Όμορφη σαν την «Ωραία Ελένη»: Πως μπορούν να συμβάλλουν οι γονείς στην ενίσχυση της αυτοεικόνας των έφηβων κοριτσιών

Ακρόαση άρθρου......

Στην εποχή μας παρατηρείται μία έντονη ενασχόληση και υπερβολική ανησυχία για θέματα που αφορούν την εξωτερική εμφάνιση. Τα προβαλλόμενα πρότυπα ομορφιάς από τις διαφημίσεις, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και το διαδίκτυο προωθούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε δημιουργούν στο άτομο την ψευδαίσθηση, ότι ενδεχόμενη επίτευξή τους θα φέρει την επιτυχία και την κοινωνική αποδοχή.

Την ίδια στιγμή τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα στη βιομηχανία της ομορφιάς προσφέρουν απλόχερα τη δυνατότητα για την επίτευξη του πολυπόθητου ιδανικού, τα κριτήρια του οποίου όμως σκόπιμα είναι βασισμένα σε μη ρεαλιστικά πρότυπα, ώστε κάθε σύγκριση με αυτό να καταλήγει σε αποτυχία, αιχμαλωτίζοντας το άτομο στο κυνήγι της ουτοπικής τελειότητας, μέσα από την αγορά και κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών καλλωπισμού.

Το «μυστικό της επιτυχίας» του παραπάνω δυσλειτουργικού για την ψυχική υγεία φαύλου κύκλου είναι το αίσθημα της δυσαρέσκειας που προκύπτει από τη σύγκριση που κάνει το άτομο ανάμεσα στον εαυτό του και τα μη ρεαλιστικά πρότυπα ομορφιάς, αποτελώντας σοβαρή απειλή για την αυτοεικόνα του και επιπρόσθετα παράγοντα κινδύνου για την εμφάνιση κατάθλιψης, χαμηλής αυτοεκτίμησης και διατροφικών διαταραχών.

Γυναίκες και εξιδανικευμένη ομορφιά

Οι γυναίκες σε σύγκριση με τους άνδρες καθημερινά εκτίθενται σε σωρεία εικόνων που εξυμνούν την εξιδανικευμένη ομορφιά και η εικόνα που αναπτύσσουν για το σώμα τους είναι πιο ευάλωτη σε σύγκριση με εκείνη των ανδρών. Ερευνητικά δεδομένα όμως αποκαλύπτουν, ότι μεγαλώνοντας αποδέχονται σε μεγαλύτερο βαθμό τις ατέλειες της εμφάνισής τους και αποκτούν μια πιο ευρεία αντίληψη για την ομορφιά, εκτιμώντας την υγεία και τη λειτουργικότητα που τους παρέχει το σώμα τους. Αναμφισβήτητα η εφηβική ηλικία εξαιτίας των ραγδαίων βιοσωματικών αλλαγών και της ανάπτυξης των γνωστικών ικανοτήτων, καθιστά τα κορίτσια περισσότερο ευαίσθητα, ως προς το χάσμα ανάμεσα στο πραγματικό και το ιδεώδες, με ανάγκη στήριξης από τους σημαντικούς άλλους.

Τι είναι η αυτοεικόνα

Αν και για την αυτοεικόνα ή αλλιώς αυτοαντίληψη, όροι που θα χρησιμοποιούνται εναλλακτικά στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου, έχει διατυπωθεί πλήθος ορισμών, όλοι οι ερευνητές συμφωνούν ότι αποτελεί τη γνωστική πλευρά της έννοιας του εαυτού και αφορά μία πεποίθηση του ατόμου για τον εαυτό του, η οποία μπορεί να είναι ή να μην είναι έγκυρη.  

Η εικόνα του σώματος, όπως τη βιώνει το ίδιο το άτομο, αποτελεί μόνο ένα μέρος της συνολικής αυτοαντίληψης και η επιρροή της στη γενικότερη αξιολόγηση της έννοιας του εαυτού, εξαρτάται από τη σπουδαιότητα που του αποδίδει το άτομο. Αυτό σημαίνει, ότι εάν μία έφηβη αισθάνεται δυσαρέσκεια για την εξωτερική της εμφάνιση αλλά παράλληλα αξιολογείται από την ίδια, ως μικρής σημασίας, εφόσον θεωρεί άλλους τομείς όπως τη σχολική ικανότητα, ως σπουδαιότερους, δεν αποτελεί απειλή για την αυτοεκτίμησή της.

Αυτοαντίληψη και Αυτοεκτίμηση

Από τα παραπάνω προκύπτει και η αιτιώδης σχέση μεταξύ αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης, αφού οι υποκειμενικές αξιολογήσεις του ατόμου σχετικά με την επίτευξη ή όχι των επιδιωκόμενων στόχων, οι οποίοι δυστυχώς πολλές φορές αφορούν την τελειότητα,επηρεάζουν την αυτοεκτίμηση, που αντιπροσωπεύει τη συναισθηματική πλευρά του εαυτού και αναφέρεται στη σφαιρική άποψη που έχει κάποιος για την αξία του ως ατόμου.

