Το φύλο του ψυχοθεραπευτή, πρέπει να επηρεάζει την επιλογή του θεραπευόμενου;

Στα πλαίσια της ενότητας "Οι ψυχοθεραπευτές στο ντιβάνι", η ομάδα του Psychology.gr επικοινώνησε με συνεργάτες-Ειδικούς Ψυχικής Υγείας θέτοντας το ερώτημα αν το φύλο του ψυχοθεραπευτή αποτελεί κριτήριο επιλογής για κάποιον που ενδιαφέρεται να ξεκινήσει το ψυχοθεραπευτικό του ταξίδι.

Σύμφωνα με την κλινική ψυχολόγο Ντελιοπούλου Παναγιώτα ανάλογα με τη φύση του προβλήματος και τις τραυματικές εμπειρίες του το άτομο μπορεί να επιλέξει θεραπευτή συγκεκριμένου φύλου.

Είναι οι άνδρες και οι γυναίκες θεραπευτές διαφορετικοί;

Λίγο ή πολύ είναι διαφορετικοί όσο και αν αναγνωρίζουν τα αρσενικά και θηλυκά στοιχεία που μοιράζονται. Οι διακρίσεις που μπορεί να υπάρχουν στις προσωπικές εμπειρίες, την ψυχολογία τους, την προσωπικότητά τους δεν φαίνονται να αναδεικνύουν ότι κάποιο φύλο από τα δύο είναι αποτελεσματικότερο στην ψυχοθεραπεία.

Διεισδύοντας όμως στην οπτική ενός νέου θεραπευόμενου, το φύλο είναι ένας σημαντικός παράγοντας επιλογής, διότι το άτομο ψάχνει τον άνθρωπο που θα νιώσει άνετα να ανοιχτεί. Πολλές φορές η επιλογή έχει να κάνει με τη φύση του προβλήματος.

Δηλαδή αν μια γυναίκα κουβαλάει ένα τραύμα κακοποίησης ή ενοχλείται από προβλήματα γονιμότητας, μητρότητας, σωματικής εμφάνισης είναι πιο εύκολο να ανοιχτεί σε μια γυναίκα θεραπευτή.

Αντίστοιχα, άνδρες με προβλήματα σεξουαλικότητας, επιθετικότητας, εργασιακές δυσκολίες, θέματα πατρότητας προτιμούν να απευθυνθούν σε άνδρα θεραπευτή. Ένας άνδρας μπορεί να εκφράσει το άγχος, τη στεναχώρια του, τους φόβους του σε γυναίκα θεραπευτή, σε μια προσπάθεια να καταλάβει περισσότερο τις γυναίκες βελτιώνοντας τη συντροφική του σχέση.

Η θεραπευτική σχέση είναι και αυτή μια ανθρώπινη σχέση. Και εδώ πολλές φορές παρόλο που νέοι θεραπευόμενοι διαλέγουν για κάποιους λόγους γυναίκα ή άνδρα ψυχοθεραπευτή υπάρχουν αντιστάσεις, δυσκολίες στην αξιοπιστία της σχέσης. Είναι σαν αυτό που λέμε «διαλέγω το λάθος σύντροφο».

Για παράδειγμα, μια γυναίκα προσπαθεί μέσα από την επιλογή γυναίκας θεραπευτή να βρει έναν παρόμοιο άνθρωπο με αυτόν που της προκάλεσε το τραύμα, όπως τη μητέρα της, επαναλαμβάνοντας το τραύμα της. Της αποδίδει χαρακτηριστικά της μητέρας, ενοχλείται αν είναι πολύ φιλική γιατί δεν έχει συνηθίσει έτσι και αγχώνεται περισσότερο.

Πολλοί προβάλουν τα ψυχικά τραύματα και ελλείμματα στους θεραπευτές κάτι που αρχικά δεν φαίνεται αλλά ο θεραπευόμενος μπορεί και το ανακαλύπτει στην πορεία.

Ακόμη, ο θεραπευόμενος που αντικρίζει τον θεραπευτή, ασυνείδητα ή συνειδητά πάντα έχει την επίγνωση ότι μιλάει σε έναν άνδρα ή μια γυναίκα, και βλέπουμε ότι μπορεί η γλώσσα του σώματος, η κινησιολογία, ο δισταγμός ή η ντροπή να πει κάτι επηρεάζονται.

