Έφηβη και αθλητισμός: Το σύνδρομο της έφηβης αθλήτριας

Ακρόαση άρθρου......

Ο αθλητισμός σήμερα, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος στη ζωή ενός μεγάλου ποσοστού των εφήβων, τόσο των αγοριών όσο και των κοριτσιών. Όλοι οι έφηβοι θα πρέπει να ενθαρρύνονται να γυμνάζονται με τρόπο που να ενσωματώνεται η φυσική δραστηριότητα στην καθημερινότητά τους αφού ο σύγχρονος τρόπος ζωής συντελεί στη μείωση αυτής της ανάγκης.

Η διατήρηση της καλής φυσικής κατάστασης είναι ιδιαίτερα σημαντική στη συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του/της εφήβου κατά την οποία εγκαθίστανται συνήθειες που θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την μελλοντική του/της υγεία. Το φαινόμενο της παχυσαρκίας και τα προβλήματα της εξωτερικής εμφάνισης μπορούν να ελεγχθούν σημαντικά με την εφαρμογή σωστής και υγιεινής διατροφής και με την αύξηση της σωματικής άσκησης από την πρώιμη κιόλας ηλικία του ατόμου. Επιπλέον η εμφάνιση της οστεοπόρωσης μπορεί να αποφευχθεί μέσα από την κατάλληλη και πλούσια σε ασβέστιο διατροφή καθώς και με την συνετή και με μέτρο άσκηση κατά τη διάρκεια της εφηβείας.

Ρόλο – και μάλιστα καθόλου ευκαταφρόνητο – διαδραματίζει η ενασχόληση του/της εφήβου με τις αθλητικές δραστηριότητες και στην ψυχική και διανοητική ανάπτυξή του. Ο αθλητισμός καλλιεργεί ψυχικές αρετές όπως η αγωνιστικότητα, το θάρρος, η θέληση, η υπομονή και η επιμονή, η αυτοσυγκράτηση, τονώνει την αυτοπεποίθηση του ατόμου, κινητοποιεί το ψυχικό απόθεμα της ενεργητικότητάς του, εκφορτίζοντας δημιουργικά την περίσσεια ενέργεια, αναπτύσσει το αίσθημα του αυτοσεβασμού καθώς και του σεβασμού των άλλων μέσα από τη συνεργασία και τη συλλογικότητα. Βοηθά τον/την έφηβο να υιοθετήσει την ευγενή άμιλλα και την αξιοπρεπή αποδοχή της ήττας – την οποία θα επεξεργαστεί ως κίνητρο βελτίωσης και αυτοκριτικής –, καθώς και να αξιοποιήσει δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του προφυλάσσοντάς τον από επιβλαβείς συνήθειες και καταχρήσεις (π.χ. κάπνισμα, αλκοόλ, χρήση ναρκωτικών) και από ανούσιες μορφές διασκέδασης.

Τα τελευταία χρόνια το ποσοστό των νεαρών κοριτσιών που συμμετέχουν σε διάφορα αθλήματα έχει ιδιαίτερα αυξηθεί, γεγονός που καθιστά επιτακτική την ανάγκη να γνωρίζει η έφηβη αθλήτρια τις ιδιαιτερότητες του σώματός της που θα την βοηθήσουν να απολαύσει τα οφέλη της άσκησης χωρίς οδυνηρές μελλοντικές επιπτώσεις τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική της υγεία.

Οι αθλητικές δραστηριότητες επιφέρουν πολλαπλά οφέλη στην έφηβη αθλήτρια όπως μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης παχυσαρκίας, καρδιοαναπνευστικών νοσημάτων και καρκίνου του μαστού ενώ παράλληλα συμβάλλουν στη θετική εικόνα του εαυτού, στην αυτοπειθαρχία, στην απόκτηση μεγαλύτερης αυτοεκτίμησης και στην καλύτερη μαθησιακή επίδοση. Όταν όμως ο μοναδικός σκοπός τους είναι η επιτυχία του πρωταθλητισμού, η ψυχοκοινωνική υγεία της εφήβου διαταράσσεται και το συνεχές άγχος της επίδοσης και της απόδοσης οδηγεί στην υιοθέτηση “ανθυγιεινών” συμπεριφορών για την κατάκτηση του στόχου.

