Ο πρώτος δυναμικός ψυχολόγος - Friedrich Herbart

Ακρόαση άρθρου......

Ο Friedrich Herbart (1776-1841), διάδοχος του Kant στο Πανεπιστήμιο του Κένιγκσμπεργκ, είναι γνωστός κυρίως για τη θεωρία του της κατάληψης, αλλά πέτυχε πολύ περισσότερα στην Ψυχολογία, και ιδιαίτερα στην εφαρμοσμένη εκπαίδευση. Άνθρωπος με κοινωνικό χαρακτήρα, είχε βαθύ ενδιαφέρον για την κοινότητα και αρνήθηκε να σπαταλήσει τον χρόνο του στην οικοδόμηση ενός μεταφυσικού συστήματος.

Έτσι, έπαιξε οργανικό ρόλο στη βελτίωση του γερμανικού εκπαιδευτικού συστήματος. Απ' αυτήν την άποψη, δεν εντασσόταν στην κατηγορία του μέσου Γερμανού καθηγητή φιλοσοφίας. Ίσως η προέλευσή του από την Βρέμη, ένα λιμάνι, είχε κάποια σχέση με την πιο κοσμοπολίτικη τάση του, η οποία εκφράστηκε επίσης στον γάμο του με μια Αγγλίδα.

Ο Herbart ξεκίνησε από κει που σταμάτησε ο Kant, όσον αφορά την Ψυχολογία.

Πρώτος αυτός πέρασε από συνοπτική διαδικασία τις ιδιότητες. Ο όρος, αν δεν ήταν εσφαλμένος, δεν είχε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Ο ίδιος ενδιαφερόταν για τις διαδικασίες, για τη δράση. Κατά μια έννοια, θα μπορούσε να γανει πως συμπαθούσε τη λοκιανή σχολή ιδεών, αλλά ενώ ο Locke και οι διάδοχοί του αρκούνταν σε μια φαινομενολογικη πραγμάτευση των ιδεών, δηλαδή στην επίγνωση, ο Herbart πήγε βαθύτερα και μίλησε για τη δύναμη που ενυπάρχει σε κάθε ιδέα.

Εδώ έγκειται το μεγαλείο του ως πρωτοπόρου, γιατί μπορούμε να τον θεωρήσουμε πρώτο δυναμικό ψυχολόγο...

Ξεκινώντας από μια μεταφυσική έννοια, το «Πραγματικό»,το οποίο είναι η μονάδα της ύπαρξης και θυμίζει τη «μονάδα» του Leilbniz και ίσως τα δικά μας πυρηνικα σωματίδια, προχωρά για να σηκώσει ένα επιβλητικό οικοδόμημα. Η αμοιβαία σχέση των ιδεών οφείλεται στη σύγκρουση αυτών των κέντρων δύναμης, που είναι είτε θετικά είτε αρνητικά φορτισμένα. Ο Herbart χρησιμοποιεί ακόμη τον όρο «σύμπλεγμα», αν και όχι με τη φρουδική συνδήλωση.

Παρόμοια κάνει πολλές ιδέες να μένουν έξω από το κατώφλι της συνείδησης, προσθέτοντας ότι ασκούν κάποια επίδραση στη συνείδηση του ατόμου, αν και αυτό δεν έχει επίγνωση της ύπαρξής τους. Επειδή η δύναμη πίσω από την ιδέα είναι πραγματική, αυτή, θεωρητικά, δεν χάνεται ποτέ.

Αυτό μοιάζει πάρα πολύ με τη φροϋδική σύλληψη της νοητικής ενέργειας, η οποία διατηρείται ως κάτι σταθερό, και διαταράσσεται από συγκρούσεις. Πάντως, δεν θα 'πρεπε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ο Herbart είχε στο νου του κάτι σαν την ψυχανάλυση, αν και ασφαλώς σκεπτόταν με όρους δυναμικής Ψυχολογίας.

Στην οιονεί-λαϊμπνιτσιανή μεταφυσική του, ο Herbart πιστεύει ότι η Ψυχή είναι ένα Πραγματικό που βρίσκεται στον εγκέφαλο. Η απώτατη φύση του είναι άγνωστη και μόνο ως τέτοιο ενεργοποιείται από τα ερεθίσματα.