Συνεπώς, η επιλογή του νέου θεραπευόμενου εξαρτάται από το παρελθόν του, την φύση του προβλήματος και για ψυχολογικούς λόγους με ποιον αισθάνεται πιο άνετα να αφηγηθεί τη δική του ιστορία.

Η επιλογή μπορεί να αποδειχθεί πολύ βοηθητική (για παράδειγμα ένας άνδρας θεραπευτής για ένα αγοράκι που στερείται πατρικού προτύπου) ενώ σε άλλες περιπτώσεις να μην έχει ιδιαίτερη σημασία (για παράδειγμα σε συμπεριφοριστικές μεθόδους για κρίσεις πανικού ή φοβίες). Το σημαντικότερο πέρα από το φύλο είναι οι θεραπευτές να νοιάζονται πραγματικά για τον θεραπευόμενο.

Παρομοίως η ψυχολόγος Αρετή Δρακάκη, καταλήγει στο ότι τα σεξουαλικά τραύματα παίζουν ρόλο στην επιλογή ψυχοθεραπευτή καθώς και στο τι σημασία έχουν τα προτύπα (μητρικά ή πατρικά) για τον εκάστοτε θεραπευόμενο.

Αυτό το κριτήριο – όταν υπάρχει - αγγίζει συνήθως πιο ασυνείδητα κομμάτια μας που έχουν να κάνουν με το αν αισθανόμαστε πιο άνετα με έναν άντρα ή μια γυναίκα, ποιο φύλο αποδεχόμαστε περισσότερο ή ποιος θα μπορούσε να λειτουργήσει καλύτερα ως «αυθεντία» στα μάτια μας.

Αυτό έχει συνήθως τις ρίζες του σε μητρικά ή πατρικά πρότυπα και τη σχέση που είχαμε με αυτές τις φιγούρες αντίστοιχα.

Από την άλλη μπορεί κάποιος να επιλέξει αν θα συνεργαστεί με άντρα ή γυναίκα, ανάλογα με τα θέματα που τον απασχολούν. Όταν οι άνθρωποι θέλουν να δουλέψουν για παράδειγμα, σεξουαλικά θέματα, συχνά νιώθουν πιο άνετα με θεραπευτές του ίδιου φύλου ή θεωρούν ότι θα τους καταλάβουν καλύτερα – χωρίς αυτό να αποτελεί πάλι κανόνα.

Επίσης, αν υπάρχουν σεξουαλικά τραύματα, οι άνθρωποι αποφεύγουν συχνά θεραπευτές που έχουν το ίδιο φύλο με το θύτη, προκειμένου να νιώσουν ασφάλεια.

Οι ψυχολόγοι Αγγελική Κουτελιά και Χαρά Πανοπούλου συμφωνούν στο ότι ανάλογα με το πώς αισθάνεται άνετα ο θεραπευόμενος και με βάση τις πεποιθήσεις του κάνει την επιλογή του ψυχοθεραπευτή που θεωρεί κατάλληλο.

«Όσον αφορά το φύλο, ο θεραπευτής έχει εξίσου μητρική και πατρική λειτουργία, ωστόσο είναι υποκειμενική η ανάγκη του θεραπευόμενου να επιλέξει με βάση το φύλο. Θα μπορούσε κάποιος να αισθάνεται πιο άνετα με το ίδιο φύλο, ή να νιώθει ντροπή να εκμυστηρευτεί προσωπικά ζητήματα με ανθρώπους αντίθετου φύλου ή να έχει την πεποίθηση ότι μόνο ένας θεραπευτής του ιδίου φύλου θα τον καταλάβει.», σύμφωνα με την ψυχολόγο Αγγελική Κουτελιά.