Η έφηβη, προκειμένου να ελέγξει αυστηρά το βάρος της για τις ανάγκες συγκεκριμένων αθλημάτων όπως μπαλέτο, ενόργανη γυμναστική, συγχρονισμένη ή μη κολύμβηση και να διατηρήσει λεπτό και ευλύγιστο σώμα, ακολουθεί υποθερμιδικές δίαιτες και υιοθετεί επικίνδυνες διατροφικές συμπεριφορές που χαρακτηρίζονται από πρόκληση εμετών ή τη χρήση διουρητικών και καθαρτικών φαρμάκων, παράλειψη γευμάτων κ.τ.λ. Η σημαντική μείωση του βάρους που οδηγεί σε διατροφικές διαταραχές, οι διαταραχές της εμμήνου ρύσης (αμηνόρροια ή ολιγομηνόρροια) και η μείωση της πυκνότητας του σκελετού που οδηγεί σε οστεοπενία ή οστεοπόρωση – η γνωστή τριάδα της έφηβης αθλήτριας – αποτελούν το σύνδρομο των εφήβων αθλητριών όπως έχει περιγραφεί από τους Jeager και συνεργάτες.

Διαταραχές πρόληψης τροφής
Έχει παρατηρηθεί ότι αρκετές έφηβες αθλήτριες προσπαθούν σκόπιμα να καθυστερήσουν την εμφάνιση της εφηβείας τους, διατηρώντας έτσι ένα “κοριτσίστικο” σωματότυπο με το να μειώνουν σημαντικά την πρόληψη της καθημερινής τους τροφής. Οι διαταραχές πρόληψης τροφής παρατηρούνται σε 15% - 75% των εφήβων αθλητριών ενώ σε ειδικές κατηγορίες έντονης άσκησης όπως στις χορεύτριες μπαλέτου, εμφανίζεται νευρογενής ανορεξία ή βουλιμία σε ποσοστό 15% - 20%.

Η αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών βασίζεται κυρίως στην πρόληψη ενώ αν συνυπάρχει αμηνόρροια ή ολιγομηνόρροια, έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην σταθεροποίηση του βάρους, στην κάλυψη των διατροφικών ελλειμμάτων και στην επαναφορά της σωστής διατροφικής λειτουργίας του εξασθενημένου οργανισμού. Επιπρόσθετα, η ψυχολογική βοήθεια είναι επιβεβλημένη, προκειμένου η έφηβη να μάθει να αγαπά και να σέβεται το σώμα της και την προσωπικότητά της χωρίς να φτάνει σε υπερβολές, να αποκτήσει αυτοέλεγχο, να γνωρίσει τον εαυτό της και τα όριά της δημιουργώντας έτσι μια αίσθηση ταυτότητας, αυτονομίας και διαπροσωπικών δεξιοτήτων.

Οστεοπόρωση
Η έφηβη αθλήτρια με λεπτοφυή κατασκευή, με αμηνόρροια και διαταραγμένες διατροφικές συνήθειες, έχει μεγάλο κίνδυνο να παρουσιάσει χαμηλή οστική πυκνότητα και κατάγματα αφού η έρευνα έχει δείξει ότι 50% - 63% της μέγιστης τιμής της οστικής μάζας αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία ενώ το 37% - 50% συμβαίνει κυρίως στην όψιμη εφηβεία.

Η εμφάνιση της οστεοπενίας/οστεοπόρωσης είναι πολυπαραγοντική. Έχει διαπιστωθεί ότι γενετικοί παράγοντες ευθύνονται για το 70% της εμφάνισής της ενώ η ένταση της άσκησης, η χρόνια οιστρογονική ανεπάρκεια, η χρήση φαρμάκων (αντισπασμωδικά κ.τ.λ.), οι χρόνιες παθήσεις (λευχαιμία, νόσος Crohr, κοιλιοκάκη κ.τ.λ.), καθιστούν το άτομο πιο επιρρεπές στην οστεοπόρωση. Επιπλέον η περιορισμένη πρόσληψη ασβεστίου στην παιδική και εφηβική ηλικία (η ημερήσια ανάγκη ασβεστίου των εφήβων είναι 1200 – 1500 mg και η απορρόφησή του ευνοείται από τη βιταμίνη D, το κιτρικό οξύ και τον φώσφορο) καθώς και το κάπνισμα που μειώνει την αποτελεσματικότητα των οιστρογόνων, είναι εξίσου υπεύθυνοι παράγοντες για την εμφάνιση της οστεοπόρωσης.

