουχία. Μερικοί επιστήμονες πιστεύουν δηλαδή ότι τα όνειρα είναι η προσπάθεια του εγκεφαλικού φλοιού να βρει νόημα στα τυχαία σήματα που λαμβάνει κατά τη διάρκεια του ύπνου REM.

Φιλοσοφικές τοποθετήσεις σχετικά με τα όνειρα

Η έννοια του ονείρου πυροδότησε μία σειρά φιλοσοφικών τοποθετήσεων. Έχοντας ήδη εστιάσει στη σημασία του, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν δώσει στο όνειρο μία ιδιαίτερη υπόσταση: Ο Όνειρος ήταν θεότητα και αποτελούσε προσωποποίηση των ονείρων.

Ήταν άγγελος του Δία, ο οποίος τον έστελνε στους ανθρώπους την ώρα του ύπνου για να τους συμβουλεύσει, να τους καθοδηγήσει ή να τους κάνει γνωστά αυτά που πρόκειται να συμβούν.

Οι αρχαίοι Έλληνες συμμετείχαν σε τελετουργίες, οι οποίες είχαν στο επίκεντρο τους την πρόσκληση ονείρων και τη χρήση τους για θεραπευτικούς σκοπούς: Τα Ασκληπιεία ήταν κτιριακά συγκροτήματα, τα οποία λειτουργούσαν ως τόποι λατρείας αλλά και ως νοσοκομεία της εποχής. Κάποιες από τις πρακτικές που εφαρμόζονταν ήταν η εγκοίμηση και η επώαση.

Κατά την εγκοίμηση, ο ασθενής τοποθετούνταν σε έναν ειδικό ιερό χώρο για να κοιμηθεί, ώστε να δει κάποιο όνειρο που θα τον βοηθούσε στην επίλυση του ψυχικού ή σωματικού προβλήματος που αντιμετώπιζε. Η επώαση ήταν η διαδικασία πρόσκλησης κάποιου θεού ή κάποιας συγκεκριμένης απάντησης σε κάποιο ερώτημα, πριν από τον ύπνο, ώστε να παρουσιαστεί κατά τη διάρκεια του ονείρου η λύση.

Οι σύγχρονες θεωρίες για τα όνειρα

Ο Αριστοτέλης κάνει μια υπόθεση που προετοιμάζει τις σύγχρονες θεωρίες: Συνδέει τα όνειρα με την καθημερινότητά μας και εξηγεί ότι ό,τι βλέπουμε στον ύπνο μας σχετίζεται με τις πράξεις μας κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Ο Πλάτωνας μοιάζει να είναι προάγγελος της φροϋδικής θεωρίας, καθώς αναφέρει: “Όταν κοιμάται το μέρος της ψυχής που είναι λογικό, ήμερο και άξιο να άρχει. Το άλλο δε το κτηνώδες και άγριο, αφού χορτάσει από φαγητό και μέθη, αρχίζει να σκιρτά. Και αφού αποδιώξει τον ύπνο, ζητάει να διαφύγει και να ικανοποιήσει τις ορέξεις του. Τίποτα δεν υπάρχει που να μην τολμά να το κάνει τότε. Σαν να έχει λυθεί και αποτινάξει κάθε χαλινό ντροπής και φρόνησης.”

Ο Νίτσε αντιμετώπισε τα όνειρα σαν την απαρχή της μεταφυσικής, σαν το κίνητρο με βάση το οποίο ο άνθρωπος χώρισε τον κόσμο στα δύο και τον ίδιο τον άνθρωπο σε ψυχή και σώμα.

Ο ψυχαναλυτής Έριχ Φρομ, στο βιβλίο του «Η Ξεχασμένη Γλώσσα» εκφράζει αυτή τη φιλοσοφική άποψη, διερωτώμενος για την ικανότητά μας εν τέλει να διαχωρίσουμε το όνειρο από την πραγματικότητα. Θεωρεί ότι τα όνειρα είναι τόσο πραγματικά όσο κάθε εμπειρία μας στην ξύπνια ζωή.

Πειράματα σχετικά με όνειρα

Τα όνειρα έγιναν αντικείμενο μελέτης και πειραμάτων. Στη δεκαετία του '80 πραγματοποιήθηκε το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ ένα πείραμα από τον αμερικανικό κοινωνικό ψυχολόγο Daniel Wegner. Με αφορμή ένα ανέκδοτο, το οποίο αποδίδεται άλλοτε στον Τολστόι και άλλοτε στον Ντοστογιέφκσι και αφορά σε μία λευκή αρκούδα.