«Παρόλα αυτά, είναι πιθανό ο θεραπευόμενος με βάση το ιστορικό του και τα βιώματα του να μην αισθάνεται άνετα να ανοιχτεί σε ψυχοθεραπευτή ενός συγκεκριμένου φύλου. Επομένως, αυτό μπορεί να αποτελέσει έναν ανασταλτικό παράγοντα στη θεραπευτική διαδικασία.» ανέφερε η ψυχολόγος Χαρά Πανοπούλου

Η Ψυχολόγος – οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια Βασιλική Ε. Καρίτσα μας μίλησε για τη σημασία των διορθωτικών εμπειριών αναφέροντας ότι το κριτήριο του φύλου μπορεί να είναι παραπλανητικό:

Το φύλο, επίσης, κατέχει υψηλή θέση στη λίστα κριτηρίων των θεραπευομένων. Αν το φύλο του ψυχοθεραπευτή συμφωνεί με το φύλο του θεραπευόμενου, τότε ο θεραπευόμενος ενδεχομένως μπορεί να συνδεθεί ευκολότερα και να εμπιστευτεί πιο γρήγορα τον ψυχοθεραπευτή του. Αυτό, ωστόσο, δεν εξασφαλίζει καλύτερη θεραπευτική σχέση, ούτε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα της θεραπείας.

Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι γιατί, ενώ μοιάζει ευκολότερο να συνδεθεί κανείς με έναν ψυχοθεραπευτή του ιδίου φύλου, ταυτόχρονα αυτό μπορεί να αποτελεί εμπόδιο στην επίλυση των δυσκολιών του θεραπευόμενου, επειδή στην πραγματικότητα χρειάζεται το αντίστροφο, δηλαδή να βιώσει διορθωτικές εμπειρίες μέσω της σχέσης με ψυχοθεραπευτή του αντίθετου φύλου.

Ως εκ τούτου, λοιπόν, το κριτήριο του φύλου δεν είναι αρκετά ασφαλές και να είναι παραπλανητικό.

Τόσο η Εύη Ανδρέου, όσο και η Βίκυ Βλαστάρη, Σύμβουλοι ψυχικής υγείας και οι δύο, εξέφρασαν τη σημασία της δυνατής σύνδεσης στη θεραπευτική σχέση καθώς και το ότι η αναζήτηση κάποιας ομοιότητας με το θεραπευτή συμβάλλει στην ενίσχυση της θεραπευτικής συμμαχίας.

Πιο συγκεκριμένα η Εύη Ανδρέου ανέφερε ότι: «Αν ο θεραπευόμενος θεωρήσει πως το φύλο του θεραπευτή μπορεί να αποτελέσει παράγοντα ή βάση για μια δυνατή επαφή, οριοθετεί έναν απόλυτα σεβαστό δικό του πλαίσιο χωρίς όμως αυτό να προϋποθέτει ή να εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα της θεραπείας ή της θεραπευτικής σχέσης.

Συνεπώς μια επιλογή από το θεραπευόμενο που στοχεύει στην ομοιότητα και εφόσον για τον ίδιο αποτελεί παράγοντα ενίσχυσης της δεκτικότητας, του ανοίγματος και της εμπιστοσύνης στη θεραπευτική σχέση είναι απόλυτα αποδεκτή.

Οι Behn, Davanzo και Errazuriz μέσα από τη μελέτη του 2018 ανάμεσα σε 28 θεραπευτές και 547 θεραπευόμενους συμπέραναν πως μια τέτοιου είδους ομοιότητα μπορεί να υφίσταται στην αρχική αναζήτηση του κατάλληλου θεραπευτή και να συμβάλλει στην παραγωγή μιας πρόσθετης ανάπτυξης «συμμαχίας» μεταξύ των δύο. Ωστόσο, η ύπαρξη θεραπευτή του ίδιου ή διαφορετικού φύλου δεν έκανε καμία διαφορά στον τρόπο με τον οποίο οι θεραπευόμενοι αξιολόγησαν τη θεραπευτική σχέση κατά το πλείστον.»

«Ενδέχεται ο θεραπευόμενος να νιώθει πιο άνετα να ανοιχτεί και να εξωτερικεύσει αυτά που τον απασχολούν σε έναν άνθρωπο του ίδιου φύλου με αυτόν, κρίνοντας ότι έχει πιο πολλά κοινά με τον ψυχοθεραπευτή και έτσι θα μπορούν να επικοινωνούν καλύτερα.» σύμφωνα με τη Βίκυ Βλαστάρη.