Τα παιδιά αντιλαμβανόμενα από μικρή ηλικία τη σημασία που αποδίδει η κοινωνία στην ελκυστικότητα, την τοποθετούν σε υψηλή κλίμακα σπουδαιότητας για την αξιολόγηση της έννοιας του εαυτού τους. Αυτό σε συνδυασμό με τον κίνδυνο που ελλοχεύει από την εσωτερίκευση των εξιδανικευμένων προτύπων ομορφιάς και τη χρήση τους από το άτομο ως σημείο αναφοράς στις συγκρίσεις που κάνει με τον εαυτό του, αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης προβλημάτων σχετικών με την εικόνα του σώματος.

Πράγματι η επιρροή των γονέων κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας περιορίζεται αισθητά αλλά συνεχίζει να είναι εξίσου σημαντική, αφού ως σημαντικοί άλλοι αποτελούν τον καθρέφτη των παιδιών.  Είναι γνωστό ότι τα πρότυπα ομορφιάς αλλάζουν διαρκώς αλλά αυτό δεν αποτελεί πάντα πειστικό επιχείρημα, ώστε να εξαλειφθεί το αίσθημα της δυσαρέσκειας που νιώθουν οι έφηβες για το σώμα τους.  Καθίσταται η ανάγκη μιας στρατηγική με προκαθορισμένους στόχους και υιοθέτηση ποικίλων τακτικών που να εστιάζουν στους παράγοντες που έχει αποδειχτεί ότι ευθύνονται για τη διαμόρφωση της αρνητικής εικόνας για το σώμα, την αποφυγή δηλαδή της εσωτερίκευσης των προβαλλόμενων μη ρεαλιστικών προτύπων ομορφιάς και την υποβάθμιση της σπουδαιότητας του τομέα της αυτοαντίληψης που αφορά την εξωτερική εμφάνιση.

Πιο συγκεκριμένα:

Το αυξητικό τίναγμα σε συνδυασμό με τις μεταβολές στις αναλογίες του σώματος και του προσώπου, κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας, ενδεχομένως οδηγήσει σε ασυμμετρίες για τις οποίες οι έφηβες αισθάνονται αμηχανία, ανησυχία και ντροπή. Είναι σημαντικό οι γονείς να παρέχουν επαρκείς πληροφορίες για τις προσωρινές αλλαγές που πραγματοποιούνται στο σώμα τους, καθώς και για τα ενδεχόμενα αρνητικά συναισθήματα που απορρέουν από αυτό.

Δεδομένου ότι η αρνητική εικόνα για την εξωτερική εμφάνιση προκύπτει κατόπιν σύγκρισης, μεταξύ του ιδανικού και του πραγματικού εαυτού, προτείνεται η απομυθοποίηση της τελειότητας που χαρακτηρίζει τα κυρίαρχα πρότυπα ομορφιάς, με ενημέρωση γύρω από τις εξελιγμένες μεθόδους τεχνικής επεξεργασίας που ακολουθούνται για να είναι το τελικό αποτέλεσμα εκθαμβωτικό.

Ορισμένες φορές οι γονείς στην προσπάθειά τους να ενεργοποιήσουν τα παιδιά, να αλλάξουν διατροφικές συνήθειες, προβαίνουν σε διάφορα σχόλια, σχετικά με την εξωτερική τους εμφάνιση. Έχει αποδειχτεί όμως, ότι ακόμα και σε μορφή πειράγματος μπορεί να τραυματίσουν την αυτοεικόνα των νεαρών κοριτσιών. Αποτελεσματική τακτική κρίνεται η καθοδήγηση των γονέων για υιοθέτηση από μέρους των παιδιών, μιας πλούσιας σε θρεπτικά συστατικά διατροφής, όπου σε συνδυασμό με καθημερινή άσκηση, είναι δυνατό να συμβάλλει στην κατανόηση των λειτουργιών του σώματος, αποσκοπώντας στην αίσθηση ευγνωμοσύνης για όσα είναι δυνατό να καταφέρουν με αυτό.

Ερευνητικά δεδομένα αποκαλύπτουν ότιη έκθεση και συμμετοχή των εφήβων σε οικογενειακές συζητήσεις για θέματα σχετικά με την εξωτερική εμφάνιση, όπως δηλώσεις της μητέρας ότι ακολουθεί συγκεκριμένη δίαιτα, εκδηλώσεις θαυμασμού για την εμφάνιση κάποιας διασημότητας ή εξομολογήσεις για το πόσο μειονεκτικά αισθάνεται για το σώμα της σε σύγκριση με αυτό άλλων γυναικών, επιτείνουν την εσωτερίκευση των μη ρεαλιστικών προτύπων ομορφιάς από τα κορίτσια και καλό είναι να αποφεύγονται.

