Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας (HPD): τι είναι και τρόποι διαχείρισης της έντονης ανάγκης για προσοχή

Η Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας (HPD) είναι μια ψυχολογική κατάσταση, κατά την οποία ένα άτομο παρουσιάζει ένα μοτίβο ακραίας συναισθηματικότητας και συμπεριφορών για την προσέλκυση της προσοχής.

Το όνομά της προέρχεται από τη λέξη histrionic, που σημαίνει "δραματική ή θεατρική".

Εκτός από την εμφάνιση στην ανάγκη για προσοχή, η ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από ρηχά συναισθήματα και χειριστική συμπεριφορά. Αρχίζει στην πρώιμη ενήλικη ζωή (όταν αρχίζει να διαμορφώνεται η προσωπικότητα) και εκδηλώνεται σε διάφορες καταστάσεις σχετιζόμενες με τις κοινωνικές σχέσεις.

Πρόκειται για μία από τις 10 διαταραχές προσωπικότητας που αναγνωρίζονται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5).

Η ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας κατατάσσεται στις διαταραχές προσωπικότητας της ομάδας Β. Αυτή η ταξινόμηση των διαταραχών προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από το γεγονός ότι το άτομο είναι δραματικό, υπερβολικά συναισθηματικό ή/και ασταθές.

Άλλες διαταραχές της συστάδας Β περιλαμβάνουν την οριακή διαταραχή προσωπικότητας (BPD), την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας και τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας.

Συμπτώματα της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας 

Ως συμπτώματά της Ιστριονικής Διαταραχής Προσωπικότητας κατά το DSM-5 ορίζονται τα εξής:

• διαρκής και έντονη αναζήτηση προσοχής από το περιβάλλον,
• συχνή ραγδαία εναλλαγή συναισθημάτων και ακραία δραματικότητα κατά την έκφρασή τους,
• τάση για προκλητική και ακατάλληλη συμπεριφορά μέσω του σεξουαλισμού και της εμφάνισης του ατόμου,
• αντίληψη υπερβολικής οικειότητας με ορισμένα άτομα ενώ δεν στην πραγματικότητα δεν υπάρχει,
• έλξη από άτομα με θέσεις εξουσίας,
• γενικόλογες διατυπώσεις και αόριστη παράθεση ιδεών χωρίς λεπτομέρειες,
• ύφος ομιλίας υπερβολικά θεατρικό/δραματικό,
• μεταβολή γνώμης ανάλογα με τις συνθήκες και τα άτομα του περιβάλλοντός του.
• Σε ορισμένες περιπτώσεις, κάποιος μπορεί να πάσχει από Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας χωρίς ωστόσο να αντιλαμβάνεται σε οποιοδήποτε επίπεδο κάποια δυσκολία, επειδή ο τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς του φαίνεται φυσικός γι' αυτόν. Επιπλέον, παρατηρείται μια τάση απόδοσης ευθυνών για τα δεινά που αντιμετωπίζουν σε ανθρώπους του περίγυρού τους.
• Διάγνωση της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας

Πολλά συμπτώματα της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας είναι παρόμοια με εκείνα που παρατηρούνται σε άλλες ψυχιατρικές διαταραχές και ιατρικές ασθένειες. Ως εκ τούτου, ένας πάροχος υγείας πιθανότατα θα κάνει πρώτα μια διαφορική διάγνωση για να αποκλείσει άλλες διαταραχές ή ιατρικές καταστάσεις που μπορεί να προκαλούν τα συμπτώματα του ατόμου.

Διαγνωστικά κριτήρια Ιστριονικής διαταραχής

Δεν υπάρχει αυτόνομο τεστ ιστριονικής προσωπικότητας που μπορεί να χρησιμοποιήσει ένας πάροχος για να διαγνώσει αυτή την κατάσταση. Αντ' αυτού, το DSM-5 αναφέρει ότι ένα άτομο πρέπει να πληρεί πέντε ή περισσότερα από τα ακόλουθα σημεία ή συμπτώματα για να διαγνωστεί με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας:

