Ο ολοκληρωτισμός του μονάρχη κορωνοϊού και η ανάκτηση της αγκαλιάς

Ακρόαση άρθρου......

Δεν ήταν δα και λίγο αυτό που περάσαμε και θα συνεχίσουμε να περνάμε…Ο κορωνοϊός κατάφερε να κατευθύνει και να ελέγξει είτε άμεσα, είτε έμμεσα τις δραστηριότητες των ανθρώπων. Η διείσδυση αποτελεί βασικό διακριτικό του, που μας έκανε όλους να νιώθουμε «ανελεύθεροι και εξουσιασμένοι». Κινητοποίησε ολόκληρους πληθυσμούς ανά τον κόσμο και κατόπιν περιφρόνησε και ανάδειξε την μετριότητα του σύγχρονου ανθρώπου.

Ένας «μονάρχης» ιός, που συγκέντρωσε ολοκληρωτικά όλη τη δύναμη γύρω του, με απολυταρχικό τρόπο, καθώς από τη μια, «φίμωσε» τις ατομικές ελευθερίες και τα κοινωνικά δικαιώματα και από την άλλη ανέδειξε την αλαζονεία και τον ηδονισμό των ισχυρών κρατών του κόσμου, που υποτίμησαν την δύναμή του και χρόνια τώρα απαξίωναν κάθε δημόσιο θεσμό και κάθε κοινωνικό αγαθό… και κατέλυσε το μύθο που είχαν περίτεχνα χτίσει γύρω τους.

Διαταραχή του Μετατραυματικού Στρες (PTSD)

Κανένας άνθρωπος δεν είναι πανομοιότυπος με τον άλλον, γι΄αυτό και οι συμπεριφορές στην οξύτητα και την έντασή τους δεν είναι ίδιες. Σίγουρα υπάρχουν ομοιότητες στους ανθρώπους, κοινές αντιδράσεις που βοηθούν την επιστήμη να τις κωδικοποιήσει και να τις θέσει κάτω από μια ομπρέλα, κάτω από μια τιτλοφόρηση, προκειμένου να τις «γκρουπάρει», για να τις αντιμετωπίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Το ίδιο συμβαίνει και με την Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Μετά από ένα τραυματικό γεγονός, μετά από ένα επώδυνο βίωμα. Μάλιστα κάποιες φορές υπάρχουν τόσο ακραίες αντιδράσεις, που φαίνονται σα να μην έχουν καμιά σχέση με το τραύμα… και όμως έχουν! Μπορεί, όμως, να έχουμε αντιδράσεις στο αντίθετο άκρο, αντιδράσεις απάθειας, αποπροσωποποίησης και αποκαλωδιοποίησης, σα να μην έγινε απολύτως τίποτα ή πολλοί να μην αναπτύξουν καθόλου Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες, γιατί ο ανθρώπινος εγκέφαλος διαβάζει διαφορετικά τα πράγματα και μπορεί πλέον να μάθει να τα διαβάζει, καθώς περιοχές που έχουν βλαφτεί θα μπορέσουν να ανατροφοδοτηθούν με νέα δίκτυα νευρώνων, λόγω νευροπλαστικότητας.

Αγχογόνες αντιδράσεις

Η υγειονομική και η ψυχοσυναισθηματική εισβολή του κορωνοϊού στη ζωή μας που συντελέστηκε με τέτοια βιαιότητα, αποτέλεσε τραυματικό γεγονός. Αυτό ενισχύθηκε από το γεγονός ότι εκτυλίχθηκε με παγκόσμιους όρους- «globalization ιός»- χωρίς να υπάρχει ορατή δυνατότητα διαφυγής από πουθενά. Ήταν ένα απειλητικό βίωμα για τη ζωή, για την ψυχοσυναισθηματική σταθερότητα, για την κοινωνική σύνθεση, για το οικονομικό γίγνεσθαι, για το πολιτισμικό και το θρησκευτικό περιβάλλον όλων των χωρών. Απειλή ως προς κάθε ταυτότητα του ατόμου και ως προς την ανθρώπινη ολότητα.

