Άγχος: Κίνδυνος ή Ευκαιρία;

Ακρόαση άρθρου......

Το άγχος ως μια φυσική διεργασία του ανθρώπινου ψυχισμού ενεργοποιείται κάθε φορά που βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι καινούργιο, άγνωστο, μπροστά σε μια ενδεχόμενη αλλαγή ή σε ένα γεγονός που έρχεται απροσδόκητα και αιφνιδιαστικά να διαταράξει τους ρυθμούς της καθημερινότητάς μας. Τι το κάνει όμως, από μια φυσική και ίσως δημιουργική διεργασία, να μας «αρρωσταίνει»;

Ζούμε στην εποχή της κυριαρχίας του άγχους, το οποίο θα λέγαμε ότι αποτελεί και την πιο «μοδάτη» διαγνωστική κατηγορία. Ό,τι δηλαδή δεν εντάσσεται σε μια οργανική ακολουθία αποδίδεται εκεί. «Δεν έχεις τίποτα, άγχος είναι!!!», είναι μια φράση που ακούγεται συχνά, τόσο από τους ειδικούς, όσο και στην καθημερινότητα. Το ερώτημα όμως παραμένει: τι έχω; Όπως παραμένουν και τα σωματικά συμπτώματα που πολλές φορές ακολουθούν το αυξημένο άγχος.

Συνήθως λοιπόν δεν ξέρουμε τι να κάνουμε με αυτή την «ασθένεια», κι ό,τι μας λένε δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται θετικά, συμβουλές δηλαδή του τύπου απλώς ηρέμησε, δες τη ζωή αλλιώς, χαλάρωσε, γυμνάσου, κάνε ταξίδια, δεν έχουν θετικό αντίκτυπο, ενώ πολλές φορές αγχώνουν περισσότερο.

Που οφείλεται το άγχος

Πως δημιουργείται επομένως το άγχος, πως ξεφεύγει από τον έλεγχό μας και κυρίως πως μπορεί να γίνει δημιουργικό; Το άγχος με βεβαιότητα αυξάνεται στις περιπτώσεις που ο άνθρωπος εγκαταλείπει τον εαυτό του στη μοίρα του και συνεπώς ως αντίδοτο μπορεί να λειτουργήσει η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης. Είναι εντυπωσιακό, βέβαια, πως σήμερα, στην εποχή των μεγάλων επιστημονικών ανακαλύψεων και της συνεχόμενης ροής πληροφοριών, κάποιοι άνθρωποι σκέφτονται όπως σκεφτόντουσαν και οι άνθρωποι, πριν ακόμη τους Πυθαγόρειους φιλοσόφους, τότε που αποτελούσε κοινή πεποίθηση πως η μοίρα και οι θεοί ρυθμίζανε την ανθρώπινη ζωή. Μοίρα όμως δεν είναι η εναπόθεση της ζωής μας σε κάτι έξω από εμάς, αλλά η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης όλων των επιλογών μας, ανάμεσα στα αμετάκλητα γεγονότα της γέννησης και του θανάτου, στα οποία και μόνο δεν μπορούμε να παρέμβουμε.

Μοίρα μας είναι οι επιλογές μας

Το άγχος είναι παράγωγο της μη ανάληψης αυτής ακριβώς της προσωπικής ευθύνης που αναπτύσσεται στο διάκενο μιας αμφιθυμίας, να επιθυμούμε και ταυτόχρονα να φοβόμαστε τις αλλαγές. Μοιάζει παράδοξο αλλά αγαπάμε τη σταθερότητα και την αλλαγή με το ίδιο πάθος.

Δεν έχουμε μάθει όμως να κινούμαστε συνθετικά μέσα σε αυτές τις έννοιες και μέσα από τις συνθέσεις να δημιουργούμε νέα νοήματα. Ειδικά στην ελληνική κοινωνία των διχαστικών διλημμάτων, οι εσωτερικές διχοτομήσεις και οι εμφύλιοι μέσα μας, μας οδηγούν κάθε φορά σε μια μονοσήμαντη θέαση της πραγματικότητας.

Όπως συμβαίνει να παρακολουθούμε ταυτόχρονα την οθόνη της τηλεόρασης, του τάμπλετ, του κινητού, έτσι ζούμε και τη ζωή μας, δημιουργώντας στιγμιότυπα, ασύνδετα μεταξύ τους και κενά νοήματος. Είναι, θα λέγαμε σαν η ζωή να είναι αποσπασματική, ένα φιλμ με μπερδεμένα καρέ, δίχως ροή. Δίχως όμως αίσθηση μιας βιογραφικής συνέχειας οι άνθρωποι νιώθουν μετέωροι, θυμωμένοι, πικραμένοι. Άνθρωποι σπασμένοι, που τα «σπάνε», θυμώνουν ή προσπαθούν να είναι επιτυχημένοι, αρκεί να μη νιώσουν το κενό της αμφιθυμίας τους και την αποσπασματικότητα της ζωής τους.

Κύριο γνώρισμα αυτής της παραδοχής είναι ο κατακερματισμένος άνθρωπος, ο άνθρωπος που ενώ έχει την πληροφόρηση, δεν κατέχει τη γνώση και δεν μπορεί να συνθέτει και να δημιουργεί συγκροτημένες αφηγήσεις για τον εαυτό και τον κόσμο.