• Δυσφορία σε καταστάσεις στις οποίες το άτομο δεν βρίσκεται στο επίκεντρο της προσοχής
• Αλληλεπίδραση με τους άλλους που συχνά χαρακτηρίζεται από ακατάλληλη σεξουαλικά σαγηνευτική ή προκλητική συμπεριφορά
• Ταχέως μεταβαλλόμενη και ρηχή έκφραση συναισθημάτων
• Χρησιμοποιεί συστηματικά τη σωματική εμφάνιση για να τραβήξει την προσοχή στον εαυτό του
• Χρήση ενός ύφους ομιλίας που είναι υπερβολικά ιμπρεσιονιστικό και στερείται λεπτομερειών
• Επιδεικνύει αυτοδραματοποίηση, θεατρικότητα και υπερβολική έκφραση συναισθημάτων
• Επηρεάζεται εύκολα από τους άλλους ή από τις περιστάσεις
• Θεωρεί ότι οι σχέσεις είναι πιο στενές από ό,τι είναι στην πραγματικότητα

Σχετικές καταστάσεις

• Η ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας τείνει να συνυπάρχει με μερικές άλλες διαταραχές ψυχικής υγείας. Οι συναφείς ή συνυπάρχουσες καταστάσεις περιλαμβάνουν:
• Οριακή διαταραχή προσωπικότητας
• Εξαρτημένη διαταραχή προσωπικότητας
• Διαταραχές πρόσληψης τροφής
• Ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας
• Διαταραχή χρήσης ουσιών

Ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας vs. Οριακής διαταραχής

Υπάρχει μεγάλη επικάλυψη μεταξύ των χαρακτηριστικών της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας και της οριακής διαταραχής προσωπικότητας (BPD). Για παράδειγμα, και στις δύο περιπτώσεις μπορεί να συναντηθούν τα εξής:

• Ταχέως μεταβαλλόμενα και αντιδραστικά συναισθήματα
• Συνδέονται με παρορμητική συμπεριφορά
• Χαρακτηρίζεται από έντονη έκφραση συναισθημάτων

Λόγω των συγκεκριμένων ομοιοτήτων, ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η ΙΔΠ ίσως να μην μπορεί στην πραγματικότητα να διακριθεί από την ΟΔΠ. Ωστόσο, το DSM-5 διαφωνεί.

Σύμφωνα με το DSM-5, "παρόλο που η οριακότητα μπορεί επίσης να χαρακτηρίζεται από αναζήτηση προσοχής, χειριστική συμπεριφορά και ταχέως μεταβαλλόμενα συναισθήματα, διακρίνεται από αυτοκαταστροφικότητα, οργισμένες διαταραχές στις στενές σχέσεις και χρόνια συναισθήματα βαθύτατου κενού και διαταραχή της ταυτότητας.

Ορισμένοι κλινικοί ιατροί υποστηρίζουν επίσης ότι οι ιδιότητες των συμπτωμάτων είναι διαφορετικές στην ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας έναντι της οριακής διαταραχής προσωπικότητας. Συγκεκριμένα, τα ταχέως μεταβαλλόμενα συναισθήματα στην ΙΔΠ δεν βιώνονται με το ίδιο βάθος και την ίδια ένταση όπως αυτά στην ΟΔΠ.

Παρά τις προβλέψεις ότι η διάγνωση ΙΔΠ θα αποσυρόταν από το DSM-5, παραμένει η δική της ειδική και μοναδική διάγνωση.

Αιτίες της Ιστριονικής Διαταραχής Προσωπικότητας

Δεν υπάρχει μοναδική ή ακριβής αιτία της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας. Πιστεύεται ότι αυτή η κατάσταση ψυχικής υγείας είναι περισσότερο το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού γενετικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων.

Γενετική: Ορισμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας μπορεί να μεταβιβαστούν από τους γονείς μέσω κληρονομικών γονιδίων. Αυτά τα χαρακτηριστικά, που καμιά φορά αποκαλούνται και ιδιοσυγκρασία, μπορεί να καταστήσουν το άτομο πιο ευάλωτο στην ανάπτυξη της ΙΔΠ.

Περιβάλλον: Το περιβάλλον σας περιλαμβάνει το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσατε, τα γεγονότα που συνέβησαν και τις σχέσεις με τα μέλη της οικογένειας και άλλους. Αυτό το περιβάλλον, τα γεγονότα και οι σχέσεις μπορεί να πυροδοτήσουν την ανάπτυξη της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας.