Αντιθέτως, η κλινική ψυχολόγος Κατερίνα Παπανικολάου αναφέρθηκε στο ότι δεν είναι απαραίτητη συνθήκη η ομοιότητα στα πλαίσια της ψυχοθεραπείας:

Η ομοιότητα δεν είναι αναγκαία συνθήκη για μία καλή ψυχοθεραπεία: ένας άντρας ψυχοθεραπευτής μπορεί να λειτουργήσει μητρικά σε μία συνεδρία και μία γυναίκα ψυχοθεραπεύτρια μπορεί να στηρίξει πατρικά.

Ανάλογα με την ανάγκη που αισθάνεται ο θεραπευτής/τρια ότι έχει ο θεραπευόμενός του, άντρας ή γυναίκα, μπορεί να λειτουργήσει πατρικά ή μητρικά, προσφέροντάς του την στήριξη που έχει ανάγκη.

Τόσο η ψυχολόγος Ειρήνη Γελέκη όσο και η ψυχολόγος Ακριβή Καρίμπα έδωσαν έμφαση στη σημασία της μεταβίβασης αναφορικά με το φύλο του θεραπευτή:

Σύμφωνα με την Ειρήνη Γελέκη: Σε κάποιες περιπτώσεις το φύλο του ψυχοθεραπευτή είναι πιθανόν να παίζει κάποιο ρόλο ως προς τον μηχανισμό της μεταβίβασης, δηλαδή σε συμπεριφορές, συναισθήματα, μοτίβα αλληλεπίδρασης, προσδοκίες, κλπ. που εκδηλώνει ο θεραπευόμενος μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο προς τον θεραπευτή και έχουν σχέση με τις εμπειρίες αλληλεπίδρασης που είχε ο θεραπευόμενος με άλλα σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντός του (πχ γονείς, σύντροφοι, κλπ), αλλά αυτό δεν είναι απόλυτο για όλους.

«Η μεταβίβαση ως ασυνείδητη λειτουργία «μεταφοράς» στο παρόν, τραυμάτων, εντάσεων και δυσλειτουργιών που προκλήθηκαν στο παρελθόν, κυρίως από τους γονείς, επιτελεί σημαντικό στάδιο στην πορεία της ψυχοθεραπείας. Έτσι, ο θεραπευόμενος, ασυνείδητα μπορεί να επιλέξει το φύλο του θεραπευτή αντίστοιχα με το φύλο του γονιού με τον οποίον έχει «άλυτα» θέματα. Και αυτό είναι ένα βασικό εργαλείο στα χέρια ενός ψυχοθεραπευτή ώστε να αναπτυχθεί μια θεραπευτικά επανορθωτική σχέση.», μας είπε η ψυχολόγος Καρίμπα Ακριβή.

H σύμβουλος ψυχικής υγείας και ψυχοθεραπείας Βασιλεία Χρηστάκη εστίασε στη σημασία της εμπιστοσύνης του θεραπευόμενου στο ένστικτo της επιλογής του:

Είναι πολύ σημαντικό, το άτομο το οποίο θα ξεκινήσει ψυχοθεραπεία, να ακολουθήσει το ένστικτο του, να το ακούσει. Να δώσει χρόνο και εμπιστοσύνη στην επιλογή του.

Ίσως τελικά η φύση του ζητήματος προς επεξεργασία κατά τη διάρκεια της θεραπείας, οι προσωπικές του επιλογές και οι πεποιθήσεις του να οδηγήσουν τον θεραπευόμενο στην επιλογή που θα εναρμονισθεί καλύτερα στις ανάγκες του και πιθανόν στην επιλογή του φύλου του θεραπευτή.

Στην εξέλιξη της επιλογής του θεραπευόμενου αναφέρθηκε ο Πέτρος Θεοδώρου - ψυχοθεραπευτής, συγγραφέας, επόπτης:

Θεραπευτής - θεραπευόμενος μπορεί να «δέσουν» ή να μην «δέσουν» για άπειρους λόγους, πάρα πολύ πέρα από την αρχική επιλογή - το ίδιο ισχύει και για το αν μια θεραπεία μπορεί να προχωρήσει ή να βραχυκυκλώσει.