Ο συγγραφέας του ανεκδότου αναφέρει λοιπόν ότι έπρεπε να περάσει μια δοκιμασία για να εισέλθει στον κύκλο φίλων του μεγαλύτερου αδελφού του: του είπαν ότι έπρεπε να καθίσει σε ένα σημείο χωρίς να κουνηθεί, μέχρι να σταματήσει να σκέφτεται μια λευκή αρκούδα.

Όσο πιο πολύ προσπάθησε να καταστείλει τις σκέψεις του, τόσο πιο έντονα επανερχόταν η εικόνα.

Χαρακτηριστικά γράφει:

Προσπαθήστε να επιβάλλετε το καθήκον να μη σκεφτείτε μια πολική αρκούδα και θα δείτε το καταραμένο ζώο κάθε λεπτό.

Στο δεύτερο μέρος του πειράματός του, ο Wegner παρατήρησε ότι οι διαδικασίες καταστολής μπορεί να αποτύχουν κατά τη διάρκεια του ύπνου. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, τμήματα του εγκεφάλου που είναι απαραίτητα για την καταστολή της σκέψης - όπως αυτά που εμπλέκονται στην προσοχή, τον έλεγχο και τη μνήμη εργασίας – απενεργοποιούνται.

Δεδομένου ότι τα όνειρά μας προέρχονται από τον ύπνο REM, ο Wegner υπέθεσε ότι οι κατεσταλμένες σκέψεις επανέρχονται ουσιαστικέ με τη μορφή των ονείρων. Ο Wegner το ονόμασε αυτό το «φαινόμενο της επαναφοράς του ονείρου».

Ψυχανάλυση και Σεξουαλικότητα: Online, ασύγχρονο σεμινάριο στην πλατφόρμα του Psyversity. Παρακολουθήστε από το κινητό ή τον υπολογιστή σας, στον χρόνο που εσείς επιλέγετε. Παρέχεται βεβαίωση παρακολούθησης, με την επιτυχή ολοκλήρωση του τελικού τεστ αξιολόγησης.

Η ερμηνεία των ονείρων

Ως εκφραστικό μέσο του ψυχισμού, το όνειρο δε θα μπορούσε παρά να απασχολήσει την επιστήμη της ψυχιατρικής και της ψυχολογίας εν γένει.

Η ερμηνεία των ονείρων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ψυχανάλυση και ειδικά με το όνομα του Σίγκμουντ Φρόιντ. Χαρακτήριζε τα όνειρα ως το βασιλικό δρόμο προς το υποσυνείδητο. Στο βιβλίο του «Η Ερμηνεία των Ονείρων», που κυκλοφόρησε το 1899, ο πατέρας της ψυχανάλυσης αναλύει την άποψη ότι το περιεχόμενο των ονείρων σχετίζεται με την έκφραση ανεκπλήρωτων επιθυμιών και γενικά περιεχομένων που έχουν απωθηθεί στο υποσυνείδητο.

Τα όνειρα θεωρούνται ως η παρανοϊκή εκπλήρωση επιθυμιών - και ιδιαίτερα των σεξουαλικών επιθυμιών- που δημιουργούνται στην πρώιμη παιδική ηλικία και δεν μπόρεσαν να μετασχηματιστούν ολοκληρωτικά ή να μετουσιωθούν.

Όσο βρισκόμαστε σε κατάσταση εγρήγορσης το συνειδητό δε μας επιτρέπει να αντλήσουμε πληροφορίες από το ασυνείδητο. Στο όνειρο ο συνειδητός έλεγχος εξασθενεί και οι πληροφορίες του ασυνειδήτου μεταμφιέζονται σε σύμβολα, ώστε το όνειρο να εξυπηρετεί από τη μία την ανάγκη έκφρασης αυτών και να διασφαλίζει από την άλλη έναν ήρεμο ύπνο. Κάποιες από αυτές τις επιθυμίες λογοκρίνονται εντονότερα από το Υπερεγώ με αποτέλεσμα, ενώ βλέπουμε όνειρα, να μην τα θυμόμαστε το επόμενο πρωί.

Οι εφιάλτες, σύμφωνα με το Φρόιντ, προκύπτουν από αντίδραση του Εγώ σε ονειρικό περιεχόμενο που αφορά σε πολύ ισχυρές επιθυμίες ή σε ανεπαρκώς μεταμφιεσμένες πληροφορίες του ασυνειδήτου, με αποτέλεσμα το περιεχόμενο αυτό να μην είναι ανεκτό από το Εγώ, που το βιώνει ως απειλή για τη σταθερότητά του και οδηγεί στη διακοπή του ύπνου και στην εγρήγορση.

Το προσυνειδητό λειτουργεί στην περίπτωση αυτή ως κέντρο ελέγχου και καταπιέζει τη σκέψη ή την εκπλήρωση μίας επιθυμίας μέσω του ονείρου προς χάριν της ψυχικής ηρεμίας.