Αποκτήστε το παγκόσμιο best seller Ο μοναχός που πούλησε τη Ferrari του, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας

Στην περίπτωση του κορωνοϊού, μπορεί να μη βιώσαμε όλοι -ευτυχώς- την βιαιότητά του και την απειλή της ζωής μας, με το να ασθενήσουμε, πάραυτα γίναμε μάρτυρες ενός θανατηφόρου περιβάλλοντος, που ο θάνατος περιφερόταν καθημερινά μπροστά στα μάτια μας, περισσότερο έκδηλος από ποτέ, χωμένος ανελέητα μέσα στα σπίτια μας, με τη «αμέριστη βοήθεια» των ΜΜΕ και των social media. Αυτή η βιαιότητα του θανάτου που βιώθηκε στην υπερβολή της, μπορεί να οδηγήσει κάποιους από όλους μας σε μια ποικιλόμορφη και ποικιλόχρωμη βεντάλια αντιδράσεων που λέγεται μετατραυματικό στρες, δηλαδή μια αγχογόνα αντίδραση που ακολουθεί μετά από το τραυματικό γεγονός του κορωνοϊού.

Συνήθως μέσα σε χρονικό διάστημα ενός μήνα ξεθωριάζουν οι εκδηλώσεις του μετατραυματικού στρες. Πρέπει να σκεφτούμε ωστόσο ότι είναι μια υγιής αντίδραση σε ένα μη υγιές γεγονός. Ο χρόνος είναι γιατρός, είθισται να λέμε, και ισχύει! Οι άνθρωποι για να ανταποκριθούν στο τραύμα, θα σκεφτούν, θα κλάψουν, θα μελαγχολήσουν, θα θρηνήσουν, θα κλειστούν στον εαυτό τους, θα φοβηθούν. Στη συνέχεια, όμως, καθώς θα «παίρνουν το χρόνο τους», θα αναπροσαρμοστούν, θα επαναξιολογήσουν, θα επανεκτιμήσουν.

Αντιδράσεις στο τραύμα

Η απόκριση στο τραύμα εμπεριέχει αντιδράσεις τόσο σωματικές, όσο και συναισθηματικές. Από την αλλαγή στις ώρες ύπνου και στη λήψη τροφής, έως και σωματικές ενοχλήσεις, πόνους, αύξηση καρδιακών παλμών, αυξημένη αίσθηση τρόμου, εφίδρωση, δυσκολία στην αναπνοή, σύγχυση, κατανάλωση ουσιών.

…και από την απάθεια, την άρνηση της πραγματικότητας ή την υποτίμηση του περιστατικού και της επιρροής του προς το άτομο, έως την άρνηση για πνευματική σύνδεση και επαφή με τους ανθρώπους, το άγχος, την φοβία, την κατάθλιψη, την αποκοπή από την καθημερινότητα, τον εκνευρισμό, τον συγκεντρωτισμό αλλά και την έλλειψη κινήτρων και του σκοπού στη ζωή κάποιες φορές .

Διεισδυτική αναβίωση της εμπειρίας του τραύματος

Στους περισσότερους ανθρώπους οι εκδηλώσεις του μετατραυματικού στρες αρχίζουν σιγά - σιγά να ξεθωριάζουν μέσα σε ένα διάστημα περίπου 4 εβδομάδων. Όμως κατά διαστήματα, τον πρώτο καιρό κυρίως, έχουμε εισβολή αρνητικών σκέψεων που αφορούν το τραύμα, δηλαδή: εφιάλτες, αίσθημα αβοήθητου ή ακόμη και πανικό αλλά και δυσκολίες στη συγκέντρωση και τη μνήμη συχνά με επαναφορά εικόνων που βιώθηκαν και δυσάρεστων αναμνήσεων. Έχουμε δηλαδή μια διεισδυτική αναβίωση της εμπειρίας με τρομακτικά φλας μπακ. (Brom, D., et al. 1989).