Παίρνοντας ο θεραπευόμενος το ρίσκο της όποιας επιλογής του, ήδη πραγματοποιεί το πρώτο βήμα της θεραπείας του. Και ο εκπαιδευμένος θεραπευτής οφείλει να δουλέψει με τον θεραπευόμενο έτσι κι αλλιώς αυτό το ρίσκο: τα συναισθήματα του θεραπευόμενου ξεκινώντας, τα συγκινησιακά και νοητικά νοήματα που προσδίδει σ’ αυτό το ρίσκο ο θεραπευόμενος, τις συνέπειές του.

Ακόμη κι αν ο θεραπευόμενος πει ύστερα από κάποιο διάστημα «Ξέρεις, το πάλεψα μαζί σου αλλά δεν μου βγαίνει τελικά, προτιμώ να διακόψουμε τη συνεργασία», πάλι θα έχει πραγματοποιήσει το πρώτο θεραπευτικό του βήμα και δεν θα έχει κάνει «λάθος» στην πρώτη του επιλογή.

Με άλλα λόγια, είτε στην πορεία «ανακαλύψει» τη θεραπευτική σχέση με τον θεραπευτή που επέλεξε είτε τον αποχαιρετίσει γιατί βεβαιώνεται πως δεν του ταιριάζει η ηλικία, το φύλο ή οι θρησκευτικές πεποιθήσεις του, η απόφασή του είναι ζήτημα ανάληψης προσωπικής ευθύνης - άρα το ταξίδι στα έσω τοπία του, έχει ήδη αρχίσει.

Σύμφωνα και με τον ψυχοθεραπευτή - ψυχοδραματιστή - Κοινωνικό Λειτουργό Άγγελο Λεβέντη: Ο/η θεραπευτής,-τρια αντιπροσωπεύει το «γονιό» που ιδανικά θέλει ο θεραπευόμενος να δημιουργήσει μια θεραπευτική σχέση για να επεξεργαστεί, διαχειριστεί και λύσει τα θέματα που τον προβληματίζουν. Ανεξαρτήτως, όμως, φύλου ένας θεραπευτής μπορεί να έχει αυτές τις αρσενικές, θηλυκές, non-binary ή fluid-queer ποιότητες που αναζητά το θεραπευόμενο άτομο.

H Business & Personal Development Coach Τρακάδα Ροδούλα μίλησε για την επιρροή των στερεοτύπων στις επιλογές μας και πρότεινε την ανοιχτή διάθεση ως βασική προϋπόθεση για την επιτυχία μιας συνεργασίας στα πλαίσια του coaching:

Συχνά στερεότυπα ασκούν επιρροή και καθορίζουν το πώς στεκόμαστε απέναντι στον άνθρωπο που θα επιλέξουμε τελικά να συνεργαστούμε.

Το φύλο δεν μπορεί να προκαθορίσει από μόνο του τα ποιοτικά στοιχεία μιας συνεργασίας, καθώς οι ομοιότητες και οι διαφορές μεταξύ ανθρώπων ίδιου φύλου ποικίλουν. Αυτό που καλείται ο καθένας να αξιολογήσει είναι εάν ο ίδιος, με βάσει τις επιθυμίες και τους στόχους του, βλέπει κάποιο εμπόδιο στη συνεργασία με ένα συγκεκριμένο φύλο για κάποιους δικούς του εσωτερικούς λόγους.

Ζητούμενο και βασική προϋπόθεση είναι να μπορεί να μπει στη σχέση συνεργασίας, με ανοιχτή διάθεση και να μπορεί να νιώσει ο εαυτός του, προκειμένου η σχέση αυτή να χτιστεί ισότιμα και σε γερές βάσεις.

Εάν στην παρούσα φάση του για όποιους λόγους τον αποτρέπει το να συνεργαστεί με κάποιο φύλο, τότε θα πρέπει να ακολουθήσει τον δρόμο στον οποίο νιώθει ο εαυτός του, δουλεύοντας ενδεχομένως αυτό το προσωπικό εμπόδιο σε ένα δεύτερο χρόνο.