Στην εμπειρική πλευρά, ο Herbart προσπάθησε να αντιμετωπίσει ακριβώς εκείνη τη δυσκολία που ανάγκασε τον Kant να αρνηθεί οποιαδήποτε επιστημονική καταστατική θέση στην Ψυχολογία γιατί προσπάθησε να πραγματευτεί τις ιδεϊκές διαδικασίες με μαθηματικό τρόπο, επινοώντας φόρμουλες για την αναστολή και τη διευκόλυνση, την έλξη και την αποστροφή.

Παρά το γεγονός ότι ο όλος υπολογισμός ήταν εξαιρετικά υποθετικός, βλέπουμε μολαταύτα ότι ο Herbart ήταν ίσως ο πρώτος που συνέλαβε την ιδέα να δουλεύεις μ' ένα «μοντέλο» κι ενώ ο C.L. Hull, στην εποχή μας, διέθετε έναν πιο επιστημονικό μηχανισμό και πιο αυστηρά στάνταρ για τα σχήματα συμπεριφοράς του, η μέθοδος ήταν στην ουσία η ίδια, και τα αποτελέσματα ίσως όχι λιγότερο προβληματικά.

Η επίδραση του Herbart στην πορεία της εκπαίδευσης και της ψυχολογίας

Η επίδραση του Herbart στην πορεία της εκπαίδευσης και της ψυχολογίας ήταν τεράστια και η δημοτικότητά του ως λέκτορα ήταν τόσο μεγάλη που σπάνια βρισκόταν αίθουσα στο Πανεπιστήμιο αρκετά μεγάλη για να χωρέσει τους φοιτητές,

Μέσω του ενθουσιασμού του, της πρακτικότητάς του και της επιθυμίας του να δουλέψει για το κοινό καλό, αποκτούσε μαθητές και οπαδούς που μετέδιδαν τις απόψεις και τις μεθόδους του στους δικούς τους μαθητές, ώσπου οι ιδέες του έφτασαν ακόμη και στις Η.Π.Α., με σεμινάρια για δασκάλους και παιδαγωγικές ακαδημίες να ξεπηδούν σε διάφορα μέρη.

Πολλές ήταν οι χερμπαρτιανές εταιρείες που ιδρύθηκαν σε διάφορα μέρη της Ευρώπης και της Αμερικής. Η αμερικάνικη μόνο αριθμούσε δύο χιλιάδες μέλη. Δεν είναι γενικά γνωστό ότι ο πρόγονος της σπουδαίας National Society for the Study of Educaton (Εθνικής Εταιρείας για τη Μελέτη της Εκπαίδευσης) ονομαζόταν κάποτε National Herbart Society, παρουσιάζοντας έτσι τον Herbart ως προστάτη άγιο όλων των δασκάλων.

Οι τριάντα πέντε επιστολές που αποτελούν το έργο The Application of Psychology to the Science of Education είναι πρότυπο σαφήνειας και επιχειρηματολογίας, πάνω στη βάση της εμπειρίας. Πολλά απ' αυτά που προτείνει σ' αυτές τις επιστολές, οι οποίες απευθύνονται σ' έναν παλιό μαθητή και σταθερό φίλο (τον F.K. Griepenkerl) εξακολουθούν να είναι έγκυρα.

Οι επεξηγήσεις δια παραδειγμάτων που δίνει ο Herbart στο ζητημα της αναστολής και της διευκόλυνσης είναι, εκτός από τα πραγματικά σχέδια, τοπολογικού χαρακτήρα, και μπορούν ακομη να θεωρηθούν προμήνυμα της θεωρίας του πεδίου. Μιλά επίσης και για τον «ελεύθερο χώρο» που δίνεται σε μια ιδέα για ένα διάστημα, σε μια άλλη ιδέα μετά. Ας διαβάσει όποιος θέλει την Επιστολή 14 παραδείγματος χάρη απ' αυτήν τη σειρά και θα θεωρήσει το επίτευγμα του Ηerbart εντελώς σύγχρονο.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο του Α.Α.Roback «Ιστορία της Ψυχολογίας», Εκδόσεις Βάνιας 1992