Παράγοντες κινδύνου

Αν και είναι άγνωστο τι ακριβώς προκαλεί την ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, είναι πιθανό να πρόκειται για μια διαταραχή που έχει πολυπαραγοντική προέλευση. Η ιστριονική διαταραχή της προσωπικότητας αναπτύσσεται πιθανώς ως ένα συνονθύλευμα τόσο μαθημένων όσο και κληρονομικών παραγόντων. 

Μια υπόθεση είναι ότι η ιστριονική διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα τραύματος που βιώθηκε κατά την παιδική ηλικία. Τα παιδιά μπορεί να υπομένουν το τραύμα τους αντιμετωπίζοντας το περιβάλλον τους με τρόπους που μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε διαταραχή προσωπικότητας.

Οι διαταραχές προσωπικότητας στην παιδική ηλικία μπορεί να αναπτύσσονται ως προσαρμογή για την αντιμετώπιση μιας τραυματικής κατάστασης ή ενός τραυματικού περιβάλλοντος.

Το γονεϊκό στυλ μπορεί επίσης να επηρεάσει την πιθανότητα ανάπτυξης μιας ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας. Η ανορίοτη γονική συμπεριφορά, η υπερβολική επιείκεια ή ασυνέπεια μπορεί να προδιαθέσει τα παιδιά να αναπτύξουν ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας.

Επιπλέον, οι γονείς που αποτελούν πρότυπο δραματικής, ασταθούς, ευμετάβλητης ή ακατάλληλης σεξουαλικής συμπεριφοράς θέτουν τα παιδιά τους σε υψηλό κίνδυνο να αναπτύξουν αυτή τη διαταραχή προσωπικότητας.

Επειδή η ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας τείνει να παρατηρείται σε συγγενείς, υπάρχει κάποια σκέψη πιθανής γενετικής ευαισθησίας για αυτή τη διαταραχή. Όπως συμβαίνει με πολλές ψυχιατρικές διαταραχές, το οικογενειακό ιστορικό διαταραχών προσωπικότητας, ψυχιατρικών ασθενειών ή διαταραχών χρήσης ουσιών αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας.

Θεραπεία για την Ιστριονική Διαταραχή Προσωπικότητας

Η θεραπεία εκλογής για την ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας είναι η ψυχοθεραπεία.

Η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία είναι ένας συνιστώμενος τρόπος θεραπείας για τους ασθενείς με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, καθώς η προσέγγιση αυτή έχει βρεθεί ότι είναι ενθαρρυντική, καθησυχαστική και μη απειλητική.

Η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία στοχεύει στη μείωση της συναισθηματικής δυσφορίας, στη βελτίωση της αυτοεκτίμησης και στην ενίσχυση των δεξιοτήτων αντιμετώπισης του ασθενούς, και όλα αυτά μέσω της προσεκτικής και συμπονετικής ακρόασης.

Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία (που ονομάζεται επίσης θεραπεία προσανατολισμένη στην ενόραση) έχει επίσης αποδειχθεί επιτυχής προσέγγιση στη θεραπεία ασθενών με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας. Ο στόχος αυτής της θεραπείας είναι να αλλάξει μια πτυχή της δυσλειτουργικής προσωπικότητας του ασθενούς ενσωματώνοντας κρίσιμα αναπτυξιακά ορόσημα που ο ασθενής μπορεί να έχει χάσει κατά τη διάρκεια προηγούμενων σταδίων συναισθηματικής ωρίμανσης.

Η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία στοχεύει στην επίλυση υποκείμενων, ασυνείδητων συγκρούσεων σε μια προσπάθεια να κατανοήσουν οι ασθενείς καλύτερα τον εαυτό τους και τις συμπεριφορές τους. Oι ασθενείς ενθαρρύνονται να αντικαταστήσουν τον υπερβολικά δραματικό λόγο με μια πιο προσαρμοστική ενέργεια ή συμπεριφορά, για να προωθήσουν την καλύτερη επικοινωνία με τους άλλους. Μέσω της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας, οι ασθενείς μαθαίνουν να αναγνωρίζουν ότι οι υπερσεξουαλικές συμπεριφορές που αναζητούν την προσοχή είναι δυσπροσαρμοστικές και ανακαλύπτουν νέους, πιο υγιείς τρόπους για να αναπτύξουν την αυτοεκτίμησή τους.