Η συλλογική σκέψη της απειλής, του φόβου και του θανάτου

Αν και το βίωμα του «άγνωστου» κορωνοϊού τόνωσε τις φαντασιώσεις μας, οι οποίες γέννησαν τα χειρότερα σενάρια για την ζωή μας, πρέπει να σκεφτούμε πως όλοι μοιραστήκαμε αυτή την παγκόσμια εμπειρία. Σχετιστήκαμε με άλλους γύρω μας, μέσα από μια «άτυπη δημιουργικότητα» και όχι μόνο μέσα από την ανασφάλεια και την απόγνωση. Αυτό λαμβάνει ένα θετικό πρόσημο, για το τι μπορεί να καταφέρει ο άνθρωπος. Γιατί στην ιστορία της ζωής, αποδεικνύεται και πάλι, ότι το ανθρώπινο είδος, είναι «επιβιωτικό είδος» αναλογισμένων των συνθηκών και κάτω από το πρίσμα της φροντίδας και της αλληλεγγύης προς τον εαυτό μας και τον συνάνθρωπο μας.

Αν μάλιστα αντιληφθούμε την επίπτωση του τραυματικού γεγονότος στη ζωή μας σύντομα και προσδιορίσουμε το μέγεθος αυτών των επιπτώσεων, θα είναι πιο εύκολο να αναζητήσουμε λύσεις, να αναζητήσουμε συμβουλευτική από ειδικό ψυχολόγο ή και θεραπευτική παρέμβαση εφόσον χρειάζεται. Η αυξημένη επίγνωση θα μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν είμαστε «καμένοι εγκεφαλικά» αλλά τραυματισμένοι λόγω των γεγονότων. Στο μετατραυματικό στρες, το άγχος του ανθρώπου συλλαμβάνεται με τις νοητικές κατασκευές του νικημένες και το άτομο νιώθει ότι έχει χάσει την δομημένη αντίληψη των γεγονότων.

Θεραπευτική παρέμβαση στο τραύμα

Παρά το γεγονός ότι οι φόβοι μας είναι κοινοί για όλους, για κάποιους είναι ιδιαίτερα έντονοι και κυρίαρχοι, που διαταράσσουν σημαντικά τη λειτουργικότητα της ζωής τους και τότε η αυτοβοήθεια δεν είναι αρκετή, αλλά θα πρέπει να ζητήσουν βοήθεια για την διαχείριση και την αποτροπή τους. Αν δεν αντιμετωπιστούν τέτοιου είδους φοβίες, η κατάσταση γίνεται πιο τρομακτική και δυσκολότερα αντιμετωπίσιμη. Δεν είναι τόσο φοβερό και ανεξέλεγκτο όσο θεωρούμε, αρκεί να δώσουμε στον εαυτό μας, την ευκαιρία πρόσβασης στον ειδικό, για την κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη.

Καταγράφεται επιστημονικά ότι το 8% των ανδρών και 20% των γυναικών θα αναπτύξουν Μετατραυματικό Στρες μετά από έντονα και στρεσογόνα γεγονότα που πλήττουν την ζωή τους και περίπου 30% από αυτούς θα αναπτύξουν ένα χρόνιο είδος της διαταραχής που θα τους ταλαιπωρεί στη διάρκεια της ζωής τους (Brunet A, Akerib V, Birmes P . 2007).

Έκθεση στο φοβογόνο ερέθισμα

Ένας συνιστώμενος και αποτελεσματικός τρόπος για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε μια φοβία είναι η εκθετική παρουσία μας στο φοβογόνο ερέθισμα. Αυτή η έκθεση βέβαια θα πρέπει να γίνει με τρόπο ελεγχόμενο που να μη διαταράσσει τη συναισθηματική ασφάλεια και την ψυχική ισορροπία. Κατά την έκθεση μας σε ανθρώπους που έχουν νοσήσει ή ήταν φορείς του ιού, θα μάθουμε σταδιακά να ξεπεράσουμε το άγχος, θα αρχίσουμε να ελέγχουμε το φόβο έως ότου μειωθούν στο ελάχιστο και σε σημείο που δεν θα νιώθουμε απειλητικά από τους γύρω μας.