Η θεραπεία της οστεοπόρωσης θα πρέπει να βασίζεται στην έγκυρη και σωστή πρόληψη η οποία θα πρέπει να συστήνει επαρκή πρόσληψη Ca, αποφυγή του καπνίσματος και χρήσης ουσιών, θεραπεία με οιστρογόνα και φυσική δραστηριότητα με σύνεση και μέτρο.

Διαταραχές εμμήνου ρύσης
Διαταραχές εμμήνου ρύσης παρουσιάζονται στις αθλήτριες κολύμβησης και ποδηλασίας (12%), σε χορεύτριες μπαλέτου (44%), στο τρίαθλο (50%) και στις δρομείς αντοχής (51%). Οι διαταραχές αυτές περιλαμβάνουν την αμηνόρροια (πρωτοπαθής: απουσία εμμήνου ρύσης στην ηλικία 14 ή 16 ετών, ή δευτεροπαθής: παύση της εμμήνου ρύσης για 3 κύκλους ή για 6 μήνες συνολικά) ή ολιγομηνόρροια.

Η ηλικία, το βάρος, το στάδιο της εφηβείας, η διατροφική δυσλειτουργία, το ποσοστό σωματικού λίπους, η ένταση και το επίπεδο της άσκησης, το άγχος, γενετικοί παράγοντες, φαίνεται να ευθύνονται για τις διαταραχές της εμμήνου ρύσης και μπορούν να επιφέρουν μείωση της οστικής πυκνότητας, οστεοπενία, και προοδευτικά οστεοπόρωση.

Η θεραπευτική αντιμετώπισή της απαιτεί χρήση οιστρογόνων προκειμένου να διαφυλαχθεί η οστική απώλεια, βελτίωση της διατροφής με ταυτόχρονη ελάττωση της έντασης της άσκησης ώστε η καθημερινή ενεργειακή ισορροπία να είναι συνεχής και να περιλαμβάνει αύξηση των θερμίδων που προσλαμβάνονται και μείωση των θερμίδων που καταναλώνονται.

Εν κατακλείδι, το επίπεδο της σωματικής, γνωσιακής, αντιληπτοκινητικής και ψυχολογικής ωρίμανσης της εφήβου, θα πρέπει να αποτελεί τον δείκτη για τη συμμετοχή της σε ένα συγκεκριμένο άθλημα και η επιλογή του αθλήματος να μην αντανακλά τα γονικά πρότυπα ούτε τις κοινωνικές προσδοκίες τους αλλά να στηρίζεται στη χαρά της συμμετοχής και στη διεξαγωγή ενός τίμιου παιχνιδιού.

Έχουμε υποχρέωση, όλοι μας, να μεταλαμπαδεύσουμε στο νεαρό άτομο τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα του αθλητικού πνεύματος που γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα και να το βοηθήσουμε να υιοθετήσει τον “Ολυμπισμό” ως στάση ζωής και οι αξίες του ελληνικού πολιτισμού όπως “Νούς ὑγιής ἐν σώματι ὑγιεί” και το “εὖ ἀγωνίζεσθαι”, να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της αθλητικής του παιδείας.  

Βιβλιογραφία

• Jeager KK. Agostini R., Native A. et al, “The female athlete triad: disordered eating amenorrhea, osteoporosis Med, Sci Sports Exerc” 1993, 25: 775-7.
• American Academy of Pediatrics. “Medical concerus in the female athlete”. Pediatrics 2000, 106: 610-3.
• Practitioner Skills for eating disorders. National Centre for Eating Disorders. Μετάφραση: Κέντρο Εκπαίδευσης και Αντιμετώπισης Διατροφικών Διαταραχών – Εκπαίδευση 2014 - 2015.