Το άγχος μπορεί να γίνει οδηγός

Το άγχος, λοιπόν, αυτός ο μικρός ο μέγας μοχλός της αλλαγής, θετικής ή αρνητικής μας φανερώνει την ψυχή μας, μας δίνει μια εικόνα των ψυχικών διεργασιών κι ως εκ τούτου είναι ένας πολύτιμος οδηγός.

Κάθε αλλαγή επιφέρει άγχος και κάθε φορά που χρειάζεται να αλλάξουμε αγχωνόμαστε. Εκεί ακριβώς είναι που ο άνθρωπος αναπτύσσει αμυντικές λειτουργίες για να παραμείνει στη σταθερότητα μιας κατάστασης, που έχει επιλέξει, ακόμη κι αν αυτή του είναι δυσάρεστη. Το άγχος της μετάβασης είναι πιο τρομακτικό από τη μούχλα της σταθερότητας.

Άγχος μας προκαλούν και οι θετικές αλλαγές, γιατί ζητούν από μας επαναπροσδιορισμό και μετακίνηση. Για παράδειγμα, ακόμη κι αν κερδίσει κάποιος το τζόκερ, δεν γλυτώνει από την ανάγκη, την επιθυμία, την εν γένει υποχρέωση των εσωτερικών αλλαγών. Το παράδοξο που συμβαίνει εξάλλου πολύ συχνά σε αρκετούς ανθρώπους είναι λίγο μετά από μια επιτυχία να λυγίζουν, ή να αρρωσταίνουν ψυχικά και σωματικά. Ανασύρω στη μνήμη μου τα λόγια πολλών θεραπευόμενων που μου λένε πως παθαίνουν κρίσεις πανικού σε μια περίοδο που όλα τους πάνε καλά, που όλες οι ορατές τους επιθυμίες έχουν γίνει πραγματικότητα. Αυτό συμβαίνει απλώς επειδή δεν έχουν γίνει οι εσωτερικές αλλαγές, αυτές που μπορούν να στηρίξουν και τις επερχόμενες ή υφιστάμενες εξωτερικές αλλαγές.

Η προσωπική ευθύνη της αναγνώρισης του άγχους

Αυτή όμως είναι η μοίρα μας όπως λέγαμε παραπάνω, δηλαδή, να διαχειριστούμε υπό την οπτική της προσωπικής ευθύνης, ό,τι -θετικό ή αρνητικό- μας προκαλεί άγχος. Και πως θα το πετύχουμε αυτό, μα βλέποντας τι σημαίνει για μας το άγχος, κάνοντας τις δικές μας αναγνώσεις, βγαίνοντας από την παιδική κρυψώνα της αποφυγής της πραγματικότητας ώστε αντί να μεταθέτουμε, να καταστέλλουμε, να μεταστρέφουμε, απλά να δράσουμε. Δρω σημαίνει ρισκάρω και να αποτύχω, αλλά και να είμαι έτοιμος για την επιτυχία… Όταν δεν δρω, αγχώνομαι, είναι μια καινούργια ρήση που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε.

Η ζωή δίχως σκοπό δεν έχει νόημα, και ο σκοπός δίχως νόημα μπορεί να είναι τραυματικός. Ως εκ τούτου, όσο κατευθύνουμε τη ζωή μας προς ένα σκοπό με νόημα, τόσο επιτρέπουμε να ορίζουμε εμείς το πεπρωμένο μας. Ασφαλώς μπορεί να μην γνωρίζουμε τι θα συμβεί στο μέλλον, έχουμε όμως τη δυνατότητα να επιλέξουμε πώς θέλουμε να δράσουμε σε κάθε τι που μας φέρνει η ζωή. Η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης είναι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης του άγχους, σε αντίθεση με τις αποσπασματικές λύσεις της αποφυγής του, της μετάθεσης σε εξωγενής παράγοντες ή/και της καταφυγής στο αλκοόλ, στις ουσίες, στο φαγητό, στα ηρεμιστικά, κλπ.

Μιλώντας για αντιμετώπιση και αξιοποίηση του άγχους σημαντικό είναι λοιπόν να κατανοούμε τις ρίζες του και όπως συμβαίνει και στην ψυχοθεραπευτική διαδικασία, αυτό που θεραπεύει είναι η θετική αναπλαισίωση του και το άνοιγμα της εικόνας πέρα από αυτό που φοβόμαστε. Σε αυτή την περίπτωση το άγχος μπορεί να γίνει όχημα επανανοηματοδότησης της ύπαρξης με νέα δεδομένα και οι πηγές του άγχους να γίνουν πηγές αυτογνωσίας, διεύρυνσης και θετικών αλλαγών…

Συγγραφή - Επιμέλεια Άρθρου

Γιώργος Γιαννούσης - Ψυχοθεραπευτής

Ψυχοθεραπευτής, Οικογενειακός θεραπευτής, Επιστημονικός Υπεύθυνος στο Ινστιτούτο εφαρμοσμένης συμβουλευτικής & ψυχοθεραπείας - ΝΗΜΑ.

2410.533737

Δείτε όλα τα άρθρα Σελίδα ειδικού