Μέσα από τις συνεχόμενες επαναλήψεις και επαφές με τους ανθρώπους, μέσα από την ανθρώπινη σύνδεση και την επανακαλωδίωση μας, θα αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε πως μπορεί κάποια πράγματα να άλλαξαν αλλά δεν θα χαθούμε κιόλας! Η καθημερινή μας έκθεση σε ανθρώπους, μετά την καραντίνα του κορωνοϊού, η επαφή μας «δια ζώσης και όχι εξ αποστάσεως» με επιστημονικό σχεδιασμό και υγειονομική πρακτική θα μας κάνει να αντιληφθούμε ότι δεν θα συμβεί το χειρότερο με μια αγκαλιά, όταν όλα καταλαγιάσουν. Όταν τα νέα επιστημονικά δεδομένα θα είναι στα χέρια των ειδικών επιστημόνων θα αρχίσουμε να αισθανόμαστε πιο σίγουροι και ο φόβος θα αρχίσει να χάνει την δύναμή του, να ξεθωριάζει και να συνθλίβεται.

Κλίμακα άγχους και φόβου στο ερέθισμα

Αυξάνοντας σταδιακά την κλίμακα άγχους και φόβου στο ερέθισμα, από μόνοι μας θα μπορέσουμε να το διαχειριστούμε καλύτερα και σιγά- σιγά θα πετύχουμε την ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης στον εαυτό μας και θα δώσουμε και την αγκαλιά στα αγαπημένα μας πρόσωπα στον χρόνο που πρέπει και απαιτείται.

Αν δημιουργήσουμε μια κλίμακα φόβου και άγχους από το ελάχιστα φοβικό και αγχογόνο έως το μέγιστο φοβικό και αγχογόνο, θα είναι κάτι χρήσιμο για να τακτοποιήσουμε τις σκέψεις μας και να φτάσουμε στον τελικό στόχο μας. Ξεκινούμε από το πρώτο βήμα και δεν θα προχωρήσουμε μέχρι να αρχίσουμε να αισθανόμαστε πιο άνετα. Μπορεί να χρειαστεί να παραμείνουμε στην κατάσταση αυτή για αρκετό χρονικό διάστημα, μέχρι να μειώσουμε το άγχος. Όσο περισσότερο εκθέτουμε τον εαυτό στον φοβογόνο παράγοντα, τόσο περισσότερο θα το συνηθίσουμε και τόσο λιγότερο άγχος θα αισθανθούμε όταν θα το αντιμετωπίσουμε την επόμενη φορά.

Διαβάστε επίσης στην Πύλη μας το άρθρο Τραυματικές εμπειρίες. Επώδυνα βιώματα που μας ακολουθούν ή ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη; της συνεργάτιδας της Πύλης μας Ελένης Κολτσίδα

Μόλις κάνουμε ένα βήμα σε αρκετές διαφορετικές περιπτώσεις, χωρίς να αισθανθούμε πάρα πολύ άγχος, μπορούμε να προχωρήσουμε στο επόμενο βήμα. Αν ένα βήμα είναι πάρα πολύ δύσκολο, πρέπει αυτό να σπάσει σε μικρότερα βήματα ή να πάμε πολύ πιο αργά. Αν αρχίσουμε να αισθανόμαστε ιδιαίτερα αγχωμένοι ή και φοβισμένοι υπαναχωρούμε αμέσως, είτε πρόκειται για επαφή με πολλούς ανθρώπους ξαφνικά ή ακόμη και στην επαφή με τις προηγούμενες καθημερινές μας συνήθειες όπως π.χ. γυμναστήριο, σινεμά, θέατρο. Μπορεί να χρειαστεί να δαπανήσουμε περισσότερο χρόνο για να μάθουμε να έχουμε τον έλεγχο της κατάστασης. Χρειάζεται υπομονή, αντοχή στο χρόνο, ανθεκτικότητα, στρατηγική και επανατοποθέτηση και σίγουρα εμπιστοσύνη στην επιστήμη, γιατί η γνώση είναι το όπλο!