Οι έννοιες του χώρου και του χρόνου παραμερίζονται στο όνειρο και οτιδήποτε παράλογο μπορεί να συμβεί:

Μας είναι πολύ απλό να μεταφερθούμε σε ένα πολύ μακρινό τόπο και να επιστρέψουμε μέσα σε δευτερόλεπτα, να δούμε αυτούς που έχουν πεθάνει, να ονειρευόμαστε πως δύο γεγονότα έγιναν ταυτόχρονα. Αυτό συμβαίνει διότι, το ασυνείδητο, ο σκηνοθέτης της ονειρικής «ταινίας», είναι άχρονο, άτοπο και δεν έχει συνείδηση θανάτου.” (Τριμανδήλης Ν., Ερμηνεία των ονείρων).

Ο Καρλ Γιούνγκ, απομακρυνόμενος κάπως από τη θεωρία του Φρόιντ περί ασυνειδήτου περιεχομένου και απωθημένων σεξουαλικών επιθυμιών, πίστευε ότι τα όνειρα δεν αντανακλούν μόνο το υποσυνείδητο αλλά και την πραγματική και συνειδητή ζωή του κάθε ανθρώπου, ότι αποτελούν ουσιαστικά ένα συγκερασμό του συνόλου της ψυχής του ατόμου.

Εντάσσοντας την ερμηνεία των ονείρων στη συνολική του θεωρία για το συλλογικό ασυνείδητο, θεώρησε ότι υπάρχουν ορισμένα ονειρικά σύμβολα, τα αρχέτυπα, τα οποία έχουν το ίδιο νόημα για όλους τους ανθρώπους παγκοσμίως. Η σκιά για παράδειγμα είναι ένα σύμβολο για τις πτυχές τους εαυτού, οι οποίες έχουν απορριφθεί ή καταπιεστεί.

Ο Φρόιντ ζητούσε από τους θεραπευόμενους να εξετάσουν το κάθε ένα σύμβολο ξεχωριστά και να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι ακριβώς ενδέχεται να λογοκρίθηκε από το Υπερεγώ και να παρουσιάστηκε με αυτό το σύμβολο. Ο Γιούνγκ ζητούσε από τους ανθρώπους να συσχετίσουν τις εικόνες ή τα σύμβολα που είδαν με την καθημερινή τους ζωή.

Ο διακεκριμένος ψυχολόγος και ερευνητής των ονείρων Κάλβιν Χολ θεωρούσε πως τα όνειρα είναι μια νοητική διαδικασία, δηλαδή σκέψεις που κάνουμε κατά τη διάρκεια του ύπνου και οι εικόνες που βλέπουμε είναι οπτικοί συμβολισμοί των προσωπικών μας ιδεών και αντιλήψεων που αφορούν στον εαυτό μας, στην οικογένεια, στο φιλικό ή στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Ο τρόπος ερμηνείας που πρότεινε, είναι να προσπαθήσουμε να μεταφράσουμε τις εικόνες στις αρχικές σκέψεις που τις δημιούργησαν, με βάση όχι απαραίτητα την πραγματική ζωή του ατόμου αλλά τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τη ζωή και τα πράγματα. Ανέπτυξε μάλιστα και μία θεωρία μεταφορών όσον αφορά στο συμβολισμό του ονείρου, οι οποίες προέκυψαν από μεταφορικές εκφράσεις που χρησιμοποιούνται π.χ. στην ποίηση.

Ο Έριχ Φρομ υποστήριξε επίσης πως ακόμη και τα όνειρα, τα οποία μοιάζουν σε πρώτη προσέγγιση απλά αγχώδη, μπορεί να κρύβουν κάποια βαθύτερη επιθυμία.

Εισαγωγή στη Λακανική Ψυχανάλυση: Online ασύγχρονο Σεμινάριο στην πλατφόρμα του Psyveristy: Παρακολουθήστε το από τον υπολογιστή ή το κινητό σας, στο χρόνο που εσείς επιλέγετε. Παρέχεται Βεβαίωση Παρακολούθησης, με την επιτυχή ολοκλήρωση του τελικού τεστ αξιολόγησης.

Τα όνειρα στην ψυχοθεραπεία

Στη διάρκεια της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, τα όνειρα μπορούν να αποτελέσουν έναν τρόπο για να αποκωδικοποιήσουμε φόβους και ανησυχίες μας και να κατανοήσουμε καλύτερα τα συναισθήματά μας. Η άμυνα του θεραπευομένου καθιστά συχνά δυσνόητο το περιεχόμενο των ονείρων.

Στην ανάλυση των ονείρων κατά την ψυχοθεραπεία και προκειμένου να αποκωδικοποιήσουμε τα όνειρα πρέπει να εστιάσουμε περισσότερο στα συναισθήματα και στις σκέψεις που μας προκαλούν και συνειρμικά να οδηγηθούμε σε περαιτέρω συλλογισμούς.