Η ομαδική θεραπεία και η οικογενειακή θεραπεία δεν συνιστώνται συνήθως ως μέθοδοι πρώτης γραμμής για τη θεραπεία της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας. Τα άτομα με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας τείνουν να επιθυμούν να είναι το επίκεντρο της προσοχής, γεγονός που μπορεί να αποσπάσει την προσοχή από τους θεραπευτικούς στόχους σε ένα ομαδικό περιβάλλον. Επιπλέον, τα άτομα με αυτή τη διαταραχή μπορεί να επιδεικνύουν επιφανειακά συναισθήματα που φαίνονται ανειλικρινείς σε εκείνες τις ομάδες ή τα μέλη της οικογένειας που συμμετέχουν ταυτόχρονα σε θεραπεία. Οι ιστριονικοί ασθενείς μπορεί να είναι ακατάλληλα σεξουαλικοί με τους θεραπευτές τους- ως εκ τούτου, είναι κρίσιμο να τίθενται αυστηρά όρια με τους ασθενείς. Το μοντέλο του παιχνιδιού ρόλων και οι διεκδικητικές προσεγγίσεις μπορεί να βοηθήσουν στην ελαχιστοποίηση των συγκρούσεων. 

Ενώ το χρυσό πρότυπο για τη θεραπεία των διαταραχών προσωπικότητας είναι η ψυχοθεραπεία, οι ασθενείς με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να έχουν βαθιά συμπτώματα.

Οι ασθενείς μπορεί να εμφανίζουν συναισθηματική απορρύθμιση, όπου συχνά υποφέρουν από εναλλαγές της διάθεσης, θυμό, δακρύρροια, άγχος και κατάθλιψη. Ενώ δεν υπάρχουν εγκεκριμένα από τον ΠΟΥ φάρμακα για τη θεραπεία της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας, η συναισθηματική δυσρύθμιση μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντικαταθλιπτικά, σταθεροποιητές της διάθεσης και αντιψυχωσικά. 

Ο μηχανισμός βιοανάδρασης μπορεί να βοηθήσει αυτούς τους ασθενείς να ελέγξουν τα εσωτερικά τους συναισθήματα.

Αντιμετώπιση της Ιστριονικής Διαταραχής Προσωπικότητας

Η ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας συχνά υποδιαγιγνώσκεται και υποθεραπεύεται. Έτσι, ίσως ο καλύτερος τρόπος για τη βελτίωση των συμπτωμάτων είναι πρώτα ο εντοπισμός τους. Στη συνέχεια, η επιλογή της κατάλληλης θεραπείας και η δόμηση ενός σχεδίου αυτοφροντίδας προτείνεται ως το καταλληλότερο πλάνο διαχείρισης. Οι τρόποι αντιμετώπισης των συμπτωμάτων της ιστριονικής προσωπικότητας περιλαμβάνουν:

• Καθιέρωση σταθερών προγραμμάτων διατροφής και ύπνου
• Άσκηση σε τακτική βάση
• Αποφυγή των ναρκωτικών και του αλκοόλ
• Η διατήρηση ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος

Πώς να αντιμετωπίσετε μια διαταραχή προσωπικότητας

Για τα αγαπημένα πρόσωπα

Εάν ένας φίλος ή ένα μέλος της οικογένειας πάσχει από ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, είναι σημαντικό να ενθαρρύνετε το άτομο αυτό να αναζητήσει βοήθεια. Χωρίς επαγγελματική θεραπεία, είναι απίθανο τα συμπτώματα (και οι σχετικές επιπτώσεις τους στις σχέσεις) να βελτιωθούν.

Μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο να μάθετε όσα περισσότερα μπορείτε για την ΙΔΠ. Αυτό μπορεί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε καλύτερα την ιστριονική προσωπικότητα, δίνοντάς σας επίσης τις πληροφορίες που χρειάζεστε για να υποστηρίξετε καλύτερα το αγαπημένο σας πρόσωπο.

Συχνές Ερωτήσεις

- Τα άτομα με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας στερούνται ενσυναίσθησης;

Σε σύγκριση με τα άτομα χωρίς ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας, κάποιος με αυτή την κατάσταση τείνει να έχει δυσκολότερο χρόνο να αναγνωρίζει τα συναισθήματα στους άλλους και στον εαυτό του. Αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να τους δυσχεράνει την ενσυναίσθηση.

- Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ιστριονικής προσωπικότητας;

Η υποβλητικότητα, η συναισθηματική αστάθεια, η επιδίωξη προσοχής, η σαγήνη και η δυσκολία να δώσουν προσοχή στη λεπτομέρεια είναι όλα τα χαρακτηριστικά της ιστριονικής προσωπικότητας. Η εγωκεντρικότητα, η επιφανειακή συμπεριφορά και η θεατρικότητα είναι μερικά άλλα.

- Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της ναρκισσιστικής και της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας; 

Τα άτομα με ιστριονική προσωπικότητα είναι εξαιρετικά συναισθηματικά, βιώνουν γρήγορες εναλλαγές της διάθεσης και αναστατώνονται εύκολα. Είναι ιδιαίτερα δραματικοί, αναζητούν την προσοχή και θέλουν να ανήκουν. Οι άνθρωποι με ναρκισσιστική προσωπικότητα τείνουν να είναι λιγότερο συναισθηματικοί, έχουν σύνδρομο ανωτερότητας, είναι εγωκεντρικοί και τείνουν να μένουν μακριά από ομάδες. 

- Πώς να αντιμετωπίσετε κάποιον με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας;

Ο καλύτερος τρόπος για να τους αντιμετωπίσετε είναι να τους ενθαρρύνετε να μιλήσουν σε έναν θεραπευτή. Είναι επίσης σημαντικό να ενημερωθείτε σχετικά με τη διαταραχή, να θέσετε ισχυρά προσωπικά όρια και να μάθετε να αφήνεστε, καθώς μπορεί να είναι εξαιρετικά συναισθηματικοί. Είναι καλύτερο να μην εμπλέκεστε ή να μην διαφωνείτε μαζί τους, καθώς αυτό μπορεί να σας αφήσει να νιώθετε συναισθηματικά και σωματικά εξαντλημένοι. 

- Τα άτομα με ΙΔΠ έχουν ενσυναίσθηση; 

Ναι, τα άτομα με ΙΔΠ  μπορούν να έχουν ενσυναίσθηση και να δείχνουν ενδιαφέρον και φροντίδα για τους ανθρώπους, αλλά μπορεί να στερούνται συναισθηματικής νοημοσύνης, γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει επιπλοκές στους άλλους. 

- Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της οριακής διαταραχής προσωπικότητας και της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας; 

Τα συμπτώματα και των δύο καταστάσεων είναι συχνά παρόμοια και τείνουν να αλληλεπικαλύπτονται, όπως έντονες εκφράσεις, παρορμητική συμπεριφορά, μεταβαλλόμενη διάθεση κ.λπ. Ωστόσο, ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η ένταση αυτών των συμπτωμάτων διαφέρει μεταξύ της οριακής και της ιστριονικής προσωπικότητας. 

- Ποιοι είναι μερικοί διάσημοι χαρακτήρες με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας; 

Στους φανταστικούς χαρακτήρες που είναι πιο κοντά στη διάγνωση της ιστριονικής διαταραχής προσωπικότητας περιλαμβάνονται η Χάρλεϊ Κουίν (Μάργκοτ Ρόμπι), η Ρετζίνα Τζορτζ (Ρέιτσελ ΜακΆνταμς), η Ελίζαμπεθ Χάλσεϊ (Κάμερον Ντίαζ), η Γκουίνεβιρ Μπεκ (Ελίζαμπεθ Λέιλ), η Αντόρα Κρέλιν (Πατρίσια Κλάρκσον), η Σκάρλετ Ο' Χάρα (Βίβιεν Λι) κ.λπ. 

- Πώς να αντιμετωπίσετε ένα μέλος της οικογένειας με ιστριονική διαταραχή προσωπικότητας;  

Εάν έχετε έναν φίλο ή ένα μέλος της οικογένειάς σας με ΙΔΠ, τότε το πιο σημαντικό πράγμα που μπορείτε να κάνετε για να το βοηθήσετε είναι να τον ενθαρρύνετε να αναζητήσει ιατρική βοήθεια. Μπορείτε επίσης να μάθετε και εσείς οι ίδιοι περισσότερες πληροφορίες για τα συμπτώματα και τις εκδηλώσεις της ΙΔΠ, ώστε να αντιληφθείτε ότι δεν συμπεριφέρονται σκόπιμα με αυτόν τον τρόπο.