Θα αναπτύξουμε όλοι Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες;

Θα αναπτύξουμε όλοι «Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες» ή θα περάσουμε απευθείας στη φάση της «Μετατραυματικής Ανάπτυξης»;
Η απάντηση είναι: Όχι ! Δεν θα αναπτύξουμε όλοι μετατραυματικό στρες. Η προστασία μας από τα τραύματα έχει άμεση εξάρτηση από τους ψυχολογικούς πόρους και ότι έχουμε διαφυλάξει ψυχοσυναισθηματικά εμείς ως υποκείμενα μαζί με το κοντινό περιβάλλον μας. Εξαιτίας της οικονομίας που κάνει ο κάθε εγκέφαλος, διαβάζοντας το κάθε βίωμα με διαφορετικό τρόπο, λόγω του τρόπου εγχάραξης καταστάσεων ζωής του κάθε υποκειμένου καθώς επίσης και λόγω της νευροπλαστικότητας, ο εγκέφαλος μπορεί να δημιουργήσει νέους νευρώνες, νέα δίκτυα, φιλτράροντας τις δυσμενείς καταστάσεις της ζωής του και να επανατοποθετηθεί εκ νέου για να επιβιώσει.

Άτομα που βίωσαν έντονες καταστάσεις στρες ή ανεξέλεγκτες καταστάσεις που δεν ήταν στο χέρι τους να τις αλλάξουν, είναι οι άνθρωποι με προϋποθέσεις υψηλής ευαλωτότητας και ευπάθειας, χωρίς μεγάλο απόθεμα ψυχολογικών πόρων. Άτομα με βιολογικές καταβολές παθολογικού άγχους (αγχώδης διαταραχή, φοβίες) αλλά και κοινωνικές αλλοτριώσεις, με έλλειμμα σθεναρής οικογενειακής παρουσίας και κοινωνικής στήριξης, με παιδικά τραύματα, με παρουσία στρεσογόνων γεγονότων στη ζωή τους όπως π.χ. υγείας ή απώλειας, έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν μετατραυματικό στρες.

Στιγματισμός των ασθενών

Άτομα που νόσησαν από τον κορωνοϊό, οι ίδιοι ή κάποιο μέλος της οικογένειά τους και συνάμα και επιπροσθέτως, προέρχονται από πολιτισμικά και κοινωνικά περιβάλλοντα που τους προκαλούν αισθήματα ντροπής και ενοχής αλλά και περιβάλλοντα με ρατσισμό στα οποία είναι εύκολο να τους αποδοθεί το στίγμα «του ασθενή ή του φορέα», είναι εξίσου ευάλωτα, κυριεύονται ευκολότερα, καθώς δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά την «επίθεση» που τυχόν θα δεχτούν.

Ο ρόλος του γονιδιώματος στο μετατραυματικό στρες

Τέλος, υπάρχουν ερευνητικά δεδομένα που καταγράφουν ότι τα σοβαρότερα συμπτώματα μετα-τραυματικού στρες στα άτομα, εμφανίζουν όσοι άνθρωποι έχουν στο γονιδίωμά τους δύο συγκεκριμένες παραλλαγές των γονιδίων ΤΡΗ1 και ΤΡΗ2, που προκαλούν μικρότερη παραγωγή σεροτονίνης στον εγκέφαλό τους και επομένως τίθεται θέμα χημείας, βιολογίας και γονιδίων από την επιστημονική κοινότητα. 

Οι θετικές δηλώσεις, η αισιοδοξία, η δραστηριοποίηση, ο επανέλεγχος των δυσμενών καταστάσεων, η ύπαρξη ελπίδας, η υψηλή αυτοεκτίμηση, η δυνατότητα άμεσης επανεκκίνησης, η ανθεκτικότητα, αποτελούν ψυχολογικούς πόρους που βοηθούν και προστατεύουν τα άτομα μετά από μια έντονη περίοδο στρες σαν αυτή που περνάμε.

Η ψυχική ισορροπία των παιδιών

Γι αυτό, στην περίπτωση των παιδιών, είναι βασικό να γνωρίζουμε πώς ο τρόπος με τον οποίο αυτή η περιπέτεια βιώνεται στο μικροκλίμα του οικογενειακού περιβάλλοντος είναι καθοριστικός για την ψυχική ισορροπία των παιδιών. Τα παιδιά συνηθίζουν πιο εύκολα τις ανατροπές γιατί είναι ακόμη «ανοιχτά στις εγγραφές» και ζουν στο τώρα. Έτσι όσο θετικότερο είναι το κλίμα στην οικογένεια, τόσο πιο ανώδυνα θα το βιώσουν τα παιδιά.

Αν οι γονείς βλέπουν τα πάντα τραυματικά και το βιώνουν με υπερβολική ένταση, αυτό είναι που θα περάσει στα παιδιά και όχι η πανδημία με τους υγειονομικούς όρους και τους οικονομικούς όρους που το εισπράττουν οι μεγάλοι.

Ο εγκέφαλός μας ως προστάτης μας

Ο ανθρώπινος εγκέφαλος εξελίσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας για να κάνει εκπληκτικά πράγματα. Στην εποχή του κορονοϊού είδαμε μια «εκτεταμένη άτυπη δημιουργία» από διαδικτυακές συναυλίες μέχρι και κατασκευή μασκών. Πρέπει να θυμόμαστε, ωστόσο, ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος σαν κύριο και πρωταρχικό ρόλο έχει «χρέος» και «καθήκον» να μας κρατάει ζωντανούς.

Σε τραυματικά περιστατικά που οι άνθρωποι βιώνουν, το τμήμα του εγκεφάλου που προστατεύει την ψυχοσωματική ευεξία παίρνει αυτόματα τον έλεγχο. Γι αυτό το λόγο, άτομα που βίωσαν ένα τρομακτικό γεγονός στη ζωή τους συχνά δεν θυμούνται το γεγονός που βίωσαν. Σε αυτή τη διαδικασία της απόκτησης, της εδραίωσης και ανάκτησης της μνήμης, τα τμήματα του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνα για διαδικασίες ανώτερης σκέψης, όπως η διαμόρφωση και η ανάκτηση μνήμης, καταστέλλονται για να μπορέσει ο άνθρωπος να επιβιώσει.

Μετατραυματική ανάπτυξη

Μάλιστα, στον απόηχο του τραύματος, πολλοί άνθρωποι βιώνουν «Μετατραυματική Ανάπτυξη» (Richard Tedeschi & Lawrence Calhoun, 2004) δηλαδή, μια θετική προσωπική ανάπτυξη που μπορεί να προκύψει από ένα τραυματικό γεγονός. Αυτή η ανάπτυξη μπορεί να αφορά νέες δυνατότητες για το άτομο, την προσωπική του ισχύ, τις σχέσεις με τους άλλους, την ευγνωμοσύνη για τη ζωή και την πνευματική αλλαγή.

Πρέπει να σκεφτούμε λοιπόν, ότι αυτά που ζούμε τώρα, θα είναι οι «Αναμνήσεις του Μέλλοντος». Τώρα θα γίνουν οι εγχαράξεις, τώρα θα δημιουργηθούν οι εγγραφές στον ανθρώπινο νου, που θα συνοδέψουν το απώτερο μέλλον, γι’αυτό πρέπει να οικοδομηθούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Εν κατακλείδι, εξίσου σημαντικό είναι να πούμε, ότι έρευνες δείχνουν, πως οι τρόποι με τους οποίους ένα άτομο αντιμετωπίζει τέτοιου είδους δύσκολες καταστάσεις στη ζωή του όπως η τωρινή, επηρεάζουν την εμφάνιση και την ένταση των μετέπειτα συμπτωμάτων, όπως σε μια Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες.

Μάλιστα ένα εξαιρετικά εντυπωσιακό στοιχείο αυτών των ερευνών είναι το γεγονός ότι, τελικά, παίζει καθοριστικό ρόλο η πεποίθηση του κάθε ανθρώπου ότι ακολουθεί τον καταλληλότερο τρόπο αντιμετώπισης και διαχείρισης ενός επώδυνου βιώματος, παρά ο ίδιος ο τρόπος. (Journal of traumatic stress, 2(3), 335 –351). Can J Psychiatry 52 (8): 501–2.