Συνήθως όσοι έχουν αρνητική εικόνα για την εξωτερική τους εμφάνιση, αντικρίζοντας το είδωλό τους στον καθρέφτη, εστιάζουν στα αρνητικά, τα οποία όμως αποτελούν μόνο ένα μέρος του εαυτού. Όπως η έφηβη προσπαθεί να είναι αποδεκτή από τους συνομηλίκους της, κάνοντας χρήση ποικίλων επικοινωνιακών δεξιοτήτων στο πλαίσιο της διαπροσωπικής αλληλεπίδρασης, οφείλει να είναι εξαιρετικά προσεκτική και στη διαμόρφωση του εσωτερικού διάλογου με τον εαυτό της, υιοθετώντας περιγραφές που τονίζουν και ενισχύουν τα θετικά στοιχεία.

Οι έφηβες στην προσπάθειά τους να αυτονομηθούν από τους γονείς έχουν ανάγκη από ευκαιρίες για να αποδείξουν τη δύναμή τους. Η επιλογή των πρωτοβουλιών πρέπει να γίνεται με κριτήριο την ικανότητα τους να ανταποκριθούν με επιτυχία, ώστε ολοκληρώνοντάς τις, να λαμβάνουν προσωπική ικανοποίηση,  ενισχύοντας την αυτοεκτίμησή τους.

Δεδομένου ότι η αυτοαντίληψη περιλαμβάνει και άλλους τομείς εκτός από τη σωματική εικόνα, οι γονείς είναι σημαντικό να γνωστοποιούν τη σημασία αυτών στα παιδιά και παράλληλα να τους ενισχύουν, επαινώντας τυχόν επιτεύγματα όσο αφορά τη σχολική ικανότητα, την αθλητική ικανότητα ή τη διαγωγής και συμπεριφορά.  

Απαραίτητη προϋπόθεση βέβαια για την καλύτερα δυνατή αποτελεσματικότητα των παραπάνω τακτικών είναι η υιοθέτηση από μέρους των γονέων ενός διαλεκτικού στυλ στην ανατροφή των παιδιών και οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους να πραγματοποιούνται μέσα σε ένα συναισθηματικό κλίμα, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου θα είναι η άνευ όρων αγάπη και αποδοχή.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί τέλος, ότι η αυτοεικόνα και η αυτοεκτίμηση δεν είναι σταθερές αλλά χτίζονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου και απαιτούνται συνέχεια εμβόλιμες ενέσεις τόνωσης, μέσα στο πλαίσιο ενός υγιούς και προσωπικού προτύπου ομορφιάς που θα χτίσει κάθε άτομο με το δικό του τρόπο, ξεφεύγοντας από τα πρότυπα της σύγχρονης εποχής. 

Οι σημαντικοί άλλοι είναι αρωγοί και συνοδοιπόροι στο ταξίδι της αυτοαποδοχής των παιδιών τους και πρώτοι εκείνοι, λειτουργώντας ως πρότυπα προς μίμηση, οφείλουν να αντικαταστήσουν τις κίβδηλες αντιλήψεις τους περί ομορφιάς με υγιή πρότυπα, ασφαλή αφετηρία για τα οποία θα μπορούσε ανεπιφύλακτα να αποτελέσει το αιώνιο πρότυπο ομορφιάς της Ωραίας Ελένης, την οποία ο Όμηρος στην Ιλιάδα, επιδιώκοντας να τονίσει το στοιχείο της υποκειμενικότητας της εξωτερικής εμφάνισης, παρέλειψε να περιορίσει, αποδίδοντάς της συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως ψηλή, με καστανά ή πράσινα μάτια, μελαχρινή ή ξανθιά ή με συγκεκριμένες αναλογίες.

Γιατί άραγε;

Ελληνική Βιβλιογραφία

1. Birda E.L., Halliwellb E., Diedrichsb P.C., Harcourtb D., “Happy Being Me in the UK: A controlled evaluation of a school-based body image intervention with pre-adolescent children”,Body Image, Vol.10, 2013, (pp.326– 334)
2. FeldmanR.S., Εξελικτική Ψυχολογία, Δια Βίου Ανάπτυξη, Τόμος Α΄, Επιστημονική επιμέλεια Μπεζεβέγκης Η.Γ., Αθήνα, Gutenberg, 2009
3. Λεοντάρη Α., Αυτοαντίληψη, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 1996
4. Μακρή-Μπότσαση Ε., Αυτοαντίληψη και Αυτοεκτίμηση, Μοντέλα, ανάπτυξη, λειτουργικός ρόλος και αξιολόγηση, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, 2001
5. Παρασκευόπουλου Ι. Ν., Εξελικτική Ψυχολογία, Η ψυχική ζωή από τη σύλληψη έως την ενηλικίωση, Τόμος 4, Εφηβική Ηλικία, Αθήνα
6. Tiggemann M.,& Lynch J.E., “Body image across the lifespan in adult women: The role of self-objectification”,  Developmental Psychology ,2001, (pp.243–253)
7. Tiggemann M., & McCourt A., “Body appreciation in adult women: Relationships with age and body satisfaction”,Body image, Vol. 10, 2013, (pp.624-627)