Ο Φρόιντ εισήγαγε κάποια βασικά στοιχεία που αφορούν στην ερμηνεία των ονείρων, τα οποία χρησιμοποιούμε ακόμη στην ψυχαναλυτική σκέψη: Καταρχάς, τόνιζε ότι τη στιγμή που διηγούμαστε ένα όνειρο, το παραλλάσουμε ακούσια, προσπαθώντας να βρούμε συνοχή ή και εκούσια, προσπαθώντας να αποκρύψουμε τις πιο σκοτεινές πτυχές τους. Υπάρχει οπότε ένα έκδηλο περιεχόμενο του ονείρου, που αφορά στο υλικό που διατηρείται στην ανάμνηση, και ένα λανθάνον υλικό, που προκύπτει από την ανάλυση.

Κατά τον Φρόιντ, υπάρχουν ορισμένα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην ανάλυση: Μας καλεί να ανζητήσουμε τη γενεσιουργό αιτία ή αφορμή του ονείρου σε κάποιο παροντικό γεγονός που συνέβη τη μέρα πριν να ονειρευτούμε, όσο ασήμαντο και να φαίνεται αυτό.

Αναφέρει οπότε μία άμεση συνάρτηση με τα βιώματα της ημέρας. Ως προς τη θεματολογία τους, είναι σημαντικό ότι αφορούν πάντα σε εμάς τους ίδιους: ο εαυτός μας μπορεί να πάρει οποιαδήποτε μορφή μέσα στο όνειρο, με σκοπό να δείξει διαφορετικές πτυχές επιθυμιών, σκέψεων ή γενικά της προσωπικότητάς μας.

Τα όνειρα εξακολουθούν ουσιαστικά να αποτελούν το πεδίο συνάντησης της λογικής με την τρέλα και τη μαγεία, η δυνατότητα του κάθε ανθρώπου να ζήσει σε ένα παράλληλο σύμπαν και να αναλογιστεί τη σχετικότητα της ύπαρξης.

Εν τέλει, “ό,τι θωρούμε ή φαινόμαστε δεν είναι παρά ένα όνειρο μέσα σε ένα άλλο όνειρο.” (Edgar Allan Poe).

Προτεινόμενη βιβλιογραφία: 

1. Freud, S. (2018). H ερμηνεία των ονείρων. Αθήνα, Εκδόσεις Πλέθρον.
2. Freud, S. (2011). Το όνειρο. Όνειρο και τηλεπάθεια. Αθήνα, Εκδόσεις Νίκας.
3. Jung C.G. (2005). Εισαγωγή στην ερμηνεία των ονείρων. Αθήνα, Εκδόσεις Ιάμβλιχος.
4. Nietzsche F. (2006). Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο. Αθήνα, Εκδόσεις Δαμιανός.
5. Hall, C. S. (1953). A cognitive theory of dreams. The Journal of General Psychology, 49, 273-282.
6. Wegner, D. M., Wenzlaff, R. M., & Kozak, M. (2004). Dream Rebound: The Return of Suppressed Thoughts in Dreams. Psychological Science, 15(4), 232–236. doi.org
7. Fromm E. (1975). Η ξεχασμένη γλώσσα. Αθήνα, Εκδόσεις Μπουκουμάνης.
8. Risse, G.B. (2008). Asclepius at Epidaurus: The Divine Power of Healing Dreams. San Francisco: University of California. Ανακτήθηκε researchgate.net

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Βαϊζίδου Χριστίνα - Ψυχίατρος

Βαϊζίδου Χριστίνα: έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology

Οι πληροφορίες που αναφέρονται στον επαγγελματικό κατάλογο ειδικών παρέχονται από τους ίδιους τους ειδικούς, κατά την εγγραφή τους στο σύστημα. Όταν βλέπετε την ένδειξη «έχει επιβεβαιωθεί από το Psychology”, σημαίνει ότι το Psychology έχει ελέγξει, με email, τηλεφωνικά ή/και με λήψη των σχετικών εγγράφων, τα ακόλουθα στοιχεία:

• Ότι ο ειδικός είναι υπαρκτό πρόσωπο.
• Ότι τα πτυχία οι τίτλοι και οι εξειδικεύσεις που αναφέρει είναι αληθινά.
• Ότι οι πληροφορίες που αναφέρει ισχύουν.

Ψυχοφαρμακολογική και ψυχοθεραπευτική παρακολούθηση για όλο το φάσμα των ψυχιατρικών παθήσεων ενηλίκων.Το θεραπευτικό πλάνο διαμορφώνεται εξατομικευμένα αναλόγως των αναγκών του ασθενούς.

6908458345

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού